این اصلاحات با هدف تجدید سیستم سوسیالیستی حاکم در این سرزمین صورت می‌گیرد. در بیانیه صادره از سوی این کنگره اعلام شده که کوبا گرایش‌های تازه‌ای در بازار اقتصادی دنبال می‌کند اما سیاست اقتصادی همچنان از اصول اولیه آن مبنی براینکه تنها با اتکا به سوسیالیسم می‌توان بر مشکلات غلبه و ارزش‌های انقلاب را حفظ کرد، پیروی می‌کند.
در نشست 4روزه کنگره ششم حزب کمونیست که با حضور تقریبا 1000 هیأت برگزارشد، بیش از 300 طرح از اصلاحات اقتصادی به تصویب رسیده و زمینه را برای خصوصی کردن اقتصاد این کشور فراهم ساختند.
خط‌مشی‌های تازه اقتصادی در کوبا شامل موافقت با سرمایه‌گذاری خارجی تحت نظارت دولت، نامتمرکز کردن قدرت دستگاه‌های دولتی، مستقل شدن هرچه بیشتر استان‌ها و مراکز و کاهش هزینه‌های عمومی هستند. ضمن اینکه دولت کوبا در تلاش برای ترغیب شرکت‌های خارجی به‌منظور سرمایه‌گذاری در این کشور است و به حضور کارگران مستقل و کشاورزان در عرصه اقتصادی چراغ سبز نشان می‌دهد.
تا سال گذشته میلادی، دولت در کوبا بیش از 95درصد از فعالیت‌های اقتصادی داخل کشور را در اختیار داشت. اقتصاد این جزیره از سال‌ها پیش و در پی تحریم‌های تجاری ایالات متحده با مشکلات زیادی روبه‌رو شده بود. یکی از اصلی‌ترین موانع موجود در راه رشد و پویایی اقتصاد کوبا، هزینه‌های سنگین مربوط به تعداد بی‌شمار کارمندان دولتی بود و به همین خاطر کنگره ششم به پروژه کاهش تعداد کارمندان دولتی و توسعه فعالیت‌های خصوصی، رأی مثبت داد. بدین ترتیب دولت کوبا از سال آینده بین یک تا 2میلیون تن از کارمندان خود را اخراج می‌کند و مبلغ یارانه‌های دولتی را به شکل قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.
اصلاحات تازه با هدف خارج کردن کوبا از بحرانی که شرایط فعلی اقتصاد جهانی به آن تحمیل کرده و فاصله گرفتن از تحریم‌های چندساله و طولانی و رهایی از ماشین ضعیف تولیدات داخلی این کشور صورت می‌گیرند. همچنین شهروندان کوبایی قادر خواهند بود در 180 زمینه اقتصادی، بدون هیچ‌گونه دخالت مقامات دولتی به شکل خصوصی مشغول فعالیت‌های اقتصادی و امور معاملاتی شوند. خریدوفروش خصوصی املاک می‌تواند روند خودکار انتقال ملک از والدین به فرزندان را از بین ببرد و زمینه را برای ایجاد یک بازار واقعی مستغلات در این کشور فراهم سازد. همچنین به کشاورزان حق اجاره زمین‌های زراعتی در اختیار دولت و استفاده خصوصی از آنها داده خواهد شد. این اقدامات در راستای مبارزه با بیکاری و فراهم کردن زمینه‌های تازه اشتغال‌زایی انجام می‌شود. دولت کوبا پیش‌بینی کرده تا سال2015 حدود 1/8 میلیون کوبایی در بخش خصوصی مشغول به‌کار شوند.
لیبرالیسم تدریجی برای جلوگیری از کاپیتالیسم
این تغییرات بزرگ حاکی از انقلابی واقعی براساس اصولی است که جنبه لیبرالیسم دارند. رائول کاسترو خاطرنشان کرده این اصلاحات با هدف دفاع از سوسیالیسم و جلوگیری از بازگشت رژیم کاپیتالیست به کوبا صورت خواهند گرفت. البته عمده اصلاحات اقتصادی در ماه‌های گذشته تنظیم شده بودند و کنگره ششم تنها به آنها حالتی رسمی بخشید. وعده این اصلاحات از مدت‌ها قبل و پیش از سپتامبر گذشته زمانی‌که خود فیدل کاسترو با قاطعیت تمام در مصاحبه‌ای اعلام کرد که کمونیسم حتی در کوبا هم دیگر کارساز نیست، داده شده بودند. در کوبا از همان سال‌های ابتدایی دهه 90 میلادی که بحران شدید اقتصادی ناشی از سقوط اتحاد جماهیر شوروی به وقوع پیوست، بحث ضرورت اصلاحات اقتصادی مطرح شد.
