همشهری آنلاین، شقایق عرفی نژاد: کابوس های شازده اجباری پیش از این در شهریور و مهر امسال اجرا شده و حالا در بخش مرور جشنواره تئاتر، حضور دارد. این متن ادامه سه گانه ای است که نویسنده و کارگردانش می‌گوید از علاقه‌اش به متون قجری و رمان شازده احتجاب می آید. افشین زمانی در این نمایش زبان قجری را با فرم و شکل معاصر تئاتر در هم آمیخته و می گوید این کار برایش همیشه جذاب بوده است. او در این گفت‌وگو درباره این نمایش صحبت کرده است:
در کابوس‌های شازده اجباری چقدر به متن شازده احتجاب هوشنگ گلشیری وفادار بودید؟ آیا کاملا همین متن را کار کرده‌اید یا باید آن را نگاهی به شازده اجتجاب بدانیم؟
از ارزش شازده احتجاب گلشیری مدت‌ها می‌شود صحبت کرد. نمایشی هم که چند سال پیش به اسم شازده احتجاب کار کردم، برداشتی از این رمان بود. اما کابوس‌های شازده اجباری تماما قصه خودش را دارد و نسخه دوم شازده احتجابی است که سال‌ها پیش کار کرده بودم. به دلیل کلمه شازده در اسم نمایش، بسیاری تصور می‌کنند این نمایش هم مثل قبلی برداشتی از شازده احتجاب است، اما اینطور نیست و ارتباطی به رمان ندارد.
شما نمایش‌های «هاری یا سرگذشت مردی که به هنگامه تولد هر دو دستش پر از خون بود» و همانطو که خودتان هم گفتید «شازده احتجاب» را با اقتباس از شازده احتجاب کار کرده اید. چه چیزی در این رمان وجود دارد که برایتان انقدر جذاب است؟
من سال‌های پیش یک سه گانه کار کردم. در این سه گانه متن‌های خاطرات هنرپیشه نقش دوم نوشته بهرام بیضایی، ننه دلاور کار برتولت برشت و آندورا از ماکس فریش را روی صحنه بردم. بعد از آن تصمیم گرفتم یک سه گانه کاملا ایرانی کار کنم. اولین آنها شازده احتجاب بود که برداشتی از رمان هوشنگ گلشیری بود، دومین آنها هاری بود و کابوس‌های شازده اجباری هم آخرین نمایش این سه‌گانه است. این سه گانه برای من بستری بود تا بتوانم به نقد قدرت بپردازم. در این نمایش آخری به نقد قدرت فارغ از زمان و مکان پرداخته ایم. در واقع خود قدرت را نقد کرده ایم و این که انسان را تبدیل به موجود دیگری می‌کند.
و برای این کار یک فضای قجری را انتخاب کرده‌اید؟
نوع ادبیات قجری است، ولی کارگردانی و طراحی کاملا مدرن و منطبق با نمایش‌های روز دنیاست. نوع طراحی صحنه و لباس و میزانسن از نمایش‌های ایرانی بسیار دور است و یک فضای مدرن امروزی دارد.
با این تقسیم‌بندی کمی در باره فضا و زمان و زبان قجری کار صحبت کنیم. از انتخاب این دوره زمانی بگویید.
من در دوران دانشجویی علاقه زیادی به ادبیات و تاریخ قجری داشتم. به نظر شاعرانگی و رنگ و شکلی در ادبیات قاجار هست که شاید در دوران‌های دیگر وجود ندارد. ضمن این که کنار هم قرار گرفتن ادبیات قجری و فرم اکسپرسیونیستی تئاتر جهان در یک نمایش برایم همیشه جذاب بود. فکر می‌کنم به جهان شمول بودن اثر هم کمک می‌کند تا نشان دهیم این مسئله فقط مربوط به ایران زمان قاجار در ایران نیست و در هر جای جهان می‌تواند اتفاق بیفتد. یعنی اگر شما کلام را از نمایش ما بگیرید، فکر می‌کنید یک نمایش ژاپنی یا آمریکایی تماشا می‌کنید.
مسئله بعدی نقد قدرت است. کمی در این باره بگویید.
ما ایرانی‌ها همیشه و در تمام تاریخ درگیر سیاست بوده ایم. علاوه بر این با مرور اتفاقاتی که در جهان در حال رخ دادن است، به این نتیجه رسیدم صحبت کردن از چنین مفهومی در تئاتر می‌تواند برای مخاطب بسیار جذاب باشد.
با توجه به اجراهایی که پیش از این داشته اید، آیا این اتفاق افتاد؟ استقبال تماشاگر چطور بود؟
بسیار خوب بود. من کارگاهی برای هنرجویانم برگزار کردم و این نمایش در واقع خروجی همان کارگاه است. با این که بازیگران اولین بار بود که روی صحنه می‌رفتند، اما استقبال از کار خیلی خوب بود و جزو نمایش‌های پرمخاطب آن دوره بودیم. تماشاگر با برخورد با چنین مفهومی در تئاتر ارتباط ویژه ای برقرار می‌کرد. برای من این مهم بود که تماشاگر وقتی از سالن خارج می‌شود، به مسئله ای که در کار مطرح شده فکر کند. همینقدر که تماشاگر فکر کند، یعنی ما کارمان را انجام داده ایم. این روزها تئاتر به شدت به طرف تجارتی شدن پیش می‌رود و کیفیت در آن هیچ اهمیتی ندارد. از سیصد نمایشی که در سال اجرا می‌شود بیشتر از ۲۰۰ نمایش تجارتی هستند. بنابراین تئاتر هویت خودش را به عنوان یک اثر هنری و فاخر و اندیشمند از دست داده است. بسیاری از همنسلان من به همین دلیل تئاتر را کنار گذاشته اند. عده ای سراغ فیلمسازی رفته اند، عده ای هم اصلا کار دیگری را انتخاب کرده اند و مثلا در بنگاه املاک کار می‌کنند. بنابراین تئاتر اصیل کشور ما در حال از بین رفتن است. این یکی از اشتباهاتی بود که در تئاتر خصوصی ما اتفاق افتاد و ریشه اش هم به نظر من در ضعف مدیریت تئاتر دولتی است. در تئاتر دولتی ما به این سمت رفتیم و همچنان هم کیفیت در تئاتر اهمیت ندارد و فقط اسامی و چهره‌ها تعیین‌کننده هستند. به نظرم طی همین دهه تئاتر برای همیشه جنبه اندیشمند و نابش را از دست می‌دهد و تبدیل به تئاتر سطحی مبتذل خواهد شد.
از اجرای جشنواره بگویید. با اجرای قبلی تفاوت‌هایی دارد یا نه؟
از بین ۳۸۰ نمایشی که تقاضای شرکت در بخش مرور را داشتند، ۸ نمایش انتخاب شد و کار ما یکی از این نماش‌ها بود. فیلم کار ما توسط شورای نظارت دیده شد و خواسته شد بخش‌هایی از کار حذف شود. اما به جز این، تغییر دیگری در کار نداشتیم.
نظر شما