در سال‌های 2005و2006 این مظنون چاق که خود را طراح حملات یازده سپتامبر می‌داند درباره موضوعات متعددی از فلسفه یونان گرفته تا اعتقادات و باورهای القاعده به گفت‌وگو با بازجویان سیا پرداخت. حتی در یکی از جلسات او به بازجوی خود به خاطر بی‌دقتی در یادداشت کردن اظهاراتش و اینکه جزئیات گفته‌های او را در جلسه قبل به خاطر نیاورده پرخاش کرد.
یکی از دو منبع اطلاعاتی که درباره جلسات بازجویی خالد شیخ محمد سخن گفته است در این‌باره می‌گوید:«محمد که به زبان انگلیسی سخن می‌گفت به نظر می‌رسید از این جلسات لذت می‌برد و گاهی اوقات ساعت‌ها بی‌وقفه درباره عملکرد القاعده و نقشه‌های این سازمان و نیز ایدئولوژی و مأموران آن سخن می‌گفت. او حتی در یک جلسه در گفت‌وگو با بازجویان از تخته سیاه و گچ برای شرح سخنانش استفاده کرد».
در این جلسات جزئیات دگرگونی خالد شیخ محمد از یک دشمن قسم خورده و پرخاشگر آمریکا به یک منبع عالی اطلاعاتی درباره القاعده به شکلی دقیق قابل مشاهده بود. این دگرگونی پس از آن رخ داد که محمد تحت روش‌های بازجویی سخت شامل غرق‌شدن مصنوعی در آب که در آن ریه پر از آب می‌شود و احساس غرق‌شدگی به انسان دست می‌دهد و نیز بیدار نگه‌داشتن به‌مدت چند روز قرار گرفت. طبق بخش‌های منتشرشده از یک گزارش محرمانه سازمان سیا در سال 2004، خالد شیخ محمد که تا پیش از آن به شکل ماهرانه‌ای مقاومت کرده بود تا پیش از به‌کارگیری تکنیک بازجویی خفگی در آب تنها اطلاعات اندکی را در اختیار بازجوها قرارداده بود که تحلیل این اطلاعات نشان می‌داد بیشتر آنها اطلاعاتی قدیمی، نادرست و ناقص هستند.
بحث درباره تأثیر قراردادن زندانیان در معرض فشارهای روانی و جسمی به نتیجه‌ای نمی‌رسد چرا که نمی‌توان به‌طورقطعی مشخص کرد که تکنیک‌های ملایم‌تر بازجویی چنین نتایجی را به بار می‌آورند یا خیر. گرچه برای مدافعان تکنیک‌های خشن‌تر بازجویی موضوع روشن است: محمد تنها هنگامی حاضر به همکاری شد- آن‌هم به شکلی غیرعادی- که تحت فشار چنین روش‌هایی به لحاظ روحی تسلیم شد. برای مدت چند هفته وی در معرض یک سری تکنیک‌های خشن‌تر بازجویی قرار گرفت و حتی در یک مورد به‌مدت هفت روز‌ونیم بیدار خوابی را تحمل کرد. پس از تحمل این شیوه‌های بازجویی به‌مدت یک ماه او سرانجام تسلیم شد. یک مقام ارشد اطلاعاتی در پاسخ به سؤالاتی درباره روش‌های خشن بازجویی ازجمله خفگی در آب چنین می‌گوید:«فکر می‌کنید خالد شیخ محمد چگونه تغییر عقیده داد؟»
محمد در اظهارات خود به کمیته بین‌المللی صلیب سرخ گفت برخی اطلاعاتی که قبلاً در اختیار بازجویان قرارداده نادرست بوده است. وی افزود: «در دوره‌ای که مورد خشن‌ترین روش‌های بازجویی قرار داشتم اطلاعات نادرست بسیاری را که فکر می‌کردم برای آنان جالب است در اختیارشان گذاشتم تا بدرفتاری‌های آنها تمام شود. بعدها به بازجویان گفتم که روش‌های آنها احمقانه بود و نتیجه عکس داشت».
منتقدان می‌گویند به‌کارگیری چنین روش‌های خشنی برای بازجویی، فارغ از نتایجی که دارند قابل‌قبول نیستند و کسانی که درباره برنامه‌های بازجویی سیا اطلاعات دقیقی دارند می‌گویند ادعای مؤثربودن این روش‌های خشن از هیچ مبنای علمی برخوردار نیست. تام پارکر مدیر بخش مبارزه با تروریسم و حقوق بشر سازمان عفو بین‌الملل می‌گوید:«جوامع دمکراتیک تحت هیچ شرایطی از شکنجه استفاده نمی‌کنند. این اقدامی غیرقانونی و غیراخلاقی است. بحث کردن در این باره احمقانه است و هیچ راهی برای ثابت‌کردن یا نکردن این ادعاها وجود ندارد.»