از آن تاریخ تاکنون، دولت مسکو کمکی به هاوانا ارسال نکرده است. مشکل اصلی برای دولتمردان کوبا، اجرای نخستین گام از اصلاحات خواهد بود که همواره به دلایل مختلف از سوی مقامات عالی‌رتبه سرکوب شده و ناتمام مانده است. کارشناسان معتقدند به‌رغم مصوبات کنگره‌ها و بیانیه‌های دیگر، تا زمانی که کاسترو‌ها در کوبا قدرت را دردست دارند، این مشکل همچنان به‌صورت غیرقابل حل باقی خواهد ماند. رائول کاسترو در آغاز کنگره ششم به این نکته اعتراف کرد که تقریبا همه توافق‌های قبلی در کنگره‌های پیشین بی‌آنکه به نتیجه‌ای برسند، فراموش شدند و او بابت اعتراف به این حقیقت احساس شرمساری می‌کند. مخالفان دولت کوبا معتقدند که عدم‌تحقق وعده اصلاحات به این خاطر است که سیستم داخلی کوبا که براساس ممنوعیت‌ها استوار شده، قابل اصلاح نیست و هرگونه تلاش و اقدام برای بهبود این شرایط، به معنای پایان این سیستم تلقی خواهد شد. همچنین دولت کاسترو در پارادوکسی عجیب باید یک مشکل دیگر را هم از پیش‌رو بردارد و آن مقاومت سرسختانه مردم کوبا در از دست‌دادن لیبرتا (دفترچه مخصوص دریافت جیره غذایی ماهانه شهروندان با قیمت ناچیز) و دیگر خدمات اجتماعی که دولت از 50 سال پیش به آنها تضمین داده، خواهد بود.
اصلاحات در چارچوب استانداردهای قدیمی
در سومین مرحله از حیات انقلاب کوبا، دولت صرفا در مورد اعمال سیاست‌ها و شیوه سازماندهی اجتماعی تجدیدنظر کرده و به اصول اولیه کمونیسم وفادار مانده است. به‌خصوص که طراحی مسیر جدید اصلاحات هم در راستای تطبیق یافتن پروژه‌های اقتصادی و اجتماعی انقلاب با شرایط بین‌المللی و داخلی است. به عبارت دیگر، قرار است در عصر جدید تحولات، سیستم سوسیالیسم با هدف دوباره پیروزشدن، سیر تکاملی خود را بپیماید. از نظر دولتمردان کوبایی، برای زنده کردن این سیستم تنها باید شیوه فعلی اجرای آن را تغییر داد و حفظ نظام سوسیالیستی تحت هرشرایطی برای بقای کوبا ضروری خواهد بود.
برنامه اصلاحات اقتصادی جزیره پیش از برگزاری کنگره پیشنهاد شده بود و قضاوت 5ماهه مردم درباره آن، تغییرات عمده‌ای در متن اصلی آن ایجاد کرد. البته همین اقدام نشانه‌ای از اجرای دمکراسی در کوبا به شمار می‌رفت؛ چراکه در خیلی از کشورهای غربی مجری دمکراسی، به ندرت دیده شده که اصلاحات اقتصادی پیشنهادی دولت به‌نظرسنجی عمومی گذاشته شوند. این اصلاحات از تئوری‌های اقتصادی انتزاعی نشأت نمی‌گیرند بلکه با شرایط موجود در کوبا خود را تطبیق می‌دهند و فاقد هرگونه مرجع اصولی برپایه استانداردهای بین‌المللی هستند و صرفا راه‌حلی مقطعی برای اقتصاد ویران کوبا تلقی می‌شوند. این شیوه کاملا متناسب و براساس نیازهای داخلی این کشور طراحی شده‌است.
به‌خصوص که سیستم رایج فعلی با چارچوب کلی آن ناسازگاری دارد. در واقع کوبا قصد دارد با اجرای این اصلاحات، بر هویت دگماتیک خویش غلبه کند. مشخصه اصلی و تاریخی سیستم رایج در کوبا حفظ سطح شرایط رفاه عمومی بی‌سابقه در جهان است. برای اجرای این هدف منابع بی‌شماری مورد استفاده قرارگرفتند و همین موضوع کوبا را با مشکلات زیادی روبه‌رو ساخت. در سیستم نوین، کارمندان دولتی تا جایی‌که بتوانند و بخواهند باید شرکای فردای این کشور باشند. برابری حقوق و برابری موقعیت شعار اصلاحات تازه نام گرفته‌اند. ارزش کار و دستمزد، پارامترهای جدید سازماندهی اجتماعی محسوب می‌شوند که توان رساندن کشور به ثبات اقتصادی را دارا هستند. این امر، استقلال و توسعه اجتماعی را تضمین کرده و برابری کامل همه ساکنان این سرزمین را باعث خواهد شد.
