کامران محمدی: کتاب‌های مجموعه‌ای برای کودکان و به‌ویژه نوجوانان، در طول یک دهه اخیر بیش از هر شکل دیگری از کتاب، محبوبیت یافته‌اند.

کتاب کودکان

 این قبیل کتاب‌ها معمولا با استفاده از یک عنصر جذاب محتوایی، در ظاهری عموما جذاب، بخشی از ذهن کودکان و نوجوانان را هدف می‌گیرند که تخیل، طنز و هیجان، اصلی‌ترین ویژگی‌های آن محسوب می‌شود.

تخیل که در ادبیات داستانی داخلی، عنصری ضعیف و گاه به کلی فراموش‌شده است، مهم‌ترین برجستگی کارهای خارجی است. در مقابل، طنز که در کارهای خارجی کودک و نوجوان، در مرحله دوم اهمیت قرار می‌گیرد، در کارهای داخلی، برجستگی ویژه‌ای دارد.

عنصر هیجان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها و گرایش‌های ذهن نوجوانان، پای ثابت همه کارهای نوجوانانه خارجی است.
اما علاوه بر این 3عنصر، توجه به جنبه‌های تربیتی و خانوادگی و بازاندیشی خطوط قرمز خانواده و مدرسه- به‌عنوان تنها نهادهای اجتماعی مرتبط با نوجوان- وجه برجسته دیگری است که در موفق‌ترین کتاب‌های نوجوانانه حضور جدی دارند. این عنصر در ترکیب با طنز، هیجان و تخیل، کتاب معروف و موفق «101 راه برای ذله‌کردن پدر مادرها» نوشته «لی واردلاو» را به وجود آورد که در ایران نیز با اقبال قابل توجهی مواجه شد. مجموعه کتاب‌های «رامونا»، «نیکلا کوچولو» و... حتی «هنک، سگ گاوچران»، «آرتمیس فاول» و «ماجراهای‌نارنیا» نیز از همین فرمول برای جذب نوجوانان استفاده کرده‌اند. هرچند که ماجراهای نارنیا را باید در قالب گروه دیگری از آثار نوجوانان دسته‌بندی کرد که بیش از آنکه اجتماعی- خانوادگی باشند، فانتزی‌اند.

هر چه از سال‌های ابتدایی دهه80 فاصله گرفتیم، کتاب‌های اجتماعی- خانوادگی با استفاده از فرمول پیش‌گفته، بیشتر جای خود را به کتاب‌های تخیلی- ترسناک دادند. به گونه‌ای که در سال‌های آخر دهه 80، کتاب‌های ترسناک فانتزی که از اساس بر محور تخیل و هیجان شکل می‌گیرند، به صدر جدول پرفروش‌های کودک و نوجوان صعود کردند و از نظر تعداد نیز بازار را از چنگ راموناها درآوردند. این اتفاق بیش از هر چیز حاصل موفقیت شگفت‌انگیز و البته عجیب شخصیت «هری‌پاتر» است. هری‌پاتر به چنان جایگاهی دست‌یافت که همه نویسندگان را قانع کرد به جای آموزش‌های اخلاقی- خانوادگی و حرف زدن از مسائل دوروبر بچه‌ها در مدرسه و خانواده و کوچه و خیابان، بهتر است دست‌شان را بیشتر دراز کنند و از جاهای دورتری، موضوع درآورند. کاری که در مجموعه کتاب‌های هری‌پاتر صورت گرفته و بی‌آنکه اصولا هیچ جنبه آموزشی مثبتی داشته باشد، جهان را فتح کرده است.
در عین حال، همزمان با افزایش بی‌رویه آثار هیجان‌انگیز ترسناک که البته همیشه با فانتزی ترکیب شده‌اند، کتاب‌های زیادی نیز هر روز به بازار می‌آیند که در فاصله میان این دو قرار می‌گیرند.

این قبیل کتاب‌ها، عنصر ترس و فانتزی را به عناصر گذشته اضافه کرده‌اند، اما وجه آموزشی کار را نیز فراموش نکرده و تلاش دارند آمیزه‌ای از همه اینها را ارائه کنند. کتاب‌هایی از این دست، عموما در نگاه اول نوجوانان را به شدت جذب می‌کنند و با استفاده از زبان، تصاویر و ساختار روایی مشابه با کارهای ترسناک فانتزی، رابطه محکمی با مخاطب خود برقرار می‌کنند اما پس از آن و حین تعریف داستان خود، جنبه‌های آموزش‌شان پررنگ‌تر می‌شود.

