لباس محلی به تن دارد و عرق از سر و رویش می‌چکد. می‌گوید: «از ایرانشهر به هوای درآمد بیشتر و بهتر آمدم اینجا. اما کار خوبی گیر نمی‌آورم. شاید رفتم جای دیگری.
اصلا شاید رفتم مشهد، شیراز یا شهری که کار باشد.» خیلی از دوستان خود را می‌شناسد که برای کار، استان سیستان و بلوچستان را ترک کرده‌اند و در استان‌های مجاور ساکن شده‌اند. بیکاری، مشکلات معیشتی و کمبود زیرساخت‌های اقتصادی در سیستان و بلوچستان، مهاجرت را در قالب یک راه‌حل، جلوی پای ساکنان استان بزرگ جنوب شرقی کشور قرار داده است.
استان سیستان و بلوچستان به‌عنوان یکی از استان‌های محروم کشور شناخته می‌شود. بدی آب و هوا، فقر، نبود امکانات شهری، دوری شهرها از یکدیگر، مشکلات بهداشتی و کمبود امکانات آموزشی، از مواردی است که با نام بردن از سیستان و بلوچستان به ذهن هر ایرانی می‌آید.
اما دیدن این استان از نزدیک، بسیاری از ظرفیت‌های استان را جلوی چشم می‌آورد و نشان می‌دهد که اگر با برنامه‌ریزی، نقاط قوت سیستان و بلوچستان تقویت شود، این استان می‌تواند یکی از قطب‌های اقتصادی پررونق کشور باشد.
در استان سیستان و بلوچستان چهار شهر بزرگ زاهدان، زابل، چابهار و ایرانشهر واقع شده است. هر یک از این شهرها دارای ظرفیت‌های اقتصادی قابل توجهی هستند که کشاورزی، صنعت و معدن، ترانزیت و بازرگانی خارجی، مهم‌ترین موارد این ظرفیت‌ها محسوب می‌شوند. با این حال، در عرصه ملی و سطوح کلان تصمیم‌گیری، تقویت ظرفیت‌های استان سیستان و بلوچستان کمتر مورد توجه دولتمردان بوده است. کم بودن بنیه اقتصادی در این استان باعث شده است که همچنان بیکاری یکی از مهم‌ترین مشکلات این خطه به شمار برود.
در زمستان سال گذشته حامدعلی مبارکی، معاون پشتیبانی و توسعه منابع انسانی استانداری سیستان و بلوچستان گفته بود: «یکی از موارد نارضایتی در استان بیکاری است. به‌رغم خدمات دولت به استان و اشتغال به کار 27 هزار نفر از طریق بنگاه‌های زودبازده و استخدام در دستگاه‌های دولتی، هنوز هم نرخ بیکاری در استان نگران‌کننده است.»
بیکاری باعث می‌شود که نرخ مهاجرت از روستاها به شهرهای استان و از شهرها به استان‌های مجاور افزایش پیدا کند. محمد‌قیوم‌دهقانی نماینده مردم ایرانشهر در مجلس شورای اسلامی به «همشهری» می‌گوید: «کمبود اشتغال و بیکاری باعث مهاجرت روستاییان به شهرها و خارج از استان شده است. در زمان خشکسالی‌های پیاپی استان سیستان و بلوچستان، این مهاجرت پررنگ‌تر صورت گرفت. ما باید برای رفع این مشکل، بیکاری را در استان از بین ببریم اما زمینه‌های این کار چندان فراهم نشده است، بنابراین روستاییان ما برای تامین معاش، ناچارند به شغل‌های کاذبی مثل قاچاق سوخت رو بیاورند.»
تقریبا همه مسئولان استانی و محلی در سیستان و بلوچستان می‌خواهند که مسئولان رده بالاتر، با نگاهی مثبت ظرفیت‌های استان را ببینند و برای توسعه آن‌که منجر به کاهش بیکاری می‌شود، برنامه‌ریزی کنند.
با این نگاه، علی‌محمد آزاد، استاندار سیستان و بلوچستان در سال گذشته دستور تهیه سند اشتغال را صادر و اعلام کرد: «تمام ظرفیت‌های خالی در شهرستان‌های استان برای ایجاد اشتغال باید شناسایی شود.
هر کس که می‌خواهد خدمتی فوق‌العاده در این استان انجام دهد، باید برای اشتغالزایی کار کند. ایجاد اشتغال در سیستان و بلوچستان می‌تواند بسیاری از مشاغل کاذب را از بین ببرد.»