تغییر در آرایش سیاسی
سازماندهی اجتماعی، گام دیگری به سوی ساخت کوبای جدید خواهد بود. ظاهرا مهم‌ترین عنصر سیاسی، تثبیت دوباره نقش‌ها در جامعه است. این تغییر مهم و تأثیرگذار حتی از نظر مبارزه با کاستی‌ها و فسادهای رایج هم مهم جلوه می‌کند و محور تعادل در جامعه را براساس ملاک‌های گوناگونی استوار می‌سازد و به نقشه نیروهای اجتماعی که در داخل بافت کشور حضور دارند شکل تازه‌ای می‌بخشد. براین اساس حتی حزب کمونیست هم که هسته اصلی جهت‌گیری‌های سیاسی است، به شکل مدیریتی اداره خواهد شد.
در حقیقت این حزب نقش اجتماعی و سیاسی خود را حفظ می‌کند ولی دولت سازماندهی امور اقتصادی و اداری را بر عهده می‌گیرد. همزمان با کاهش تدریجی مسئولیت‌های حزب در امور اداری و اجرایی، نقش نیروهای مسلح -که از اوایل دهه 90 نقشی جدی در فعالیت‌های اقتصادی داشته‌اند- برجسته می‌شود. در کوبا استقلال سیاسی درصورتی که استقلال اقتصادی وجود نداشته باشد، کافی نخواهد بود و دفاع از کشور در برابر هجوم بیگانگان باید همگام با دفاع از الگوهای اجتماعی و اقتصادی صورت گیرد. جنبه کامل هویت جدید سوسیالیستی کوبا در واقع شناسایی تمرین دمکراسی با سیستم ارزشی است که حقوق برابر، وظایف برابر و مسئولیت‌های برابر را برای شهروندان ارائه می‌کند. اصلاح الگو، پایه تقویت سیستم قبلی خواهد بود. سوسیالیسم وارد هزاره سوم شده و آن‌طور که به‌نظر می‌رسد، پایانی برای آن وجود ندارد.
مسئولیت دشوار رائول کاسترو
در کنگره ششم حزب کمونیست، فیدل کاسترو رهبر سابق کوبا که سال 2006 میلادی به‌دلیل بیماری از مقام ریاست‌جمهوری کناره‌گیری کرده بود، از آخرین سمت سیاسی خویش به‌عنوان رئیس حزب کمونیست هم استعفا داده و جایش را به رائول کاسترو برادرش سپرد. با اینکه فیدل دیگر هیچ‌گونه سمت رسمی در اختیار ندارد، دفتر سیاسی حزب کمونیست کماکان زیرنظر پدران انقلاب کوبا ازجمله 6ژنرال قدیمی هدایت می‌شود. کناره‌گیری فیدل کاسترو از قدرت، بزرگ‌ترین تحول رخ‌داده در عرصه سیاسی کوبا به‌شمار می‌رود. رائول کاسترو که تحت‌تأثیر انقلاب‌‌های مردمی در کشورهای عربی قرارگرفته، اخیرا از ضرورت ملایمت بیشتر دولت‌ها با مردم کشورهایشان حرف زده و خرده‌گرفتن او از محافظه‌کاران حزب که مخالف تجددگرایی در کوبا هستند و ابراز نارضایتی از عدم‌حضور طبقه مدیریتی جایگزین در این کشور را باید نشانه‌های تازه‌ای از استراتژی سیاسی او دانست.
تمایل رائول کاسترو برای برقراری ارتباط با ایالات متحده بر همه آشکار است کمااینکه او پیش از شروع کنگره به جیمی کارتر اجازه داد تا به‌مدت 3روز از کوبا بازدید کند و حتی در تلویزیون این کشور حرف بزند. رائول می‌داند که سیستم‌های کمونیستی همانند آنچه در اتحاد جماهیرشوروی و کشورهای شرق اروپا رخ داد، محکوم به سقوط هستند و به‌سختی تغییر می‌کنند. احتمال تحقق یافتن اصلاحات وعده داده شده درزمان کوتاه تقریبا غیرممکن است و به همین خاطر او تلاش می‌کند تا پایان دوران حضورش در رأس قدرت، حداقل تلاش لازم را برای بقا روی صندلی ریاست‌جمهوری به کار گیرد.
