چرا که پیش از این تبلیغات جایگاه مهمی در عرصه اقتصاد و حتی فرهنگ کشور نداشت و حالا، تقریبا هر کجا که می‌رویم، ردپای تبلیغات دیده می‌شود. بنابراین و به تبع رشد روزافزون تبلیغات، موارد حقوقی مرتبط با این علم- فعالیت نوین، اهمیت بیشتری می‌یابند و نیاز به متون قابل اتکا و معتبر بیشتر می‌شود.
کتاب «حقوق تبلیغات بازرگانی در ایران و جهان» یکی از این متون است که مرکز تحقیقات صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران با همکاری نشر شهر آن را منتشر کرده است. به عبارت دیگر، مرکزی که به‌طور مشخص متصل به مهم‌ترین نهاد تبلیغی ایران است، این کتاب را به بازار فرستاده است.
تلویزیون به‌علت پخش مستمر و بسیار فراگیر آگهی‌های بازرگانی بدون شک مهم‌ترین نهاد تبلیغی در ایران است و باز هم به‌طور طبیعی، این نهاد باید بیش از هر مرکز دیگری به حقوق تبلیغات بازرگانی توجه کند. همان طور که مرکز تحقیقات صداوسیما نیز خود به این موضوع آگاه است و در مقدمه کتاب می‌نویسد: «گرچه تبلیغات بازرگانی اختصاص به رادیو و تلویزیون ندارد و انواع و اقسام مختلف آن را در محیط پیرامون خود شاهد هستیم اما تبلیغات رادیویی و تلویزیونی به‌دلیل گستردگی دامنه پوشش مخاطبان و تأثیرات شگرفی که بر حوزه‌های گوناگون اجتماعی و فرهنگی دارد، نیازمند توجه جدی‌تر است.»
نتیجه این توجه، مجموعه مطالعاتی است که این مرکز انجام داده است و یکی از آنها، حقوق تبلیغات بازرگانی در ایران و جهان است که دکتر محسن اسماعیلی، یکی از حقوق‌دانان شورای نگهبان آن را نوشته است. اسماعیلی با توجه به فقدان قوانین و مقررات لازم در حوزه تبلیغات بازرگانی، کتاب خود را به‌گونه‌ای تدوین کرده که دست کم به‌عنوان پایه‌ای برای راهیابی به مرحله قانون‌مداری و قانونگذاری، قابل استفاده و استناد باشد. خود او در مقدمه‌اش می‌نویسد: «امروز شاهد آن هستیم که افزون بر قوانین ملی، تلاش‌های منطقه‌ای و جهانی برای پی‌ریزی نظام مطلوب برای این رشته خاص از علوم ارتباطات صورت می‌گیرد. با این حال کشور ما هنوز هم فاقد قانون تبلیغات بازرگانی است و آثار نامقبول این خلأ قانونی چنان آشکار گشته است که دیگر کسی منکر ضرورت و فوریت جبران آن نیست.»
با این حال آنچه برای پر کردن این خلأ بسیار ضروری است، بومی‌سازی و دستیابی به الگوهای ایرانی- اسلامی است تا با شرایط جامعه ایرانی هماهنگ باشد. همان نکته‌ای که معمولا در ورود علم به کشور، به‌ویژه علوم انسانی، فراموش می‌شود.
اسماعیلی اما سعی داشته است این موضوع را در کتاب 240صفحه‌ای خود همواره به یاد داشته باشد؛ «در این راه استفاده از دانش و تجربه دیگران خردمندانه و لازم است اما بدون تردید بومی‌سازی آن و انتخاب الگوی مناسبی که با مبانی حقوقی و دینی ما نیز مغایر نباشد، نیازمند بررسی تطبیقی اصول و مبانی تبلیغات بازرگانی در جهان معاصر، ایران و اسلام است؛ البته با یک رویکرد حقوقی.»
با این مقدمات، کتاب «حقوق تبلیغات بازرگانی در ایران و جهان» در 4 فصل تدوین شده است؛ فصل اول کلیات، فصل دوم تبلیغات بازرگانی در حقوق ایران، فصل سوم تبلیغات بازرگانی در فقه و معارف اسلامی و فصل چهارم تبلیغات بازرگانی در جهان معاصر.اسماعیلی در هر یک از این فصول، مقالات کوتاه و بلندی را گنجانده است که هر یک به جنبه مهمی از بحث کلی‌تر می‌پردازند. به این شکل، کتاب مجموعا به 24 گفتار تقسیم شده است که از سیر تاریخی تبلیغات بازرگانی آغاز شده و به تبلیغات بازرگانی در کشورهای مختلف ختم می‌شود.
