تکیه داده پشت دخل، می‌پرسد چه طعمی باشه؟ پسر جوان می‌گوید دو سیب و پولش را می‌پردازد و روی تخت رستوران سنتی می‌نشیند. دیگری از آن سوی قهوه‌خانه صدا می‌کند: آقا و بادست اشاره می‌کند به زغال‌خاکستر شده بالای قلیان!
قلیان به‌عنوان سنتی‌ترین نوع دخانیات در ایران وسیله‌ای است که تنباکو را با آن از طریق آتش زغال داغ کرده و از طریق شلنگی پیچیده به آن می‌کشند. دهه‌های پیشین، مصرف قلیان در انحصار پیرتر‌ها و مسن‌ها بود. قهوه‌خانه‌ها، میزبان پیرمرد‌هایی بودند که برای رفع خستگی، روی صندلی می‌نشستند و همزمان با نوشیدن چای، پکی هم به قلیان می‌زدند و مشغول گپ با دیگران می‌شدند. امروزه، علاوه بر این، بیشتر به‌عنوان یک تفریح روزمره، میان جوانان ایرانی شایع شده است! امروزه مغازه‌ها هم انواع مختلف آن را با سیستمی مدرن‌تر که با واشر‌های پلاستیکی آب‌بندی می‌شود به فروش می‌رسانند.
کافی است به یکی از مراکز تجمع جوانان سری زده و میانگین سنی را محاسبه کنید. برای خیلی از رستوران‌دار‌ها، عرضه قلیان بخش عمده‌ای از سود روزانه را تشکیل می‌دهد چرا که این مسئله هزینه چندانی دربرندارد و البته به قیمت خوبی هم به فروش می‌رسد.
سپیده، دختر جوانی است که ترجیح می‌دهد در طبیعت قلیان بکشد. او می‌گوید که از حالت قلیان کشیدن خوشش می‌آید. ماهی یک بار با دوستانش دور هم جمع می‌شوند و قلیان با طعم هلو می‌کشند.
به باور حمید، جوان دانشجوی دیگری که روی تخت یک سفره‌خانه به پشتی‌ها تکیه داده و پک‌های عمیقی می‌زند، ممنوعیت کشیدن قلیان در قهوه‌خانه‌ها، ممکن است برای دختر‌ها محدودیت ایجاد کند اما پسر‌ها از این بابت مشکلی نخواهند داشت چرا که آنها می‌توانند به خارج از شهر رفته و در آنجا با خیال راحت قلیان بکشند.
کمی دور‌تر از حمید، رضا نشسته و رویش را آن طرف کرده. می‌گوید که با دود قلیان مشکل دارد و نمی‌تواند آن را تحمل کند اما به خاطر رفقا مجبور شده به اینجا بیاید.
آرزو، کارشناس مدیریت می‌گوید: من از دوران دانشجویی قلیان کشیدن را شروع کردم.
اوبا 3نفر دیگر در یکی از شهرستان‌ها هم‌خانه بوده و در آنجا تصمیم می‌گیرند قلیان بکشند.
براساس پژوهش صورت گرفته در مورد شیوع شناسی مصرف مواد‌مخدر در بین دانشجویان دانشگاه‌های تهران، شیوع مصرف مواد اعتیادآوری مثل قلیان و سیگار به‌ترتیب در بین دانشجویان از سایر مواد اعتیاد آور بیشتر است.
دکتر فرهاد طارمیان، عضو کمیته پیشگیری از اعتیاد وزارت بهداشت و محقق، نتایج تحقیق خود را با عنوان عوامل خطرمصرف مواد در میان دانشجویان دختر شهر تهران و شیوع شناسی مصرف این مواد مطرح کرد. وی با اشاره به ویژگی‌های تحقیق انجام شده، گفت: در سال تحصیلی 85-1384، این پژوهش بین 2هزار و 997 نفر از دانشجویان مقطع کارشناسی 6 دانشگاه مادر شهر تهران اعم از تهران، امیرکبیر، علامه طباطبایی، هنر، علم و صنعت و تربیت معلم با گزینش تصادفی پرسشنامه توزیع شد که در این پرسشنامه عوامل خطر مانند ارتباط با دوستان مصرف‌کننده مواد، عوامل روانی مانند پرخاشگری و عصبانیت، تنهایی، داشتن عضو مصرف‌کننده مواد‌مخدر در خانواده و در نهایت میزان دسترسی به مواد‌مخدر و تأثیر آنها در گرایش به مصرف مواد‌مخدر در بین دانشجویان مورد بررسی قرار گرفتند.
قلیان، بالاترین اعتیاد دانشجویان
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی زنجان با اشاره به نتایج تحقیق خود، میزان دسترسی دانشجویان به مواد‌مخدر را تقریبا آسان ارزیابی و بیان کرد: این پژوهش در 3گستره زمانی شامل مصرف مواد‌مخدر در طول عمر، مصرف مواد برای یک‌بار و مصرف مواد در سال و ماه گذشته که به‌صورت تکمیل پرسشنامه انجام شده است، در هر سه گستره زمانی، شیوع مصرف قلیان در بین دانشجویان بالاتر از شیوع مصرف سایر مواد اعتیادآور معین شد.
این محقق در ادامه با اشاره به تشابه نسبی الگوی مصرف مواد‌مخدر در بین دانشجویان ایران با دانشجویان سایر کشورها تأکید کرد: خوشبختانه شیوع مصرف موادی مثل تریاک، حشیش، اکستازی، شیشه، هروئین و کراک در بین دانشجویان تحت پوشش این تحقیق کمتر از 3 درصد مشخص شد، اما همین درصد نیز باید از سوی مسئولان امور دانشجویی مورد توجه قرار گیرد تا با برنامه‌ریزی مناسب‌تر برای پر کردن اوقات فراغت دانشجویان شاهد افزایش شیوع مصرف این ماده و سایر مواد اعتیادآور در بین دانشجویان نباشیم.
