همشهری -پریسا نوری: با آغاز رسمی فرایند هفتمین دوره انتخابات شوراهای شهر و روستا، یکی از مهمترین تغییرات این دوره یعنی تناسبیشدن انتخابات در تهران مورد توجه فعالان سیاسی قرار گرفته است. برای اطلاع از کموکیف برگزاری این رویداد که از آن بهعنوان آزمونی برای دمکراسی شهری در تهران تعبیر میشود و بررسی سازوکار جدید انتخابات شورا، در تلویزیون همشهری میزبان پرویز سروری، نایبرئیس شورای اسلامی شهر تهران بودیم.
انتخابات تناسبی؛ مزایا و چالشهای پیشرو
تاکنون انتخابات کشور براساس مدل اکثریتی برگزار میشد که در آن لیستها میتوانستند معمولا آرای مناسبی کسب کنند و افراد با قابلیتهای مختلف وارد مجلس یا شورای شهر شوند. اما نقطه ضعف این مدل این بود که سلایق متفاوت و اقلیتها امکان حضور واقعی نداشتند. مثلا در دوره دهم و یازدهم مجلس، تقریبا ۳۰نفر از یک جریان فکری بودند؛ این موضوع از یک سو انسجام را بالا میبرد، اما از سوی دیگر، درصد قابل توجهی از مردم که به جریان یا سلیقه دیگری رأی داده بودند، هیچ نمایندهای در مجلس نداشتند و صدای آنها شنیده نمیشد. در شورای شهر هم وضع مشابهی وجود داشت. در شورای چهارم، ۲ طیف رأی قابلقبولی داشتند که نسبتا نزدیک بود؛ اما بهدلیل سازوکار اکثریتی، نتیجه انتخابات به شکل ۱۰۰به صفر شده بود و حدود ۴۷درصد از مردم که به لیست دیگر رأی داده بودند، هیچ نمایندهای نداشتند و ۵۳درصد نمایندگان تمام کرسیها را گرفتند. در مقابل، مدل انتخابات تناسبی یا وزنی وجود دارد که در آن سهم هر لیست با درصد آرایش متناسب است؛ مثلا اگر لیستی ۴۰درصد آرا داشته باشد، ۴۰درصد کرسیها به آن اختصاص پیدا میکند و اگر لیست دیگر ۱۰درصد آرا را داشته باشد، به همان نسبت کرسی خواهد گرفت. این مدل باعث میشود تنوع فکری و نمایندگی اقشار مختلف در مجلس یا شورا حفظ شود و نمایندگی واقعیتری شکل بگیرد.
بیثباتی در انتخاب شهردار
معتقدم که مدل انتخابات تناسبی بیشتر برای مجلس مناسب است؛ چون مجلس ۲۹۰عضو دارد و همین الان هم طیفهای مختلف سیاسی در آن حضور دارند. این تنوع باعث میشود هم صدای اقشار مختلف شنیده شود و هم اکثریتی شکل بگیرد که ثبات مجلس را حفظ میکند. اما در شورای شهر که تعداد اعضا کمتر است، مثلا ۹نفر، اگر مدل تناسبی اجرا شود، طیفهای مختلف که وزنهای متفاوتی دارند، ممکن است دائما متحد شوند تا اکثریت واقعی را کنار بزنند. این مسئله میتواند به بیثباتی منجر شود، مثلا شهردار را عزل کنند یا روند تصمیمگیری دچار مشکل شود. بهنظرم این مشکل ناشی از کمبود آموزش لازم در میان مردم و اعضای شوراست؛ آنها باید بدانند که مسئولیتشان مدیریت و ثبات شهر است، نه ایجاد تفرقه یا بیثباتی. من همیشه به دوستان میگویم که مهمترین نکته انتخاب فردی با شاخصهای قوی است و پس از آن وظیفه ما حمایت از انتخابمان برای حفظ ثبات و پیشرفت شهر است. اگر انتخاب اشتباهی صورت بگیرد، مسئولیتش برگردن خود ماست. نگرانی اصلی من این است که در شوراهای کوچک با آرای مختلف و طیفهای متفاوت، ممکن است بیثباتی به شهر تحمیل شود و شهردار مرتب در شرایط نامساعد قرار بگیرد که این خودش مشکل بزرگی است.