جان هلگرسون بازجوی سابق سیا که درباره برنامه بازداشت‌ها و بازجویی‌های این سازمان تحقیق کرده است می‌گوید،نتایج بررسی‌های او درباره مؤثر بودن روش‌های خاص بازجویی مثبت نیست. او در مصاحبه‌ای می‌گوید:«به نظر می‌رسد برخی تکنیک‌های بازجویی تأثیر چندانی ندارند درحالی که تکنیک خفگی در آب و محروم کردن آنها از خوابیدن دو تکنیک بسیار مؤثر بازجویی است که موجب به‌دست آمدن اطلاعات بسیار زیادی شده‌اند. اما ما زمان و منابع لازم برای اینکه درباره استفاده از تکنیک‌های خاص درباره افرادی خاص به تحلیلی محتاطانه و منسجم برسیم نداشته‌ایم و به صورتی غیر‌مستقل کیفیت اطلاعاتی را که به‌دست آورده‌ایم تأیید می‌کنیم».
محمد پس از دستگیری ابتدا به بازجوهای خود گفت اطلاعاتی را که آنها از او می‌خواهند خودشان پیشتر کسب کرده‌اند. براساس مدارکی که سیا هفته گذشته منتشر کرد و در واقع خلاصه‌ای است از اطلاعاتی که محمد در اختیار بازجویان قرار داده، چنین آمده است: «خالد شیخ محمد بلافاصله پس از دستگیری‌‌اش در مارس سال 2003 از برنامه پنهانی خود برای منفجر کردن هواپیماهای مسافربری در فرودگاه هیثرو در لندن پرده برداشت».
گرچه سیا براین باور است که خالد شیخ محمد وانمود می‌کند رمزی بن‌الشیبه از طراحان حملات یازده سپتامبر که در سال 2002 دستگیر شد، این نقشه را پیشتر افشا کرده است.
یک مقام سابق آمریکایی که از نحوه بازجویی اطلاعات کاملی دارد می‌گوید: محمد مانند بسیاری از بازداشت شدگان در زندان گوانتانامو ظاهراً به این نتیجه رسیده بود که پس از تحمل فشارهای بسیار دیگر توان مقاومت کردن را ندارد.
این مقام آمریکایی می‌افزاید:«هنگامی که تکنیک‌های بازجویی شدیدتری به کار گرفته شد، بازداشت‌شدگان به این نتیجه رسیدند که وظیفه خود را نسبت به آرمان‌های خود انجام نداده‌اند و اصول مذهبی‌شان بیش از این آنان را به مقاومت ترغیب می‌کند، اما بعد از آن که بازداشت شدگان تسلیم شدند این‌گونه خود را توجیه می‌کردند که برای همکاری با ما مورد شکنجه قرارگرفتند».
محمد در آغاز اعترافاتش اطلاعاتی شخصی را در مورد زندگی‌اش در اختیار سیا قرارداد، او از کودکی ناآرامش گفت و از تصمیمش در دوران نوجوانی برای پیوستن به جنبش اخوان‌المسلمین، همچنین از دورانی که به‌عنوان دانشجوی رشته مهندسی مکانیک در دانشگاهی در کارولینای شمالی در ایالات متحده مشغول به تحصیل بوده است. او در سال 1986مدرک مهندسی خود را از دانشگاه فنی کشاورزی کارولینای شمالی گرفت.
براساس گزارش خلاصه شده سیا زندگی محدود و تجربه منفی خالد شیخ محمد در ایالات متحده - از جمله تجربه یک زندان کوتاه مدت به خاطر پرداخت نکردن صورت حساب- مسیر او را برای تبدیل شدن به یک تروریست هموارکرد. وی در اظهارات خود بیان کرده است که تماس‌های هرچند محدود او با آمریکایی‌ها موجب شد وی به این نتیجه برسد که ایالات متحده کشوری فاسد و نژادگر است.