مجموعه 20جلدی «تجربه‌های ترسناک» که نشر حوض نقره منتشر کرده است، در این گروه اخیر قرار می‌گیرد. به جز این مجموعه، البته در 3-2سال اخیر، کارهای مجموعه‌ای دیگری نیز با همین رویکرد به بازار کتاب آمده‌اند اما کتاب‌های حوض نقره به علت جنبه آموزشی پررنگ و نیز تاریخی‌اش از جمله نمونه‌های خوب این دسته از کتاب‌های مجموعه‌ای است. این
20 جلد، در واقع تشریح جنبه‌هایی از تاریخ است که برای نوجوانان، به احتمال زیاد، جذاب خواهد بود.

هر کتاب با تمرکز بر یکی از عناصر تاریخی هیجان‌انگیز و پرکشش، نکات مهم مرتبط با آن را برای نوجوانان توضیح می‌دهد؛ کتاب اول: مومیایی، کتاب دوم: اسکندر مقدونی، کتاب سوم: دیوار چین، کتاب چهارم: بیماری‌های قرون وسطی، کتاب پنجم: گلادیاتور، کتاب ششم: انقلاب کبیر فرانسه، کتاب هفتم: آتش‌فشان شهر پومپئی، کتاب هشتم: غرب وحشی، کتاب نهم: کریستف کلمب، کتاب دهم: کلئوپاترا و...

روشن است؛ هیچ نوجوانی حاضر نیست 20 جلد کتاب تاریخی خشک را با موضوعاتی که نام برده شد، بخواند. اما برای هر نوجوانی، این موضوعات، به‌ویژه دست‌کم نیمی از آنها، به شدت هیجان‌انگیز و کنجکاوی‌برانگیز است. بنابراین، نویسندگان این 20 کتاب، عناصری را که نوجوانان دوست دارند به متن‌شان افزوده‌اند تا حاصل کار، خشک و بی‌روح نباشد. از بین 5 عنصر جذاب‌کننده یادشده، یعنی تخیل، طنز، هیجان، عبور از خط قرمزهای خانواده و مدرسه و ترس فانتزی، چیزی که محور اصلی تجربه‌های ترسناک را تشکیل می‌دهد، طنز است. طنز علاوه بر متن، در طراحی جلد، نام‌گذاری و تصویرسازی کتاب نیز حضور جدی دارد.

استفاده از جمله «امکان نداره بخوای جای... باشی!» در نام‌گذاری کتاب‌ها سبب شده است، از ابتدا علاوه بر تحریک حس کنجکاوی مخاطب، موضوع از حالت رسمی و جدی خارج شده، نوجوان را به سوی همذات‌پنداری سوق دهد. به‌عنوان نمونه، کتاب نخست این مجموعه، «امکان نداره بخوای جای یک مومیایی مصری باشی!» نام دارد. در کنار این نام، تصویری کارتونی از یک مومیایی نیز روی جلد درج شده که باز هم کتاب را جذاب‌تر می‌کند.

تصویرسازی داخل کتاب نیز با همین رویکرد طنز انجام شده است و در کنار متن کوتاه کتاب، کار را مفرح کرده و از کسالت می‌رهاند. هرچند که کیفیت چاپ داخل کتاب با جلدش تفاوت آشکار دارد و این، اگرچه قیمت آن را پایین آورده،اما به کار لطمه زده است.مجموعه تجربه‌های ترسناک، ترجمه کتاب‌هایی است که سال 2007 منتشر شده‌اند. نویسنده هر جلد از مجموعه فرق می‌کند اما مترجم همه‌شان، تبسم آتشین‌جان و تصویرگرشان، دیوید آنترام است. هر جلد از این مجموعه، 1500تومان قیمت دارد.

کد خبر 133073

برچسب‌ها

پر بیننده‌ترین اخبار ادبیات و کتاب

دیدگاه خوانندگان امروز

پر بیننده‌ترین خبر امروز