تولیدکننده زعفران که لهجه‌ای خراسانی دارد، خوشحال است که حجم زیادی از محصول امسالش را فروخته است و حالا به فرودگاه آمده است که آنها را به خریدار اروپایی تحویل بدهد. حدود یک‌سوم زعفران ایران، فله‌ای به کشورهای دیگر می‌رود تا پس از بسته‌بندی با ارزش افزوده بیشتر و شاید به نام کشور دیگری، به فروش برسد. در نیمه اول سال گذشته 21 تن زعفران صادر شد که در این بین، 14 تن مربوط به صادرات بسته‌بندی‌های زیر 30 گرم و 7 تن مربوط به بسته‌بندی‌های بالاتر از 30 گرم و بزرگ بوده است. به‌جز صدور فله‌ای، قاچاق نیز مشکل دیگری است که زعفران‌کاران ایرانی، در سال‌های اخیر با آن روبه‌رو بوده‌اند.
ماموران فرودگاه دهلی هند بسته بسیار بزرگ زعفران را از یک هندی می‌گیرند. از او می‌پرسند که این همه زعفران را برای چه به هند آورده است و مسافر پاسخ می‌دهد که این بسته برای مصرف خانگی است، اما ماموران با این نوع بسته‌ها کاملا آشنا
هستند.
مسافر هندی یک مسافر معمولی نبود، در حقیقت او برای قاچاق، بسته بزرگ زعفران را داخل چمدان خود گذاشته بود. زعفران هند بیشتر در کشمیر تولید می‌شود، اما چند سالی است که به دلیل تغییرات آب و هوایی در کشمیر، تولید زعفران کاهش یافته است.
قیمت زعفران در هند 2 برابر قیمت ایران است. بنابراین بسیاری از قاچاقچیان تصمیم گرفته‌اند که با قاچاق زعفران به هند، به سود هنگفتی دست پیدا کنند. برخی از آنها به جای قاچاق طلا و مواد‌مخدر، به قاچاق زعفران به کشورهای مختلف روی آورده‌اند. زعفران تنها به هند قاچاق نمی‌شود؛ عربستان، امارات متحده عربی و حتی کشورهای اروپایی، از مقصدهای دیگر قاچاقچیان این ادویه گرانبها هستند.
زعفران یکی از محصولات کشاورزی ایران است که می‌تواند ارزش افزوده بسیاری برای کشور داشته باشد. آب و هوای نواحی شرقی ایران برای کشت زعفران مناسب است. از قرن‌ها پیش، کشاورزان خراسانی این گیاه را که به ادویه‌ای معطر و رنگی تبدیل می‌شود و در بسیاری از کشورهای جهان هواخواه دارد، می‌کاشته‌اند. آنان در کشت زعفران به تجربیات گران‌قیمتی نیز رسیده‌اند.
اما به‌دلیل کاستی و کم‌کاری در بسته‌بندی و بازاریابی برای زعفران ایران، کشورهای رقیب به تدریج در عرضه زعفران، از ایران پیشی گرفته‌اند. اگر اوضاع به همین ترتیب پیش برود، در دهه‌های آینده شاید نشانی از ایران در بازار زعفران جهان باقی نماند.
خراسان جنوبی محل کشت اصلی زعفران ایران است. 86 درصد از زعفران کشور در این منطقه کشت می‌شود. در سال‌های اخیر، زمین‌های بسیاری از خراسان جنوبی زیر کاشت زعفران قرار گرفته‌اند. وسعت زمین‌هایی که در ایران زعفران در آن کاشت می‌شود، از 1500 هکتار در سال 1352، به 49 هزار هکتار رسیده است. کارشناسان کشت زعفران می‌گویند که افزایش بیش از حد زمین‌هایی که زیر کشت زعفران قرار می‌گیرند، می‌تواند زیان‌آور باشد. کاهش آب مصرفی کشتزارهای زعفران یکی از مشکلاتی است که به همین دلیل به وجود آمده است. اختصاص زمین‌های نامرغوب، شنی و پرنمک از دیگر مشکلاتی است که افزایش سطح زیر کشت زعفران موجب آن شده است. علاوه بر این، کشت زعفران برای کشاورزان به کاری دوم و حاشیه‌ای تبدیل شده است و بسیاری از تولیدکنندگان زعفران به صورت حرفه‌ای به آن نگاه نمی‌کنند. برخی از کارمندان منطقه خراسان جنوبی دارای مزرعه‌های کوچک کشت زعفران هستند و به صورت فصلی و با شیوه‌های غیراصولی به کاشت آن می‌پردازند.
استفاده بیش از حد از پیاز زعفران، یکی از نقص‌های فنی کشت آن است که در سال‌های اخیر مورد توجه مهندسان کشاورزی قرار گرفته است و در سمینارهای تخصصی بر آن تاکید می‌شود. برای کشت زعفران از پیاز استفاده می‌شود. این پیاز می‌تواند برای 3 تا 4 سال مورد بهره‌برداری قرار بگیرد. اما عملا کشاورزان از این پیازها برای 7 تا 8 سال استفاده می‌کنند. به تازگی جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی برای اصلاح وزن پیاز زعفران و تولید پیاز استاندارد، از تجربه‌هایی که کشور هلند در تولید پیاز گل لاله داشته، استفاده و به کشاورزان پیشنهاد کرده است که برای افزایش تولید و کیفیت، از پیازهای استاندارد زعفران
استفاده کنند.