در سال1993 محمد هزار دلار به رمزی یوسف خواهرزاده‌‌اش داد تا به او در حملات تروریستی علیه مرکز تجارت جهانی در نیویورک کمک کند. یک سال بعد او و یوسف- که اینک دوران حبس ابد خود را در زندانی در کلرادو سپری می‌کند- در فیلیپین تلاش کردند تا 12 هواپیمای مسافربری آمریکایی را بر فراز اقیانوس آرام منفجر کنند، عملیاتی که با ناکامی مواجه شد.
محمد به بازجویانش گفت که برای نخستین بار در فیلیپین این ایده که می‌توان از هواپیماهای مسافربری به مثابه موشک برای حمله به آمریکا استفاده کرد به ذهنش رسید. وی این ایده را با اسامه بن‌لادن مطرح کرد و گرچه اسامه در ابتدا با این ایده مخالف بود سرانجام در سال1999 موافقت خود را با تحقق آن اعلام کرد.
محمد همچنین در این بازجویی‌ها از برنامه‌هایش برای حمله به اهدافی در عربستان سعودی، شرق آسیا و ایالات متحده پس از یازده سپتامبر پرده برداشت. براین اساس او قصد داشت با بهره‌گیری از شبکه‌ای از تروریست‌های پاکستانی پمپ بنزین‌ها، قطار‌شهری و پل بروکلین را در نیویورک هدف قراردهد. در پی این اعترافات و همچنین در پی کسب اطلاعاتی از سایر بازداشت شدگان، سیا و اف بی‌آی به مأموران مخفی خود در ایالات متحده و سایر نقاط جهان اعلام حالت آماده باش کردند.
گزارش سیا درباره محمد می‌افزاید:
«بازداشت شدگان در اواسط سال2003 اطلاعاتی را درباره 70 نفر که القاعده برای انجام عملیاتش در کشورهای غربی در نظر گرفته بود در اختیار بازجویان قرار دادند. درحالی که مأموران اطلاعاتی آمریکا پیش از آن حتی نام 70نفر را نشنیده بودند. محمد به بازجویانش گفت که پس از حملات یازده سپتامبر اولویت نخست او انجام حملات دیگری در خاک ایالات متحده بود اما وی دریافت که تحقق حملات تروریستی پس از یازده سپتامبر با توجه به بالا گرفتن اقدامات امنیتی کار بسیار دشواری است. از این‌رو تحقق بسیاری از این طرح‌های تروریستی محدود و منوط به فراهم شدن فرصت مناسب شد.
یک مقام سابق سیا به خاطر می‌آورد که زمانی از محمد در زندان خواسته شد تا هر نوع اطلاعاتی را که درباره تلاش‌های القاعده برای به‌دست‌آوردن سلاح‌های کشتارجمعی دارد در اختیار بازجویان بگذارد. شبکه القاعده موضوع به‌دست‌آوردن سلاح‌های کشتارجمعی را به شکلی جدی پیگیری می‌کرد و قصد داشت که یا به یک بمب اتمی کامل دست یابد یا عناصر مهم ساخت چنین سلاح‌هایی را مانند اورانیوم غنی شده به‌دست آورد. هرچند هیچ نشانه‌ای دال بر موفقیت این شبکه در دستیابی به بمب اتمی به‌دست نیامده است.
محمد مقاله‌ای طولانی را درباره برنامه‌های هسته‌ای القاعده نوشت که گرچه کاملاً دقیق نبود اما بسیار مفصل و مشروح بود. خالد شیخ محمد برای سیا منبعی بی‌نظیر برای کشف باورهای استراتژیک القاعده، شناسایی مأموران مخفی آن و نیز افشای اهداف احتمالی این سازمان بوده است. وی در زندان به شکلی دقیق اطلاعاتی ارزشمند را در اختیار بازجویان قرارداد ازجمله اینکه القاعده چگونه مأموران مخفی خود را در کشورهای غربی به کار می‌گیرد و به چه شکل عملیات‌های تجسسی این سازمان در ایالت متحده انجام می‌شود.
محمد از سپتامبر سال2006 به تأسیسات نظامی آمریکا در خلیج گوانتانامو منتقل شد و در حال حاضر تنها هنگامی که در کمیسیون‌های نظامی حاضر می‌شود مجال سخن گفتن و اظهارنظر می‌یابد. او در سلول 7مترمربعی خود در گوانتانامو بیشتر ساعات بیداری‌‌اش را به عبادت می‌پردازد، گرچه محمد در زندان نیز دست از فعالیت‌های فکری خود بر نداشته است.
واشنگتن پست- 28 اوت 2009
