شرایط زیستی زاگرس به‌لحاظ تنوع، بسیار باارزش و حساس است اما در حوزه جنگل و دیگر ابعاد محیط‌زیستی تا حدود زیادی مورد بی‌مهری قرار گرفته است؛ این در حالی است که در برنامه پنجم توسعه کشور، توجه ویژه‌ای به حفاظت از جنگل‌های زاگرس شده به‌نحوی که باید هم‌تراز جنگل‌های خزری حفاظت شوند. به عقیده کارشناسان محیط‌زیست، منطقه حفاظت شده دنا یکی از بکر‌ترین و دست نخورده‌ترین مناطق تحت حفاظت کشور است که با وسعت 93هزار و 660هکتار در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و اصفهان واقع شده است.
این منطقه کوهستانی با وجود یخچال‌های دائمی، رودهای پرآب و خروشان و پوشش جنگلی یکی از ارزشمند‌ترین مناطق حفاظت‌شده کشور در بخش زاگرس محسوب می‌شود. در منطقه دنا 440گونه گیاه شناسایی شده که بلوط ایرانی یکی از باارزش‌ترین آنهاست. به‌دلیل اهمیت این رویشگاه جنگلی و از آنجایی که هنوز تخریب، بلوط‌زارهای دنا را تهدید می‌کند روایت دیگری از قلع‌وقمع درختان بلوط با طرح چند پیشنهاد در ذیل از نظر مخاطبان می‌گذرد.
با وجود اهمیت جنگل‌های منطقه حفاظت شده دنا، قطع درختان این منطقه از اواسط سال گذشته و به بهانه اجرای طرح انتقال خط دهم لوله گاز عسلویه به مناطق شمال و شمال غرب کشور آغاز شد. این درحالی است که طبق توافق سازمان محیط‌زیست و شرکت ملی گاز مقرر شده بود خط انتقال گاز از کریدوری که تجربه انتقال سه خط لوله در 40سال اخیر را در گردنه «میمند» داشته عبور کند و عرض کریدور فقط 6متر باشد. کارفرما نیز در انتخاب شرکت پیمانکار باید توانایی اجرای طرح براساس مشخصات فنی توافق صورت گرفته، یعنی عرض 6 متر را مورد نظر قرار دهد و بر آن تأکید کند.
از نظر قانونی این طرح باید دارای گزارش ارزیابی اثرات بر محیط‌زیست بوده و مجری هم موظف به اجرای مفاد آن و توافق‌های صورت گرفته با سازمان محیط‌زیست باشد. مسلما در گزارش ارزیابی اثرات باید بهترین گزینه مکانی، فنی و همه تمهیدات کاهش اثرات، مورد بررسی قرار گرفته باشد. متأسفانه به‌دلیل اینکه این گزارش در دسترس عموم قرار نگرفته است نمی‌توان به مفادی از آن که موجب تخریب کمتر و رعایت اصول حفاظت از محیط‌زیست است اشاره کرد ولی منطقا باید گزارش ارزیابی اثرات بر محیط‌زیست شامل اینگونه موارد باشد.
در حقیقت منطقی‌ترین و کم‌هزینه‌ترین روش توسعه خطوط گاز، استفاده از مسیر قدیمی و مورد توافق سازمان حفاظت محیط‌زیست است. انتقال از مسیر قبلی عبور خطوط گاز چند مزیت به همراه دارد؛ اول، مورد توافق سازمان محیط‌زیست است و به همین دلیل مشکلات قانونی و قضایی و توقف در اجرای طرح و کاهش سرعت اجرای طرح عمرانی را به همراه ندارد. دیگر اینکه در مسیری که قبلا خطوط انتقال عبور کرده است، جاده‌های دسترسی و نگهداری احداث شده و نیازهای ساخت‌وساز جدید کمتر و محدود‌تر شده و هزینه طرح به‌مراتب کاهش می‌یابد (البته اگر کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت اجرا مورد توجه باشد و نه افزایش هزینه‌ها و بالا رفتن حجم عملیات و بازبینی فهرست بها و بالا رفتن مبلغ قرارداد)، در عین حالی که خطوط قبلی باید بهترین گزینه مسیر برای انتقال خطوط انتقال در ابعاد فنی، مهندسی و محیط‌زیستی باشد.
