می‌گویید این آگهی واقعیت ندارد و دروغ بودنش بر هر کسی آشکار است؟ اصلا اینطور نیست! چون چه باور کنید و چه نکنید، داستان دانه‌های سیب را خیلی‌ها می‌پذیرند به‌طوری که به گواه منابع آگاه، مردم ما سالانه 40میلیون دلار پول بی‌زبان را صرف خرید داروهای چاقی، لاغری، جوانی، ترک‌اعتیاد و... از ماهواره می‌کنند که حدود 90درصد آنها تقلبی‌اند.
البته اینکه بر همه داروهایی که از ماهواره تبلیغ می‌شوند خط بطلان بکشیم، تقریبا غیرممکن است و چه بسا یکی،دو تا از آن هزاران دارویی که هر روز از طریق برنامه‌های ماهواره‌ای فروخته می‌شوند، کسی را لاغر یا چاق کنند و اندازه دور کمر کسی را کاهش دهند یا چین و چروک صورتی را ببرند یا معتادی را درمان کنند. اما نکته‌ای در این میان وجود دارد که هر کدام از ما پیش از پرداخت هزینه‌ای گزاف برای خرید این داروها، باید به آن فکر کنیم و آن این است که شما مطمئنا پشیمان می‌شوید چون شمار زیادی از مصرف‌کنندگان این داروها پشیمان هستند؛ اما پشیمانی آنها فقط به خاطر هزینه‌ای که پرداخته‌اند نیست بلکه گزارش‌های موجود در مراکز ثبت عوارض دارویی ثابت می‌کند بعضی از داروها عوارض جبران‌ناپذیری بر سلامت مشتریانشان دارند.
فرض کنیم شما یکی از آنهایی باشید که هیچ‌یک از هشدارها را درباره عوارض خطرناک داروهای ماهواره‌ای جدی نمی‌گیرید یا باور نمی‌کنید، پس دست کم به این پرسش‌ها بیشتر فکر کنید: حتما می‌دانید بیماری‌هایی مانند چاقی یا لاغری بیش از حد، ممکن است دلایل گوناگون داشته باشند و بسته به آن دلایل، راه درمان آنها هم متفاوت است و این حقیقت حتی درباره اعتیاد هم صدق می‌کند و معتادان گوناگون بسته به نوع اعتیادشان به روش‌های مختلف درمان می‌شوند، پس چگونه ممکن است پزشکی از پشت صفحه تلویزیون، بیماری را ویزیت کرده و برای او دارو تجویز کند؟ به‌نظر شما آیا با این روش ممکن نیست پزشک برای بیماران گوناگون با عوارض جسمی شبیه به هم، دارویی مشترک و نادرست تجویز کند؟ آیا این روش به کلاهبرداری نزدیک نیست؟
رسانه‌ای جدید میان مردم
«حدود یک تا 5 درصد داروهای مصرفی در ایران غیرمجاز و تقلبی هستند که معمولا از آن‌طرف آمده‌اند و از کشورهایی مانند چین، هند و اروپای شرقی که نظارت کمتری بر تولید داروهایشان وجود دارد به کشورمان صادر می‌شوند. این داروها شامل مکمل‌های غذایی، مواد نیروزا، هورمونی، جنسی، داروهای ترک اعتیاد و ضد‌چاقی یا لاغری و فراورده‌های آرایشی می‌شوند که در این میان مکمل‌های غذایی از نظر فراوانی در رأس قرار دارند تا جایی که این روز‌ها سراغ آنها را از هر جایی می‌توانید بگیرید.»
دکتر فریبرز فرساد، دبیر انجمن علمی داروسازان ایران با بیان این عبارات به همشهری می‌گوید: اصولا ما دارو را فراورده‌ای می‌دانیم که در فرایند پیشگیری، تشخیص و درمان مؤثر باشد. داروهای ماهواره‌ای هم واژه‌ای است وارداتی و حکایت از رسانه‌ای جدید دارد که طی 10سال اخیر در بین خانواده‌ها رایج شده است. او معتقد است: کانال‌های مختلف ماهواره‌ای فارسی زبان یا انگلیسی وظیفه تبلیغ و معرفی و مارکتینگ داروهای مختلفی را که بعضا هیچ اساس و مبنای علمی ندارند به‌عهده می‌گیرند و این در حالی است که اصولا نهادها و مراکز مشخصی هستند که وظیفه تعریف، معرفی و شناسایی داروها در جوامع را دارند که یکی از معتبرترین آنها سازمان غذا و داروی آمریکاست. علاوه بر اینکه هر کشوری سازمان و نهاد به‌خصوصی را به این منظور دارد.
در کشور ما شورای تدوین و بررسی داروها در وزارت بهداشت وظیفه شناسایی، معرفی و ورود داروها به فهرست دارویی کشور را به‌عهده دارد و به گفته دکتر فرساد در این مرکز وزیر بهداشت و معاونت دارو و کارشناسان متخصص در زیر‌رده‌های پزشکی و دارویی طی جلسه‌های کارشناسی متعدد نسبت به ورود و ثبت دارو و اضافه شدن آن به فهرست دارویی نظر می‌دهند، پس ملاک ما برای شناسایی داروها همین است.
