با وجود ابراز امیدواری در نتیجه‌بخش‌بودن این دور از مذاکرات حداقل در قالب ادامه آن، اما دوطرف محتاطانه نسبت به آلماتی‌دو برخورد کرده و از توضیح بیشتر پیرامون جزئیات پیشنهادها به شکلی روشن و شفاف امتناع می‌کنند. در خلال مذاکرات شایعاتی درباره تعلیق موقت غنیسازی به این شکل مطرح شد که می‌توان برای مدت شش‌ماه ۲۰درصد غنیسازی را در رآکتور تهران تعلیق کرد اما سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه و نماینده این کشور در مذاکرات، گفته است که در این دور از مذاکرات هیچ توافقی درباره تعلیق غنیسازی از سوی تهران حتی در سایت فوردو صورت نگرفته است. پیش از این، بحث تعلیق غنیسازی از سوی ایران در تاسیسات یو.سی.اف اصفهان و فوردو مسئله‌ای دامنه‌دار در مذاکرات ایران و گروه1+5 بود که از مذاکرات پاریس در سال2003 به‌صورت موقت از سوی ایران پذیرفته شد ولی پس از فک پلمب تاسیسات اصفهان در سال بعد از روی میز مذاکرات حذف شد. با این همه، تعلیق غنیسازی از سوی ایران در بسیاری از ادوار مذاکرات گذشته از سوی 1+5 مطرح و با اصرار غرب و انکار تهران مواجه شده است.
اختلاف در انتظارات
اگرچه پیش از شروع اجلاس آلماتی‌دو، طرفین مذاکره نسبت به نتایج مثبت آن ابراز امیدواری کردند، فاصله قابل ملاحظه بین انتظارات دوطرف و امکانات محدود هر یک برای دست یافتن به توافق، نزدیک‌شدن طرفین گفت‌وگو را دشوار کرده بود؛ چنانچه در این نشست انتظارت گروه 1+5 همچنان حول تعطیل یا تعلیق کردن مرکز غنیسازی فوردو، نصب دوربین‌های تلویزیونی قابل کنترل از راه دور در مرکز یادشده و تبدیل 100کیلوگرم از اورانیوم ۲۰درصد غنیسازی شده به اکسید اورانیوم مطرح می‌شد. در مقابل نیز پیشنهادهای 1+5 شامل مبادله قطعات فنی و اینکه طلا و فلزات گرانبها را از شمول تحریم‌های یکجانبه علیه ایران خارج کرده و از این راه ادامه فروش محدود نفت‌خام و مبادلات تجارت خارجی ایران را تسهیل کنند؛ طرحی که از آن به‌عنوان تعلیق بخشی از تحریم‌ها نام برده می‌شود. نابرابری انتظارات در قالب ارائه پیشنهادهای تکراری 1+5 با عنوان راستی‌آزمایی و اعتمادسازی از سوی ایران رویکردی نخ‌نما شده برای به بن‌بست کشاندن مذاکرات جلوه می‌کند. ادعای تعلیق غنیسازی از سوی غرب در حالی مطرح می‌شود که گروه 1+5 با پذیرش این حق بنیادی ایران برای ادامه غنیسازی اورانیوم، لغو تمامی قطعنامه‌های مصوب شورای امنیت از سال2006 تاکنون را پذیرفته و ایران هستهای را به رسمیت می‌شناسد. البته ادامه رویکرد ایران در مرحله ابتدایی تعامل جامعی را شکل می‌بخشید که شامل سه بخش موضوعی، محتوایی و پایانی می‌شد.
اظهار امیدواری
اصرار و انکار بر سر غنیسازی اورانیوم در حالی است که ایران و گروه 1 +5 در گذشته، مذاکرات و دیدارهای متعدد و بی‌نتیجه‌ای را پشت سر گذاشته‌اند؛ ازجمله سه‌دور گفت‌وگو در مقر اروپایی سازمان‌ملل در فاصله تیرماه سال۱۳۸۷ تا آذرماه ۱۳۸۹، استانبول یک و دو در فاصله بهمن۱۳۸۹ تا فروردین سال۱۳۹۱، گفت‌وگوهای بغداد در خرداد سال گذشته و مسکو در انتهای همان‌ماه. مذاکرات هشتم و نهم اسفند‌ماه آلماتی، یک، 16و 17فرودین1392 در قالب مذاکرات موسوم به آلماتی‌دو نیز به جمع این مذکرات باید اضافه شود. البته علی باقری، معاون شورای‌عالی امنیت ملی ایران که برای مذاکرات هستهای در آلماتی حضور داشت بر این باور است که پیشنهاد ایران در قالب طرح جامع مسکو به گروه1+5 ارائه شده و مورد توجه طرف مقابل قرار گرفته است. در مقابل نیز کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و مسئول گروه1+5 از چشم‌انداز مثبت مذاکرات سخن به میان آورده است.
