هنوز بدن‌های چوپانان و مرزنشینان در خون می‌غلتد. هفته‌ای نیست که انفجار مین سبب فوت یا مجروح‌شدن هموطنی نشود؛ آنان که مین خنثی می‌کنند که دیگر جای خود دارند. حالا جنگ تمام شده است، اما سازمان‌های بین‌المللی که داعیه دفاع از حقوق، جان و مال بشر را دارند، حاضر نشده‌اند در پاکسازی بیش از 4میلیون هکتار زمین‌های آلوده به مین به ایران کمک کنند؛ کاری که به‌دلیل دشواری‌ها و خطرات خاصش باید با دقت پیش رود. در ایران مرکز مین‌زدایی کشور متولی پاکسازی زمین‌های آلوده است که از سال 1382 از سوی دولت و زیرمجموعه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کار خود را آغاز کرده است. مرکز مین‌زدایی زیر نظر شورای‌عالی پاکسازی به ریاست وزیر دفاع و با عضویت استانداران استان‌های پنج‌گانه مرزی در غرب و جنوب غرب کشور، وزرای کشور، امور خارجه، بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی، همچنین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، فرماندهان یگان‌ها و سازمان‌های اجرایی عملیات مین‌زدایی و مدیران سازمان‌های مردم‌نهاد ملی فعال در این حوزه، به فعالیت می‌پردازد. با این حال هنوز مناطق آلوده به مین بسیاری در کشور وجود دارد که پاکسازی نشده است و این یعنی اینکه ماموریت مرکز مین‌زدایی کشور به این زودی‌ها به پایان نمی‌رسد.
سردار محمد حسین میر‌احمدی، رئیس مرکز مین‌زدایی کشور درباره شهرهای آلوده به مین می‌گوید: «نیروهای دولت سابق عراق به رهبری صدام در طول 8 سال جنگ تحمیلی به ویژه در سال‌های پایانی جنگ که مجبور به عقب‌نشینی به سوی مرزهای خود شده بودند، بخش‌هایی از خاک کشورمان را به‌طور گسترده مین‌گذاری کردند. مین‌های کاشته شده از لحاظ تنوع و گستره آلودگی، گوناگون و از نظر محدوده جغرافیایی وسعت قابل توجهی را دربرگرفته است که شامل 5استان آذربایجان غربی، ایلام، کردستان، کرمانشاه و خوزستان می‌شود.
به گفته وی، پس از پایان جنگ تحمیلی، مساحتی حدود 4میلیون و 200هزار هکتار از اراضی استان‌های مرزی کشور به مین و مواد منفجره آلوده بود. امیراحمدی تأکید می‌کند: «براساس اسناد معتبر، میزان مین‌های کاشته شده در اراضی آلوده از 20میلیون نیز بیشتر است. همچنین باید خاطرنشان کنم که رژیم بعثی مین‌های کاشته شده در این اراضی را که انواع گوناگونی را شامل می‌شود، خود نساخته است بلکه از کشورهای دیگر به ویژه کشورهای غربی و اروپایی تأمین کرده است.»
گزارش کار
به گفته رئیس مرکز مین‌زدایی کشور، بخش زیادی از زمین‌های آلوده به مین در یک دهه گذشته پاکسازی شده است. او در این باره می‌گوید: «با اراده و همت مسئولان و ایثار و رشادت نیروهای جان‌برکف ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و شرکت‌های خصوصی تا پایان سال 1389 حدود 4میلیون و 130هزار هکتار از اراضی آلوده را پاکسازی کردیم، به‌طوری که اکنون در بسیاری از مناطق پاکسازی شده طرح‌های عمرانی، صنعتی، کشاورزی، دامداری و سایر فعالیت‌های اقتصادی اجرا شده است.»
امیراحمدی می‌افزاید: «اکنون حدود 70هزار هکتار از اراضی مرزی کشور همچنان آلوده به مین و مواد منفجره است که با توجه به وضع اقلیمی و جغرافیایی این مناطق و افزایش تراکم مین‌های کاشته شده در نقاط مرزی، کار پاکسازی آنها بسیار مخاطره‌آمیز و دشوار است.» وی اظهار امیدواری کرد با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، بقیه زمین‌های آلوده به مین نیز در آینده‌ای نزدیک پاکسازی شود.
رئیس مرکز مین‌زدایی کشور دسترسی نداشتن به نقشه‌های مناطق آلوده به مین را یکی از مشکلات مین‌زدایی اعلام می‌کند و می‌گوید: «این کمبود که موجب تأخیر در روند شناسایی و پاکسازی مناطق آلوده می‌شود، در نقاط مرزی بیشتر احساس می‌شود.»