میزان تخریب‌ها به روایت مسئولان، رسانه‌ها و تشکل‌های مردمی
متأسفانه برخلاف توافق‌های انجام شده انعکاس اخبار تخریب منطقه حفاظت شده دنا و مناطق جنگلی زاگرس در رسانه‌ها و از سوی سازمان‌های غیردولتی و حتی مسئولان دولتی نشان‌دهنده تخریب جنگل‌ها با عرض 30 تا 50 و حتی 150متر است. بنا بر اظهارنظر معاون محیط طبیعی سازمان محیط‌زیست (مهرماه88 ) شرکت پیمانکار برخلاف توافق بین سازمان محیط‌زیست و شرکت ملی گاز، خط لوله را از خط‌الرس تپه‌ها و در حاشیه رودخانه بشار عبور داده که در 3کیلومتر فعالیت، 10 تا 14هزار اصله درخت کهنسال بلوط به ارزش بیش از یک میلیارد تومان در منطقه حفاظت شده دنا در کهگیلویه و بویراحمد را قطع کرده است.
گروه ارزیابی محیط‌زیست کانون سبز فارس با ارائه گزارشی که پس از بازدید میدانی رئیس هیأت مدیره این کانون در آبان ماه 88 منتشر شد، میزان تخریب بلوط زار دنا را با احتساب درختچه‌های از بین رفته بیش از 25هزار اصله اعلام کرد. طبق این گزارش مسیر عبور این خط لوله از دره «تنگ رواق» شروع می‌شود و در پرپشت‌ترین جنگل‌های جنوب و جنوب غرب «میمند» به شمال روستای «بنستان» می‌رسد و سپس با رد شدن از دشت «تلخاب» به غربی‌ترین نقطه منطقه «سینه نمک» و در حاشیه رودخانه «خرسان» منطقه دنا می‌رسد.
در این گزارش همچنین آمده بود که قطع درختان در مسیر خط لوله گاز با مجوز منابع طبیعی و مصوبه کمیته فنی استان انجام شده است و وسعت تخریب درختان بلوط در حاشیه رودخانه خرسان در منطقه حفاظت شده دنا حدود 5/3کیلومتر با عرض حداقل 30متر و حداکثر 50متر بوده است. برخی از درختان قطع‌شده عمر حدود 500ساله داشته‌اند. در این گزارش، مسیر مورد نظر منطقه تحت نظارت سازمان محیط‌زیست عنوان شده و آمده بود: با وجود آنکه متولی حفاظت از این منطقه سازمان محیط‌زیست است، قطع درختان منطقه بدون اجازه و در غیاب کارشناسان و ارزیاب‌های سازمان محیط‌زیست و با دستور دستگاهی دیگر انجام شده است که با ممانعت محیط‌بانان اداره کل محیط‌زیست و حکم قضایی هم‌اکنون از ادامه عملیات احداث این خط لوله جلوگیری شده است.
علاوه بر 7کیلومتر تخریب شده کنونی، مجوز عبور 18کیلومتر جاده دیگر از میان منطقه حفاظت‌شده دنا، در دست پیمانکار است که با شیوه عملکرد کنونی به‌شدت موجب نگرانی است. این درحالی است که فرماندار شهرستان دنا مجوز پیمانکار برای قطع درختان را 5هزار اصله اعلام و خاطر نشان کرده است که این پیمانکار فقط 3هزار و 400 اصله درخت را قطع کرده است. طبق این اطلاعات، میزان قطع درختان از 3هزار و 400 اصله تا 25هزار اصله و عرض عبور خط لوله از 30 تا 150 متر است. اما اخبار متفاوت همگی بیان‌کننده تخریب جنگل‌ها در منطقه باارزش حفاظت شده دنا و سایر بخش‌های جنگل‌های زاگرس، تخلف شرکت پیمانکار از توافق‌های انجام شده و بر همین اساس توقف اجرای طرح است.