تنش بر سر غنیسازی
تنش بر سر غنیسازی اورانیوم از سوی ایران به زمانی برمی‌گردد که با گذشت پنج‌‌ماه از نشست وین برای تأمین سوخت هستهای 20درصدی رآکتور تحقیقاتی امیرآباد تهران، جمهوری اسلامی راسا اقدام به تولید سوخت هستهای 20درصد کرد. رآکتور امیرآباد تهران رآکتوری تحقیقاتی است که نیاز دارویی بیش از 180بیمارستان و مرکز درمانی و پزشکی کشور را تولید می‌کند. رادیوداروهایی که در این رآکتور تولید می‌شوند اغلب با نیمه عمر بسیار کوتاه هستند که حتی در برخی موارد، امکان انتقال آنها از یک کشور دیگر به داخل وجود ندارد. رآکتور تحقیقاتی امیرآباد تهران رآکتوری آب‌سبک با قدرت پنج مگاوات است. این رآکتور تحقیقاتی مستقر در مرکز تحقیقات هستهای تهران جهت تولید برخی از رادیو ایزوتوپ‌های مورد نیاز کشور در پزشکی، صنعت و کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته است. پیشینه ساخت این رآکتور به چهار دهه قبل بازمی‌گردد؛ زمانی که ایالات متحده رآکتور تحقیقاتی تهران را حدود 40سال پیش برای ایران ساخت و در آغاز برای راه‌اندازی آن اورانیوم با غنای 93درصد در اختیار ایران قرار داد اما پس از انقلاب اسلامی و قطع روابط دو کشور، آمریکا از تأمین سوخت بیشتر خودداری کرد. در سال 1366با کمک آژانس بین‌المللی انرژی هستهای، ایران به توافقی با آرژانتین دست یافت تا هسته رآکتور را برای کاربرد اورانیوم با غنای حدود 20درصد ارتقا دهد. در سال1372حدود 23کیلوگرم سوخت از آرژانتین به ایران منتقل شد اما به مرور زمان سوخت تأمین شده از سوی آرژانتین در حال اتمام بود. بنا به گفته مسئولان ایرانی این رآکتور تا دی‌ماه1389، سوخت برای مصرف داشت و پس از آن دیگر قادر به فعالیت نبود. در این صورت جان هزاران نفری که به‌صورت هفتگی از تولیدات این مرکز استفاده می‌کنند، به خطر می‌افتاد. با نافرجام ماندن رایزنی‌های جمهوری اسلامی برای تأمین سوخت هستهای مورد نیاز این رآکتور از طریق آژانس بین‌المللی انرژی هستهای، تهران خود مبادرت به تولید سوخت در داخل کشور برای این مرکز تحقیقاتی و علمی می‌کند. از رادیو ایزوتوپ‌ها، رادیو‌داروها و پرتوهای ناشی از فرایندهای هستهای تولیدی آن برای بهبود محصولات غذایی، نگهداری مواد غذایی، تعیین منابع آب‌های زیرزمینی، استریلیزه‌کردن منابع و تولیدات پزشکی، آنالیز هورمون‌ها، کنترل فرایندهای صنعتی و بررسی آلودگی محیط‌زیست نیز استفاده فراوانی به‌عمل می‌آید.
تجربه شکست‌خورده غرب
با این حال ایران و نمایندگان 1+5 پس از مذاکرات ژنو و توافق وین بر سر مبادله 1200کیلوگرم از 1500کیلوگرم سوخت 3/5 تا پنج‌درصد ایران با سوخت 20درصد از سوی گروه وین شامل روسیه، فرانسه و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به یک توافق کلی دست یافتند اما ایران بعدها به جزئیات آن طرح ایراد گرفت و با نپذیرفتن آن، مبادله سوخت، نافرجام ماند. پس از توقف مذاکرات، ایران بسته پیشنهادی‌اش را تحویل نمایندگان گروه1+5 داد اما این بار آمریکا اعلام کرد که محتویات آن به نگرانی‌های این گروه درباره برنامه هستهای ایران پاسخ نمی‌دهد؛ بسته پیشنهادی ایران شامل گفت‌وگوهایی درباره اوضاع منطقه خلیج‌فارس ازجمله درباره عراق و افغانستان بود.
غرب همواره به‌دلیل اینکه محتوای بسته‌های پیشنهادی ایران شامل دغدغه‌های گروه1+5 در مورد برنامه هستهای تهران نمی‌شود، آنها را جدی نگرفته است. در مقابل نیز ایران خواست و نیت گروه 1+5 را برای مذاکره جدی نمی‌داند. با لحاظ کردن تمامی این بدقولی‌ها و بی‌اعتمادی‌های گروه 1+5 ، این گروه در برابر درخواست ایران برای مذاکره واکنش مثبت نشان داده است.