مین‌زدایی در غرب و جنوب غرب کشور در حالی دنبال می‌شود که تلاش‌های ایران برای جذب منابع بین‌المللی در این زمینه بی‌نتیجه مانده است. امیراحمدی در این باره می‌گوید: «سازمان‌های بین‌المللی دولتی و غیردولتی به دلایل سیاسی از ارائه کمک‌های بشردوستانه بین‌المللی به ایران خودداری می‌کنند، از این رو تاکنون پاکسازی مناطق آلوده به مین بیشتر با استفاده از منابع مالی و ملی انجام شده است.»
تلاش برای کاهش مصدومان
مین‌زدایی از کارهای پرخطری است که در هر لحظه نیروهای خنثی‌کننده مین را با خطرات جدی روبه‌رو می‌کند.رئیس مرکز مین‌زدایی کشور در این‌باره می‌گوید: «با وجود خطراتی که برای نیروهای اجرایی عملیات مین‌زدایی وجود دارد، آنان این کار را یک امر خداپسندانه و انسان‌دوستانه می‌دانند و با این نگرش، پاکسازی را به‌طور جدی پیگیری می‌کنند، اما متأسفانه در سال گذشته 47نفر از نیروهای پاکسازی دچار حادثه شدند که از این تعداد 35نفر به جانبازی و 12نفر به مقام والای شهادت نایل آمدند.» کاهش آمار حوادث مین‌زدایی برای نیروهای پاکساز و کاهش خطرات احتمالی برای ساکنان مناطق آلوده یکی از دغدغه‌های اصلی مرکز مین‌زدایی کشور است. بر همین اساس، برگزاری دوره‌های آموزشی و بازآموزی ویژه برای نیروهای مین‌روب و تخریب، استفاده از تجهیزات و فناوری‌های نو در عملیات مین‌زدایی، در سال‌های اخیر در دستور کار مرکز مین‌زدایی قرار داشته است. همچنین بومی‌سازی عملیات پاکسازی و توجه به استانداردهای بین‌المللی دیگر موضوعی بوده که مورد توجه قرار گرفته است. به گفته امیراحمدی، در پی اقدامات انجام شده برای بالا بردن ایمنی نیروهای پاکسازی، حدودا 25درصد از آمار مصدومان نیروهای مین‌زدایی در سال1389 در مقایسه با سال‌های گذشته کم شده است.
تذکر به رئیس‌جمهوری
عملیات پاکسازی مناطق آلوده به مین همچنان قربانی می‌گیرد و چندی پیش یکی دیگر از مین‌ها منفجر شد و 4 نفر از نیروهای پاکسازی به شهادت رسیدند. در پی این حادثه نماینده مردم دهلران، دره شهر و آبدانان در مجلس به رئیس‌جمهوری تذکر داد و گفت که طبق قانون اساسی، شخص رئیس‌جمهور به‌دلیل بی‌توجهی به تذکرات و مکاتبات نمایندگان، مقصر اصلی در انفجارهای مکرر و پی‌درپی در میادین مین شهرهای مرزی از جمله دهلران است. علی عزتی در توضیح علت این تذکر و مسئول دانستن احمدی نژاد، همچنین درباره حوادث پاکسازی میدان‌های مین به مهر گفت: «پس از سال‌ها از گذشت جنگ تحمیلی در کمتر از یک هفته 4 نفر به مجموع شهدای میادین مین در شهرستان دهلران اضافه شده است، همچنین در طول سالیان گذشته، بسیاری از مردم استان ایلام بر اثر انفجار مین کشته یا مجروح شده‌اند و صدمات جبران ناپذیری بر خانواده‌های این عزیزان وارد آمده و این در حالی است که در ماه‌ها و سال‌های گذشته بنده و دیگر نمایندگان استان‌های مرزی با مسئولان در این باره زیاد مکاتبه کردیم و بارها به آنان هشدار دادیم.»
