با مسافر ‌از ‌مدینه‌ تا‌ طوس

شاید مطالعه این سرگذشت بتواند اندکی حال‌وهوای‌تان را تغییر داده و دل‌تان رابه حرم مطهر ایشان رهسپار سازد.

 از یزد تا خراسان

به‌طورکلی تعیین خط مسیر دقیق سفر امام‌رضا(ع) به‌واسطه گزارش‌های متعدد و گاه متناقض دشوار است، به این ترتیب مسیر حرکت امام(ع) از یزد تا خراسان نیز با دشواری همراه است.تنها نقطه روشنی که در این مسیر وجود دارد، اشاره‌ای است که شیخ‌صدوق و سایر منابع معتبر به مسیر راه کویر و ورود آن حضرت به نیشابور داشته‌اند. به عبارتی دیگر تنها موردی که از طی راه امام (ع) تا خراسان مورد اشاره قرار گرفته است، مسیری طولانی با گذر از کویری بدون آب و علف بوده است؛ مسیری سخت که البته در پایان با ورود به سرزمین خراسان به پایان رسید.

از فارس تا یزد

ابن‌بلخی، منازل فارس به یزد را 9منزل و مسافت میان این 2شهر را 54 فرسنگ یاد کرده است. اما باید توجه داشت که یزد در آن زمان نه یک شهر که یک منطقه بیابانی بوده و در منابع نیز به صراحت نامی از یزد به میان نیامده است.برخی بر این باورند که امام‌رضا(ع) در مسیر وارد شهر قم شده‌اند که با توجه به این‌که مأمون گذر امام (ع) از شهرهای محل تجمع شیعیان را ممنوع کرده بود، حضور ایشان در این شهر سند محکمی ندارد، از سوی دیگر در مورد توقف حضرت در قم، منابع تاریخ محلی نیز آن را تایید نمی‌کنند.

از اهواز تا فارس

درباره ادامه مسیر حرکت امام‌رضا(ع) به فارس منابع توضیحی نمی‌دهند، اما بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد از اهواز به فارس 24منزل و در مجموع 102فرسنگ راه بوده و احتمال دارد حضرت در سفر تاریخی خود به مرو از راه ارجان-رامهرمز گذشته باشد زیرا خبر دقیقی وجود دارد که امام (ع) از پل اربق یا اربک عبور کرده‌اند.

در ادامه مسیر پل اربق در شهر ارجان قدیم(بهبهان) قدمگاهی است موسوم به قدمگاه امام‌رضا(ع).وجود این قدمگاه مسیر امام (ع) را روشن می‌کند. قدمگاه بعدی که در منابع تاریخ محلی به تناوب از آن یاد شده، شهر ابرقو یا ابرکوه در منتهی‌الیه جاده شمالی شیراز به شهر یزد است. منابع تاریخی اطلاع می‌دهند که امام‌رضا(ع) از اهواز و از طریق فارس و نه شهر شیراز به سمت خراسان رفته‌اند. موثق تر است امام (ع) از راه باستانی اهواز به پاسارگاد و پس از آن از ارجان (از طریق راه‌های کوهستانی منطقه کهکیلویه) به جلگه مرودشت اصطخر رفته است.

از بصره تا سوق‌الاهواز

از عراق تا خوزستان 2راه وجود دارد که از بصره به خوزستان کوتاه‌ترین راه محسوب می‌شد. این راه در آن زمان 9منزل و 36فرسنگ بود ولی از نام‌های قدیم منازل این مسیر در نقشه‌های امروزی اثری نمانده است. منابع هیچ گزارشی از جزییات مسیر حرکت امام (ع) ارایه نکرده‌اند. در دزفول و شوشتر بناهای یادبود امام‌رضا(ع) که تعدادشان قریب به 10بناست اگر چه از حیث کثرت، گذر امام‌رضا(ع)‌ را در این 2شهر قوت می‌بخشند، اما به لحاظ اعتبار، و مبهم هستند.