لزوم توجه به نظام انتخابات
بررسیهای ما نشان میدهد اگر در دوره قبل انتخابات بهصورت تناسبی برگزار میشد، از لیست ۲۱نفره ما حدود ۱۴نفر وارد شورا میشدند که این تقریبا یعنی دوسوم اعضا از لیست ما بودند. این در حالی بود که ما با فاصله قابل توجه حدود ۱۴درصد بیشتر از گروههای دیگر رأی آورده بودیم. موضوع انتخاب نوع نظام انتخابات واقعا مهم است و باید به آن توجه ویژه داشت. نکته قابل توجه این است که تغییر نظام انتخاباتی به تناسبی مستلزم تغییر فرهنگ و ذائقه سیاسی مردم است. باید آموزش و آگاهیرسانی کافی انجام شود؛ زیرا در انتخاب تناسبی سلایق مختلف وارد شورا میشوند و این ممکن است به تفرق و چندپارچگی در مدیریت شهری منجر شود. شاهد این هستیم که درحالحاضر، حتی با نظام فعلی اکثریتی، ثبات در مدیریت شهری پایین است و تغییر مکرر شهرداران باعث ضربه به روند توسعه شهری شده است. بنابراین تغییر به نظام انتخابی تناسبی علاوه بر مزایا، چالشهایی نیز دارد که باید با آموزش سیاسی و مدیریت هوشمندانه برطرف شود تا بتوان به بهبود عملکرد شورا و مدیریت شهری رسید.
احزاب با انتخابات تناسبی قدرت میگیرند
یکی از نکات بسیار مهم، نقش احزاب در این فرایند است. انتخابات تناسبی فرصت مناسبی برای تقویت عملکرد و نگرش مردم نسبت به احزاب فراهم میکند. احزاب رسمی برای شرکت در انتخابات باید طبق مقررات و شاخصهای تعریفشده توسط کمیسیونهای مجلس، بهویژه کمیسیون ماده۱۰، عمل کنند. این یعنی هر گروه یا مجموعهای نمیتواند بهراحتی خود را حزب معرفی کند؛ بلکه باید طی فرایندی معتبر تأیید شود. در کشور ما احزاب بیشتر نقش موقت و انتخاباتی دارند؛ یعنی کرکرهشان فقط موقع انتخابات بالا میرود و بعد از آن بسته میشود. اما اگر انتخابات بهصورت درست و منظم انجام شود، احزاب بهتدریج قویتر میشوند و کسانی که قصد نامزدی دارند، مجبور میشوند در فرایند احزاب شرکت کنند. این موضوع باعث میشود سرمایهگذاری روی احزاب و شناسایی دقیق افراد صورت گیرد و از نظر فکری، اجرایی و توانمندیهای مختلف تقویت شوند. بنابراین انتخابات تناسبی میتواند زمینهساز شکلگیری مجلس متخصص و مجرب باشد که نمایندگانش پیش از ورود به عرصه، در فرایندهای ارزشیابی حزبی بررسی میشوند. این روند باعث تقویت احزاب و بهبود کیفیت نمایندگی میشود. همچنین احزاب قوی پایه شکلگیری «دولت سایه» و نظام شورایی در کشور هستند که به توسعه سیاسی پایدار و نظارت قویتر بر عملکرد دولت کمک میکند. انتخابات منظم و مشارکت احزاب از الزامات اساسی برای بهبود ساختار سیاسی و مدیریتی کشور است.
معضل چانهزنی سیاسی در شورای آینده
مسئله لابیگری و معامله کردن در انتخابات و بعد از آن میتواند به شکل چشمگیری تشدید شود، بهویژه بهدلیل دشواری ایجاد ائتلافهای پیش از انتخابات تناسبی. دلیل اصلی این دشواری، نبود اشتراک بین گروههاست؛ چون هر فرد فقط میتواند در یکفهرست باشد و نمیتواند همزمان در ۲ فهرست قرار بگیرد؛ بنابراین رسیدن به توافق میان ۲ حزب یا جریان فکری روی ۲۱نفر بسیار سخت است. این یعنی مشکلات شکلگیری ائتلافها پیش از انتخابات شدیدا افزایش پیدا میکند و اکثر ائتلافها به بعد از انتخابات موکول میشوند. در شورای شهر، انتخاب شهردار نخستین و مهمترین تصمیم است و قدرت احزاب کوچک و گروههای کموزن در اینجا میتواند بالا برود. چون برای انتخاب شهردار معمولا به ۱۱رأی نیاز است و هیچ حزبی بهتنهایی نمیتواند بیش از نیمی از آرا را کسب کند، ناچار باید هر حزب با گروههای دیگر ائتلاف کند. این ائتلاف ممکن است با احزاب یا جریانهای کوچکتر باشد که درنتیجه امکان چانهزنی و معامله بالا میرود.
چالشهای انتخابات تناسبی
انتخابات تمام الکترونیک نیازمند زیرساختهایی است که باید هیأت نظارت بر انتخابات تأیید کند. برآورد من این است که این زیرساختها ۱۰۰ درصد آماده نیست. یکی از اشکالات جدی تصمیم مجلس این است که پایلوت انتخابات در تهران، بزرگترین و پرجمعیتترین شهر کشور، اجرا شده است؛ درحالیکه معمولا پروژههای آزمایشی ابتدا در مناطق کوچکتر اجرا میشود تا اشکالات آن شناسایی و رفع شود و سپس در مناطق بزرگتر توسعه یابد. این رویکرد معکوس، باعث بروز مشکلات زیادی شده و نشاندهنده ضعف در فلسفه و برنامهریزی تصمیمگیری است.
نظر شما