تبلیغات نادرست
اما در کنار این روند اگر اطلاع‌رسانی کامل نباشد یا رسانه‌ها ضعیف عمل کنند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
به عقیده دبیر انجمن علمی داروسازان ایران، طبیعی است در این شرایط چون عامه مردم دسترسی به کارشناسان و متخصصان ندارند عملا منبع اطلاع‌رسانی‌شان رسانه‌های ماهواره‌ای یا مجلات زرد خواهد بود که اکثر داروهای غیرمجاز و ممنوع از طریق همین رسانه‌ها تبلیغ می‌شوند.
وی ادامه می‌دهد: در این چارچوب ما معمولا اندیکاسیون‌ها و موارد مصرف نادرست که در هیچ‌یک از منابع علمی تأیید نشده را داریم و تبلیغاتی که برای مصارف کاذب و بازاری، مردم را هدایت می‌کنند می‌بینیم؛ مثلا تبلیغ در مورد فراورده‌ای که می‌تواند از نظر آرایشی - بهداشتی فرد را چند دهه جوان‌تر کند یا قدرت جنسی یا انرژی بالایی را برای فرد به همراه داشته باشد.«معمولا ضرباهنگ این تبلیغات روی مسائلی است که در بین مردم عامه خریدار زیادی دارد و با معرفی غیردرست و کاذب بعضی از بیماران و تجربه‌ها به این تبلیغات رنگ و لعاب بیشتری داده می‌شود».
دکتر فرساد با بیان این عبارات خاطرنشان می‌کند: اینجا نقش کارشناسان و متخصصان علوم دارویی که بهترین مشاوران مردم هستند اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در این میان هرچه رسانه‌های واقعی با تبلیغات درست و تخصصی فعالیت بیشتری داشته باشند، نفوذ و رسوخ رسانه‌های منفی هم کاهش پیدا می‌کند. البته دبیر انجمن علمی داروسازان هم تأکید می‌کند که همه تبلیغات جنبه نادرست ندارند و تلفیقی از درست و نادرست با هم هستند و چون مردم امکان تشخیص و قضاوت درست ندارند، این جنبه مثبت تبلیغات را به جنبه‌های نادرست تعمیم می‌دهند و گول این تبلیغات و ادعاهای کاذب را می‌خورند.
دکتر فرساد معتقد است: به هر حال چیزی که نتیجه اصلی این تبلیغات و مارکتینگ است، روی دسته‌ای از محصولات است که بیشترین عایدی اقتصادی را دارد ولی از نظر علمی پوچ است. اینکه مثلا فلان فراورده می‌تواند در عرض یک ماه 12کیلو از وزن را کم کند یا مثلا فلان فراورده می‌تواند انرژی جوانی و فعالیت را به یک پیرمرد 70ساله بدهد، هیچ جایگاه علمی ندارد.
این در حالی است که به عقیده کارشناسان ترکیب بیشتر این داروها شبه آمفتامینی است که به‌دلیل محرک بودن از آنها برای لاغری، دوپینگ، شب‌زنده‌داری‌های مداوم و... استفاده می‌شود اما این داروها آن‌قدر خطرناکند و عوارض روانی، پوستی و قلبی و عروقی آنها، به حدی برای پزشکان شناخته شده است که سال‌هاست استفاده از آنها در سراسر دنیا ممنوع شده ولی همچنان شاهد تبلیغ‌شان از شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان هستیم.
به گفته این کارشناس، داروهای جوان‌کننده و کرم‌های پوستی تبلیغ شده از شبکه‌های ماهواره‌ای نیز قابل اعتماد نیستند و گرچه با آغاز مصرف، پوست را براق و شفاف می‌کنند اما پس از مدتی منجر به پیری زودرس می‌شوند.وی خاطرنشان می‌کند: ما از نظر علمی می‌دانیم چه داروهایی واقعا می‌تواند انرژی‌زا باشد و محدوده این داروها هم مشخص است. اما مهم‌تر از مردم، مدیران رسانه‌ها هستند که وقتی می‌خواهند یک داروی جدید یا یک روش تشخیصی و درمانی جدید را معرفی کنند باید با انجمن‌های تخصصی و علمی پزشکی و دارویی مربوطه مشورت کنند. اینها مشاوران امینی هستند که اطلاعاتشان برای مردم مفیدتر است.
البته دکتر فرساد گسترش مراکز اطلاعات دارویی را هم در این امر مؤثر می‌داند ولی مشکل اینجاست که به عقیده کارشناسان، متأسفانه فعالیت مراکز اطلاعات دارویی ما محدود شده به اینکه کدام دارو در کدام مرکز موجود است، در حالی که اطلاعات دارویی خیلی وسیع‌تر از این است و نسبت به تمامی عوارض تداخلات و مسمومیت‌ها و اثرات بالینی یک دارو باید مردم را آگاه کند.