سال 200هجری مامون، خلیفه عباسی دورکردن امام شیعیان از یاران را بهترین راه برای جلوگیری از نابودی حکومتش دید و دستور داد تا امام‌رضا(ع) از مدینه راهی خراسان(مرو) شود.به دستور مأمون، امام(ع) از مدینه به سمت مرو حرکت کرد. حرکتی که نتیجه‌ای عکس داشت و راه را برای گسترش بیشتر اسلام واقعی و افزایش عشاق ائمه اطهار(ع) هموار کرد؛ راهی که حالا بعد از مدت‌ها افتخاری است برای ایرانیان و به خراسان بزرگ قداست داده است. زمانی که نامه تبعید امام (ع) را به ایشان دادند، امام بدون هیچ سوال و جوابی، از یاران خداحافظی کردند، فرزند بزرگوار خود را به عنوان جانشین معرفی و به سمت مرو به راه افتادند.

مسیری که مأمون تأکید داشت حضرت‌رضا(ع)  را از آن عبور دهد، یکی از راه‌های متداول آن زمان به‌شمار می‌رفت.سفر امام‌رضا(ع) از مدینه تا مرو را در 5بخش می‌توان دسته‌بندی کرد:
- از مدینه تا بصره
- از بصره تا فارس
- از فارس تا یزد
- از یزد تا خراسان
- امام (ع) در خراسان

امام (ع) در خراسان

خوشبختانه از ورود ثامن‌الائمه(ع) به نیشابور گزارش‌های متعدد و مستندی وجود دارد. به‌ویژه حدیث سلسله‌الذهب(روایت عبدالسلام‌بن‌صالح ابوصلت هروی) که امام (ع) در این شهر ایراد فرموده‌اند، خود به قوت گزارش‌های ورود امام (ع) به نیشابور افزوده است.چشمه کهلان و قدمگاه نیشابور، یادگارهای مستند و مستدل حضور امام (ع) در این شهر است.

امام‌رضا(ع) پس از نیشابور به طوس، ده‌سرخ و کوه‌سنگی سفر کرده‌اند که داستان‌های مشهور بین مردم این ناحیه خود گویای حضور ایشان در این منطقه است.استقبال گرم مردم نیشابور از این بزرگوار سبب می‌شود که مأمون به حبس ایشان در سرخس دستور دهد تا شاید از این طریق تماس این بزرگوار با مردم را غیرممکن کند.

سرخس آخرین شهر پیش از مرو و یا مقصد حرکت است.  امام‌رضا(ع) در شهر مرو با وجود سلطه آشکار مأمون مورداستقبال مردم و اهالی آن شهر قرار می‌گیرند و در همین شهر است که  به زهرکین خاندان سیاه‌دل بنی‌عباس به شهادت می‌رسند.  

از مدینه تا بصره

رجاء‌بن‌ضحاک و یاسرخادم مأمور انتقال امام(ع) از مدینه به مرو بودند، آن دو نامه را تسلیم کردند و امام آماده سفر شد. امام‌رضا(ع) با اقداماتی نظیر وداع با مرقد رسول‌اکرم(ص)، تعیین جانشین و اعلام امامت امام‌جواد(ع) و وداع با خانواده خویش نشان دادند که ولیعهدی ظاهری آراسته و مجلل بر چهره تبعید و نفی بلد است.

سایر تواریخ معتبر، آغاز حرکت امام‌رضا(ع) را از مدینه به سوی بصره ذکر کرده‌اند. با این وجود برخی از منابع به‌خصوص تذکره‌های متأخر می‌نویسند: «حضرت ابتدا به مکه رفته و در این سفر امام‌جواد(ع) نیز همراه ایشان بودند، امام (ع) با خانه خدا وداع کرده و سپس از مکه به سفر ادامه دادند».

همشهری زندگی