تولید پیاز و کاهش مصرف آب با آبیاری قطره‌ای تنها راه‌های بهبود تولید زعفران نیست. مسعود وجدانی‌فرد، مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی، درباره مواردی که باید مورد توجه تولیدکنندگان زعفران قرار بگیرد، می‌گوید: «محلول‌پاشی مزارع زعفران از 15 بهمن تا 20 اسفند باعث افزایش میزان تولید تا 33 درصد شده است. زمان کشت زعفران باید از شهریور به خرداد تغییر یابد تا تولید در مزارع افزایش یابد. خاک مزارع زعفران موضوع بسیار با اهمیتی است و افزایش ماده آلی در خاک، تاثیر مستقیم بر میزان تولید می‌گذارد. در کشت زعفران به ازای هر هکتار، 25 تن ماده آلی نیاز است.»
در برداشت زعفران نیز استفاده از فناوری‌ها باید مورد توجه تولیدکنندگان قرار بگیرد.
زعفران‌کاران خراسان جنوبی هنوز از کارگران محلی برای برداشت گل‌های زعفران استفاده می‌کنند و در اغلب موارد، برای جداسازی رشته‌های زعفران از گل، از کار دست کارگران بهره می‌برند. متخصصان تولید زعفران بر این عقیده‌اند که همزمان با پیشرفت فناوری، برداشت زعفران باید به صورت ماشینی انجام شود. غلامرضا میری، رئیس شورای ملی زعفران استفاده از تکنولوژی در جداسازی گل زعفران را دارای صرفه اقتصادی می‌داند و می‌گوید: «مدت نگهداری گل زعفران بسیار کوتاه است و استفاده از مکانیزاسیون در جداسازی گل بر کیفیت محصول اثر مثبت می‌گذارد. با استفاده از مکانیزاسیون، 15 روز از کار کارگران کم می‌شود و زعفرانی یکدست خواهیم داشت، اما متأسفانه از این دستگاه‌ها در ایران استفاده نمی‌شود.»
ایران بزرگترین تولیدکننده زعفران در جهان است و پس از آن، کشورهای اسپانیا و ایتالیا بزرگترین تولیدکننده‌های زعفران محسوب می‌شوند. چند سالی است که به دلیل عملکرد ضعیف صادرکنندگان ایرانی، شرکت‌های اسپانیایی زعفران ایران را فله‌ای می‌خرند و در بسته‌بندی‌های کوچکتری به نام زعفران اسپانیا، به بازارهای جهانی می‌فرستند. به این ترتیب، درآمد حاصل از ارزش افزوده زعفران که بیش از تولید آن است به کشوری که تولیدکننده اصلی این محصول نیست، می‌رسد. وزارت بازرگانی از صادرکنندگان زعفران در بسته‌بندی‌های بیش از 30 گرم، 5 درصد عوارض دریافت می‌کند، از صادرکنندگان زعفران در بسته‌های 10 تا 30 گرمی نه عوارض می‌گیرد و نه به آنها جایزه می‌دهد.
در حالی که به صادرکنندگان زعفران در بسته‌بندی‌هایی با وزن زیر 10 گرم، 10 درصد جایزه صادراتی پرداخت می‌کند. عوارض صادراتی طوری طراحی شده است که صادرکنندگان ترغیب شوند که زعفران را در بسته‌بندی‌های کوچکتر به خارج بفرستند. کیومرث کرمانشاهی، معاون کمک‌های تجاری سازمان توسعه تجارت در این باره می‌گوید: «برخی از تولیدکنندگان زعفران مایلند که زعفران به صورت فله‌ای صادر شود و برخی دیگر گفته‌اند که آن را باید در بسته‌های کوچکتر عرضه کرد. زعفران‌کاران در این باره توافق نظر ندارند و به همین دلیل وزارت بازرگانی خود وارد صحنه شد و عوارض را معین کرد. تولیدکنندگان زعفران باید مثل کشورهای دیگر، تصمیم واحدی بگیرند و آن را به وزارت بازرگانی اعلام کنند.»
در ایران به‌طور متوسط سالی 150 تن زعفران تولید می‌شود. بیشترین تولید زعفران در سال 84 به میزان 235 تن بوده است. در سال 87 خشکسالی تولید زعفران را بسیار پایین آورد. با عادی شدن وضع کشاورزی، دوباره تولید به وضعیت سابق بازگشت. طی این سال‌ها، 2 مشکل نبود برند(نشان) بین‌المللی و قاچاق، بازار زعفران را به خطر انداخته است. قاچاق زعفران و پیاز آن به افغانستان به تازگی شایع شده است و مسئولان نیز از افزایش حجم آن ابراز نگرانی کرده‌اند.