اما چگونه است که این تخلف‌ها صورت می‌گیرد؟
براساس قوانین کشور برای اجرای طرح انتقال خطوط گاز باید مطالعات ارزیابی اثرات محیط‌زیستی توسط کارفرما که شرکت ملی گاز است، انجام شود و این مطالعات توسط دفتر «ارزیابی اثرات بر محیط‌زیست» سازمان محیط‌زیست که زیرمجموعه معاونت محیط انسانی است و یک نماینده معاونت محیط طبیعی در آن حضور دارد، تصویب شود. درصورت تصویب طرح، باید شرکت پیمانکار با نظارت کارفرما و سازمان محیط‌زیست براساس دستورالعمل‌های مدیریتی کاهش اثرات و طرح‌های مورد توافق، به اجرای طرح اقدام کند. براین اساس، چند سؤال مطرح است:
1- چرا شرکت‌های مجری خود را مجاز به تخلف دانسته و به‌راحتی تمام قوانین و توافق‌ها را زیر پا می‌گذارند درحالی که این تخلفات موجب تخریب، هزینه‌های اداری و دفتری و توقف و تاخیر در اجرای طرح می‌شود؟ شاید شرکت‌های مجری دارای منافع اقتصادی در تاخیر در اجرا و نیز افزایش حجم عملیات هستند!
2- چرا گزارش ارزیابی اثرات محیط‌زیستی این طرح منتشر نمی‌شود و در دسترس عموم قرار نمی‌گیرد تا بتوان براساس آن نسبت به گزینه‌های مناسب مسیر، نحوه اجرا، عرض مسیر و تعداد درختان تحت‌تأثیر، قضاوت درستی داشت و آن را با شرایط اجرایی مقایسه نمود؟ گزارش ارزیابی اثرات محیط‌زیستی طرح‌ها به هیچ وجه سند محرمانه نیست و باید در دسترس تمامی علاقه‌مندان و ذی‌مدخلان قرار گیرد.
3- چرا اصولا با نقش بسیار مهمی که دفتر ارزیابی، در حفاظت از محیط طبیعی و محیط‌زیست بر عهده دارد، در معاونت محیط انسانی سازمان قرار گرفته است؟ این دفتر با توجه به اهمیت حیاتی که در حفاظت از محیط‌زیست ایفا می‌کند باید زیر مجموعه معاونت محیط طبیعی قرار گیرد. تجربه فعالیت چند ساله این دفتر نشان داده است که معاونت محیط انسانی، بدون اطلاع کامل از حساسیت‌های محیط‌های طبیعی که بستر اجرایی همه طرح‌های عمرانی هستند، تقریبا به تمامی طرح‌های ارائه شده به دفتر مجوز می‌دهد و بدون توان کارشناسی لازم به بررسی طرح‌ها اقدام می‌کند. همین امر موجب شده است مهم‌ترین چالش‌های طرح‌های عمرانی عموما نادیده گرفته شده و مورد توجه قرار نگیرد.
4- چرا نماینده سازمان‌های غیردولتی در کمیته ارزیابی حضور ندارد؟ در شرایطی که در کشور سازمان‌های غیردولتی محیط‌زیستی متخصص با عضویت افراد شاخص، مسئول و دلسوز بسیار هستند باید از این توان استفاده شود. در عین حال که این تشکل‌ها بدون درگیری‌های اداری می‌توانند نظرات محیط‌زیستی مناسبی ارائه کنند.