وی اضافه می‌کند:« متأسفانه تاکنون آقای احمدی‌نژاد به تذکرات مجلس اهمیتی نداده و همین امر در کنار بی‌توجهی‌های وزارت دفاع موجب به شهادت رسیدن 4 نفر در یک هفته در میدان‌های مین شهرستان مرزی دهلران شده است.» نماینده دهلران تصریح کرد:«سؤال اساسی مردم از مسئولان این است که چرا فکری برای این مشکل نمی‌کنند و چرا هر روز باید شاهد کشته شدن و تشییع جنازه عزیزانی از خود پس از گذشت ۲۲ سال از جنگ تحمیلی باشیم؟ »
حرکت مین‌ها در شیب کردستان
آموزش به ساکنان مناطق مرزی برای پیشگیری از بروز حوادث مرتبط با انفجار مین، موضوعی است که علاوه بر نهادهای دولتی، در دستور کار برخی سازمان‌های مردم نهاد نیز قرار دارد. «مؤسسه پیشگامان ماف» یکی از همین سازمان هاست که اعضایش برای پیشگیری از حوادث مرتبط با انفجار مین در استان کردستان فعالیت می‌کنند. کاوه اسدی، مدیر آموزش این مؤسسه، درباره توضیح فعالیت‌های این سازمان مردم‌نهاد می‌گوید:«آموزش‌های ما به 2 گروه کودکان و بزرگسالان تفکیک می‌شود که بزرگسالان نیز در 2 دسته باسواد و بی‌سواد مخاطب ما قرار می‌گیرند. محتوای آموزشی‌ای که در این سازمان مردم‌نهاد ارائه می‌شود، با برنامه سازمان‌های جهانی از جمله صلیب سرخ هماهنگ شده است؛ برای نمونه، ما وارد بحث خنثی‌سازی نمی‌شویم و تنها آگاهی شهروندان را درباره خطرات مین و مناطق آلوده بالا می‌بریم.»
اینطور که اسدی می‌گوید، اگرچه در 5تا 6 سال گذشته بخش‌های زیادی از مناطق آلوده کردستان پاکسازی شده است اما به‌دلیل وضع اقلیمی و جغرافیایی، کردستان هنوز وضع مناسبی از این نظر ندارد. وی توضیح می‌دهد:« دیگر استان‌های آلوده به مین شامل خوزستان، ایلام و حتی کرمانشاه در دشت قرار گرفته، اما کردستان دارای شیب است و همین شیب سبب حرکت مین‌ها می‌شود؛ برای نمونه، پایگاه متروکی در روستای خوری آباد بانه قرار داشت که اطراف آن به وسیله عراقی‌ها مین‌گذاری شده بود، اما با گذشت زمان مین‌ها حرکت کردند و به سمت داخل روستا آمدند، در نتیجه سبب حوادث انفجاری در اطراف مدرسه روستا و معلولیت دانش‌آموزان شدند.»
مدیر آموزش مؤسسه پیشگامان ماف درباره گروه‌هایی که بیشتر در معرض خطر انفجار مین قراردارند، خاطرنشان می‌کند:«از آنجا که کردستان استانی مرزی است، قاچاق کالا منبع درآمد بسیاری از مرزنشینان به شمار می‌رود. این اشخاص که در اصطلاح محلی به آنان «کل بر» می‌گویند، از گروه‌های در معرض خطر انفجار هستند زیرا مجبورند کالاهای قاچاقی را که از مبادی غیررسمی وارد می‌شود از مناطق کوهستانی عبور دهند و در بیشتر موارد هنگام رفت‌وآمد آسیب می‌بینند.» وی چوپانان را از دیگر اشخاصی عنوان می‌کند که دچار حوادث مین می‌شوند. اسدی ادامه می‌دهد:«همین چند وقت پیش در سنندج 2 نفر روی مین رفتند که یکی چوپان بود و دیگری برای کمک به وی جلو آمد که او هم مجروح شد. »
به گفته اسدی، همه مین‌های به جامانده در کردستان مربوط به جنگ تحمیلی با عراق نیست و بخشی از آنها از زمان درگیری‌های داخلی اوایل انقلاب برجای مانده که مین‌های خنثی نشده زمین‌های کشاورزی در بانه و مریوان از دسته اخیر است. دسته سومی که بیشتر در معرض آسیب‌های انفجاری قرار دارند، شهروندان غیربومی هستند که به مناطق آلوده مسافرت می‌کنند. وی توضیح می‌دهد:« بومی‌ها پس از مدتی مسیرهای پرخطر را شناسایی کرده‌اند، اما اشخاص غیربومی و مسافران به‌دلیل نا آشنایی با منطقه و خطراتش دچار حوادث مین می‌شوند. »
اسدی از تشکیل بنیاد حمایتی از افراد معلول و جانباز براثر انفجار مین خبر می‌دهد و می‌گوید:« وضع مجروحان ناشی از انفجار مین اکنون در کمیسیون ماده 2 استانداری بررسی می‌شود که کمیسیونی امنیتی است. این کمیسیون تشخیص می‌دهد که فرد مجروح در حادثه مقصر بوده یا خیر ؟ اگر فردی هنگام قاچاق کالا روی مین رفته باشد، یا رفت‌وآمد غیرقانونی داشته باشد، از نظر کمیسیون مقصر شناخته و به جای معرفی به بنیاد جانبازان به کمیته امداد معرفی می‌شود.»