در فصل اول علاوه بر توضیح مختصر تاریخچه تبلیغات بازرگانی، تعریف حقوق تبلیغات بازرگانی، پیوند میان حقوق و اخلاق و دین، منابع حقوقی این حوزه و اهمیت قانون در بحث حقوق تبلیغات بازرگانی تشریح شده است. نتیجه آنکه با خواندن فصل اول، خواننده به کلیاتی در این‌باره دست می‌یابد و می‌تواند بدون خواندن فصل‌های دیگر، دست کم تصویری کم و بیش روشن اما کلی از موضوع به دست آورد. همان طور که فصل‌های دیگر کتاب نیز این ویژگی جالب توجه را دارند که می‌توانند به‌صورت مقالاتی جدا از هم مطالعه شده و نیاز مشخص مخاطب را در یک وجه خاص از موضوع برطرف کنند. این نکته وقتی جالب‌تر می‌شود که بدانیم هر یک از فصل‌های چهارگانه کتاب، پیشگفتار مجزایی دارند که نشان می‌دهد اسماعیلی تلاش داشته استقلال مباحث را در عین ارتباط، حفظ کند.
اما فصل دوم کتاب از مقاله‌ای 12-10صفحه‌ای درباره شرایط حقوق تبلیغات بازرگانی پیش از انقلاب آغاز می‌شود.
اسماعیلی در این مقاله، به سرآغاز پیدایش قوانین مرتبط با تبلیغات در ایران می‌پردازد و نمونه‌های مشخصی از قانون‌ها و مقررات مرتبط را نیز ارائه می‌کند. این ویژگی کتاب که در بخش‌های دیگر نیز رعایت شده، سبب می‌شود کتاب از صورت یادداشت‌گونه-که صرفا به‌نظرات و نظریه‌پردازی‌های نویسنده اختصاص پیدا می‌کند- بگریزد و به هیات مقاله‌های پژوهشی درآید. در واقع اسماعیلی به عوض آنکه به‌صورت کلی، نظرات و بایدها و نبایدها را طرح کند، به‌طور مشخص به قوانین پرداخته و سیر تاریخی آن را نیز پیگیری کرده است.
ماهیت پژوهشی کتاب در فصل سوم نیز ادامه پیدا می‌کند. این فصل با وجود آنکه به لحاظ موضوعات مورد بحث، بیش از 2 فصل قبل می‌توانست به دام کلی‌گویی بیفتد، نیفتاده است و روال کار نویسنده در این فصل نیز با ارائه مصادیق و نمونه‌های مناسب، کاملا پژوهشی است. اصول کلی، آزادی تبلیغات بازرگانی و محدودیت‌های آن در اسلام، مصرف و اندازه آن، قواعد محتوایی و مسئولیت ناشی از تبلیغات بازرگانی، عناوین مقالات این فصل است که در هر یک، اسماعیلی با کاوش در متون اسلامی و آیات و روایات، مصادیق مناسب را یافته و ارائه کرده است.
سرانجام در فصل چهارم، نویسنده به سراغ کشورهای دیگر رفته و تاریخچه و تجربیات آنها را به‌عنوان نمونه‌های مختلف از سراسر جهان با پراکندگی مناسب، تشریح کرده است. در این فصل که به 9 گفتار و یک پیشگفتار تقسیم می‌شود، اسماعیلی تبلیغات بازرگانی را در حقوق آمریکا، انگلیس، جمهوری چک، ارمنستان و مالزی توضیح می‌دهد. ضمن آنکه پیش از این 5 گفتار، در 4 گفتار نیز شرایط، روابط، آزادی‌ها و محدودیت‌های حقوق تبلیغات بازرگانی را در جهان امروز ترسیم کرده است.
پایان‌بخش کتاب حقوق تبلیغات بازرگانی در ایران و جهان، یک صفحه خلاصه و نتیجه‌گیری است در 8 بند که آنچه را نویسنده در طول 220صفحه جست‌وجو کرده است، به‌طور بسیار مختصر نشان می‌دهد. این صفحه البته تنها خلاصه بسیار فشرده‌ای است که اسماعیلی از کاوش خود لابه‌لای 24 گفتار به دست آورده است اما نشان می‌دهد کتاب حاضر می‌تواند شروع خوبی باشد برای حرکت به سوی قوانین روشن و بومی در حوزه تبلیغات. حقوق تبلیغات بازرگانی در ایران و جهان را نشر شهر با قیمت 2800تومان منتشر کرده است.