مذاکرات پیش از این و از اول اکتبر۲۰۰۹ـ 9مهر 1388ـ و پس از دیدار سعید جلیلی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران و نیکلاس برنز، معاون وزیر امور خارجه آمریکا در ژنو، مذاکرات هستهای بین ایران و گروه1+5 معلق مانده بود. البته پس از این، مذاکرات در 27مهر‌ماه تنها در سطح کارشناسان، آن هم طی سه‌روز مذاکراتی برای یافتن الگوی مبادله سوخت انجام شد اما با عدم‌پذیرش ایران در الگوی مبادله سوخت عملاً مذاکرات معلق ماند. ایران در مقابل، پیشنهاد تشکیل یک کنسرسیوم و تحویل سوخت در خاک ایران را مطرح کرد که متقابلا این نیز مورد پذیرش 1+5 قرار نگرفت. با رکود در گفت‌وگوها، تهران با مثلث مذاکراتی ایران، ترکیه و برزیل پیشنهاد رفع انسداد دیپلماتیک را در قالب توافقنامه تهران مطرح ساخت؛ پیشنهادی که با حضور رجب طیب اردوغان و لولا داسیلوا نخست‌وزیر ترکیه و رئیس‌جمهور سابق برزیل در کنار احمدی‌نژاد در تهران رنگ عملی به‌خود دید؛ توافقنامه تهران در 10بند ابتکار عمل دیپلماتیک تهران برای گذر از بن‌بست مذاکرات و آزمودن صداقت در رفتار و گفتار گروه 1+5 بود. منوچهر متکی وزیر وقت امور خارجه، بیانیه تهران را که میان سه کشور ایران، برزیل و ترکیه امضا شد، فرمولی خوب برای اعتمادسازی همه‌جانبه و چارچوبی درست برای تبادل سوخت و غنیسازی اورانیوم خواند و گفت که بیانیه تهران دارای یک رویکرد سازنده است و مبتنی بر همکاری شکل گرفت اما متأسفانه طرف‌های مقابل مسیر نادرستی را طی کردند و به‌جای آنکه به حسن نیت و گام اعتمادساز ایران پاسخ مثبت دهند، به‌سوی صدور قطعنامه رفته و تجربه شکست‌خورده خود را تکرار کردند.
پیش‌تر سعید جلیلی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران تجربه شکست‌خورده غرب در ممانعت از حق غنیسازی و تبادل سوخت را یادآور شده و اظهار داشته بود که در گفت‌وگوهای ژنو دو مطرح کردیم که ایران برای حقوق هستهای خود به سوخت 20درصد نیازمند است و نامه‌ای به آژانس نوشتیم که رآکتور اتمی تهران با مصارف دارویی، سوختش رو به اتمام است و ما به‌دنبال تأمین سوخت هستیم. گزینه اول ما هم خرید سوخت بود که آنها چون فکر کردند این معطوف به نیاز ایران است، گفتند نمی‌فروشیم اما تبادل می‌کنیم، یعنی سوخت3/5درصد را می‌گیریم و سوخت 20درصد تحویل می‌دهیم. آنها در این تبادل هم بازی در آوردند و شرطی گذاشتند که معقول و منطقی نبود درحالی‌که قرار بود این موضوع همکاری باشد و منجر به بیانیه تهران و ناکامی آنها شد. وقتی در گفت‌وگوهای ژنو دو گفتیم اگر سوخت را ندهید خودمان آن را تهیه می‌کنیم، برخی از آنها لبخندی زدند که من آن را فراموش نمی‌کنم. ما گفتیم اگر اینطور است خودمان سوخت را تولید می‌کنیم و این اقدام با ظرفیت دانشمندان و جوانان انجام و سوخت 20درصد تهیه شد که شهید شهریاری نقش ارزشمندی در این راستا داشت اما آنها گفتند تبدیل سوخت به صفحات سوخت، کار دیگری است که هرکسی نمی‌تواند آن را انجام دهد تا نهایتا در 25بهمن1390 سوخت 20درصد را به صفحات سوخت تبدیل کردیم و آن را در رآکتور تهران قرار دادیم. بنابراین ظرفیت‌هایی برای جمهوری اسلامی فراهم و بعد از آن نامه‌‌نگاری برای شروع گفت‌وگو دنبال شد.
بازخوانی گفت‌وگوها که در ایستگاه آلماتی‌دو متوقف شده است، حکایت از اصرار ایران و انکار غرب بر حق غنیسازی اورانیوم از سوی ایران است و به‌نظر می‌رسد تا این گره ناگشوده از حلقه مذاکرات باز نشود، نمی‌شود امید چندانی به نتیجه‌بخش‌بودن مذاکرات داشت.