کشاورزی، گرفتار خشکسالی
در بسیاری از مناطق چابهار که بندری متصل به آب‌های آزاد دریای عمان است، کشاورزی رونق دارد اما به‌دلیل جدی نگرفتن کشاورزی در استان از آن حمایت نمی‌شود و نبود حامی، باعث شده است که باغات آنجا به‌تدریج کاربری خود را از دست بدهند و به زمین‌های بایر تبدیل شوند. به این ترتیب، کارگرانی که در این زمین‌ها کار می‌کنند، کار خود را از دست می‌دهند و ناچار می‌شوند برای یافتن کار به شهرها مهاجرت کنند.
حدود 16 درصد خرما، 14 درصد نباتات علوفه‌ای، 9 درصد محصولات جالیزی و کل میوه‌های گرمسیری کشور، در استان سیستان و بلوچستان تولید می‌شود اما خشکسالی‌های پیاپی و نبود حامی جدی، این بخش اقتصادی استان را بسیار آسیب‌پذیر کرده است. درویش نارویی، فرماندار ایرانشهر اعلام کرده است که در بخش کشاورزی، ایرانشهر دارای سفره‌های آب زیر زمینی و زمین‌های خوب کشاورزی است اما با این وجود، بیشترین آمار بیکاری این شهر مربوط به بخش کشاورزی است.
نماینده مردم ایرانشهر در مجلس نیز می‌گوید: «یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بخش کشاورزی استان سیستان و بلوچستان این است که زمین‌های کشاورزی به روستاییان محلی و بومی واگذار نمی‌شود. حالا که خشکسالی‌ها پایان یافته و کشاورزی رونقی گرفته است، به کشاورزان باید انگیزه‌ای برای کار کردن داد اما زمین‌های کشاورزی اغلب به شرکت‌ها و تعاونی‌هایی واگذار می‌شود که در استان‌های مجاور تاسیس شده‌اند و مدیریت آنها با کشاورزان استان نیست.»
دهقانی می‌افزاید: «در جنوب استان، رودخانه‌های پرآبی وجود دارند که سالانه میلیون‌ها مترمکعب آب آنها هدر می‌رود و مسئولان باید برای مهار این آب‌های ارزشمند، سریع‌تر چاره‌ای بیندیشند. همچنین، کشاورزان سعی می‌کنند از نیروهای متخصص و درس‌خوانده کشاورزی استفاده کنند اما این نیروها حمایت نمی‌شوند. در ایرانشهر، سیل‌های فصلی، بسیاری از گلخانه‌های ایجاد شده را از بین برد اما به آنها که زیر بار وام‌های کلان بانکی مانده بودند، کمک نشد. وقتی با نیروهای متخصص این‌طور برخورد می‌شود، طبیعی است که کشاورزان سنتی ما کار را رها کنند و به شهرها بیایند یا به استان‌های مجاور مهاجرت کنند.»
ذخایری که درآمد ندارد
معادن گرانیت، طلا، مس و آهن از جمله ذخایری است که در سیستان و بلوچستان موجود است و می‌تواند منشأ بسیاری از فعالیت‌های صنعتی باشد. محمد قیوم‌دهقانی، نماینده مردم ایرانشهر در مجلس در این باره می‌گوید: «در بخش دولتی از اغلب معادن استان سیستان و بلوچستان حمایت نمی‌شود و استخراج صورت نمی‌گیرد. در بخش خصوصی، استخراج جدی‌تر دنبال می‌شود اما بیشتر این استخراج‌ها به اینجا ختم می‌شود که سنگ معدن خام از معدن به کشورهایی مثل چین می‌رود و عملا در آنجا پالایش می‌شود و به داخل کشور بازمی‌گردد. یعنی این معادن برای استان و کشور، سبب افزایش منابع مالی و درآمد چندانی نمی‌شوند.»
ترانزیت، راه نجات
راه‌آهن چابهار- ایرانشهر- زاهدان- مشهد حدود 5 سال در مرحله مطالعاتی متوقف شده بود و امسال در سفر استانی هیأت دولت، اعلام شد که مراحل اجرایی آن شروع شده است.
مدیران محلی سیستان و بلوچستان راه‌اندازی این خط آهن را یکی از آرزوهای مردم منطقه می‌دانند.
یکی از مدیران استانداری سیستان و بلوچستان می‌گوید: «این استان یکی از بهترین گذرگاه‌های صادرات و واردات است. نباید به مرز به‌عنوان یک تهدید نگاه کنیم. مرز برای ما نعمتی است که می‌تواند درآمد بسیاری را نصیب مردم استان و کل کشور کند. ایجاد بازارچه‌های مرزی یک تحول برای ایجاد نگاه مثبت به مرز به حساب می‌آید اما ما نیازمند ایجاد و توسعه گذرگاه‌های بزرگ و راه‌های ارتباطی زمینی، دریایی و ریلی هستیم.»