افزایش سوء مصرف دارو
این روانشناس بالینی همچنین به افزایش سوء مصرف خودسرانه داروهای مجاز در بین دانشجویان اشاره و اظهار کرد: در حال حاضر داروهای دیازپام، دیفنوکسیلات، ترامادول و ریتالین به‌ترتیب دارای بیشترین شیوع مصرف در بین دانشجویان هستند که البته این الگو برای سایر افراد بزرگسال غیردانشجو نیز صادق است.
این پژوهشگر در ادامه گرایــش بـــه سوء مصرف قرص‌ها و داروهای مجاز را در دختران دانشجو بیش از دانشجویان پسر برشمرد.
طارمیان با اشاره به خواص نارکوتیکی زیاد داروی ترامادول و با بیان اینکه متأسفانه سوء مصرف این دارو در 2سال اخیر بسیار افزایش یافته است، افزود: داروی ریتالین نیز برای آرامش‌بخشی به کودکان بیش فعال تجویز می‌شود اما سوء مصرف این دارو نیز در بین بزرگسالان افزایش یافته است که متأسفانه روی بزرگسالان اثر عکس دارد؛ یعنی هیجان و میل به تحرک آنها را افزایش می‌دهد.
عضو کمیته پیشگیری از اعتیاد وزارت بهداشت همچنین با اشاره به میزان شیوع مصرف مواد‌مخدر در رشته‌های مختلف دانشگاهی براساس نتایج تحقیق انجام شده، گفت: شیوع مصرف انواع مواد‌مخدر به‌ترتیب در بین دانشجویان رشته هنر، دانشجویان فنی و مهندسی و پس از آن دانشجویان علوم انسانی از سایر دانشجویان بیشتر است. وی همچنین به شاخص سن شروع مصرف مواد‌مخدر با توجه به نتایج حاصل از تحقیق مذکور اشاره و عنوان کرد: اکثر دانشجویان عنوان کردند که مصرف مواد اعتیادآور را بالاتر از 18 سالگی آغاز کرده‌اند.
مصرف مواد اعتیادآور خارج از دانشگاه
گرایش به مصرف مواد اعتیادآور به‌ترتیب با دوستان، در تنهایی و با خانواده بیشتر است.
طارمیان با بیان اینکه اکثر دانشجویان تحت پوشش این تحقیق اعلام کردند که شیوع مصرف مواداعتیادآور اعم از سیگار، قلیان و مشروب را قبل از ورود به دانشگاه آغاز کرده‌اند، تأکید کرد: در مورد همه انواع مواد‌مخدر گرایش به مصرف مواد همراه با دوستان و به‌صورت محفلی در مرتبه اول و پس از آن گرایش به مصرف مواد اعتیادآور در تنهایی و با خانواده قرار دارد.
وی در ادامه با اشاره به میزان تأثیرگذاری مکان‌های مختلف در گرایش به مصرف مواد اعتیادآور اظهار کرد: براساس نتایج این تحقیق، اکثر دانشجویان در بالاترین درصد، گرایش به مصرف سیگار در سفر و گردش تفریحی با دوستان دارند که این امر درخصوص هروئین بیشتر در مورد مصرف در منزل خود فرد به همراه دوستان صادق است.
شیوع مصرف بین دانشجویان غیرخوابگاهی
این پژوهشگر با تأکید بر اینکه طبق نتایج این تحقیق شیوع مصرف انواع مواد‌مخدر در بین دانشجویان پسر بیش از دانشجویان دختر است، به تأثیرگذاری خوابگاهی بودن و نبودن در گرایش به مصرف مواد اعتیاد آور اشاره و اضافه کرد: در پژوهش صورت گرفته در مورد شیوع شناسی مصرف مواد‌مخدر در بین دانشجویان تهرانی، حدود 60 درصد از دانشجویان بومی و غیرخوابگاهی و 40درصد خوابگاهی بود‌ه‌اند که نتایج این تحقیق نشان داد، برخلاف تصور اکثر افراد، شیوع مصرف هر نوع ماده اعتیادآور در بین دانشجویان غیرخوابگاهی بیش از دانشجویان خوابگاهی است.
وی با تأکید بر اینکه افزایش تعامل با تعداد بیشتری از دوستان مصرف‌کننده مواد‌مخدر، گرایش به مصرف مواد اعتیاد آور در بین دانشجویان را افزایش می‌دهد، به برخی از عوامل خطر مؤثر در گرایش به مصرف مواد اعتیادآور اشاره کرد و گفت: عواملی مثل نزاع فیزیکی با دیگران که معمولا از پرخاشگری افراد ناشی می‌شود، احتمال مصرف سیگار را تا دو برابر افزایش می‌دهد که البته این امر در مورد عوامل خطر دیگری مانند نزاع لفظی با دیگران، صدمه‌زدن به‌خود و دیگران در هنگام عصبانیت برای سیگار و مواد اعتیاد آور دیگری مثل قلیان و مشروبات‌الکلی نیز صادق است.
طارمیان با تأکید بر اینکه در مورد تمام انواع مواد‌مخدر وضعیت شیوع مصرف در بین دانشجویان حتی در مورد سیگار پایین‌تر از درصد مصرف مواد اعتیادآور در بین دانشجویان کشورهای غربی است، در پایان خاطرنشان کرد: پژوهش‌های انجام شده در زمینه شیوع مصرف انواع مواد‌مخدر در بین دانشجویان متأسفانه بسیار کم و یا دارای نقایص و محدودیت‌های ابزاری و روانشناختی زیاد است.
