همشهری آنلاین-لیلا شریف: اهالی چشمه‌علی هر بار که از شادی آب‌تنی فارغ می‌شوند با نیم‌نگاهی به کتیبه به جای مانده از دوره قاجار، پیشینه این مجموعه تاریخی را مرور می‌کردند. این چشمه که در منطقه ۲۰شهرداری و محدوده شهرری قرار دارد، نزدیک به ۸هزار سال، یک مسیر تکراری را روز و شب طی کرده تا به این سال‌ها رسیده است. هم‌نشینی با آثار تاریخی همچون سنگ‌نگاره فتحعلی‌شاه و باروی ری موجب شد تا چشمه‌علی در سال۱۳۱۳ به‌عنوان نخستین میراث طبیعی شهرستان ری ثبت شود.
رد خشکی بر تن چشمه‌علی
این نقطه از شهر سال‌ها به‌عنوان مأمنی برای شادی تهرانی‌ها شناخته می‌شد؛ حتی روزهای خاصی همچون ایام عید، اهالی شهر از آب این چشمه برای شستن فرش‌های خود استفاده می‌کردند تا آب زلال این چشمه قدیمی با زندگی روزمره مردم گره بخورد. اما چشمه‌علی سال‌هاست که از روزهای پرهیاهو فاصله گرفته و نتوانسته مانند گذشته از حضور مشتاقانش، رخت شادی بر تن کند و با فرارسیدن روزهای گرم تابستان، داغ تنهایی و خشکی بر تن این چشمه قدیمی می‌نشیند. علت خشکی چشمه‌علی همواره با حدس و گمان‌های مختلف همراه بود و هنوز به شکل رسمی مشخص نیست که چه عاملی این چشمه ۸هزار ساله را از نفس انداخته است. مرور روزهای منتهی به خشکسالی چشمه و موضوعاتی که مسئولان مربوطه در گفت‌وگو با همشهری مطرح کردند، چند نکته مهم در مورد معمای خشکسالی چشمه‌علی را عیان می‌کند:
مشکل خشکی چشمه از چه زمانی شروع شد؟
خشکسالی چشمه باستانی داستانی طولانی دارد؛ در کنار اخباری که در سال‌های مختلف از کم‌آبی این چشمه مخابره شده، تاکنون ۳بار این مشکل به نقطه اوج خود رسیده است. نخستین‌بار در اوایل دهه۹۰ بود که خشکی دامن چشمه‌علی را گرفت و برخی آن را به خشکسالی ربط دادند. دومین‌بار نیز در سال‌های ۹۷-۹۶ خاطره تلخ نبود آب در بستر چشمه تکرار شد. در آن زمان نیز دلایلی همچون فعالیت خط۶ مترو و خشکسالی بسیار پررنگ بود. در تابستان سال‌جاری نیز این مشکل برای سومین‌بار عیان شد و واکنش مسئولان را در پی داشت.
چشمه؛ پای ثابت دل‌نگرانی‌های اهالی
اکبری یکی از اهالی شهرری است که تا چند سال پیش در شورایاری محله صفائیه فعالیت می‌کرد. چشمه‌علی و مشکلاتش یکی از موضوعاتی است که به‌گفته اکبری همواره در دستور کار مسئولان منطقه و اهالی قرار دارد و هر یک به نوعی برای حل و فصل این مشکل گام برمی‌دارند. او در گفت‌وگو با همشهری در رابطه با ماجرای خشک شدن چشمه‌علی توضیح داد: از زمانی که بحث مترو مطرح شد، ماجرای خشک شدن چشمه‌علی هم در دل مردم محله ترس انداخت. حرف و حدیث در مورد دلیل این خشکی زیاد است، اما یکی از موضوع‌های اصلی این بود که از وقتی کارگاه‌های مترو در دوره‌های گذشته ایجاد شدند، این کارگاه‌ها بلای جان آب‌های زیرزمینی شدند، مسیر آب‌ها تغییر کرد و چشمه‌علی خشک شد. خود ما اهالی محل اعتقاد داریم که آب چشمه‌علی هیچ‌وقت خشک نمی‌شود؛ چون سرچشمه‌اش از دماوند است.
حرف و حدیث‌ها در مورد آب‌دهی با تانکر
در مرداد سال۹۷ خشکسالی چشمه‌علی به نقطه اوج رسید و برخی از پر شدن بستر این چشمه با تانکرهای آب خبر داده بودند؛ نکته‌ای که در همان زمان با واکنش‌های متناقض اهالی محل همراه شده بود. اکبری با قطعیت می‌گوید: «نه! اصلا چنین چیزی نبود. تا سال۹۸ که من در شورایاری بودم، اصلا این کار را ندیدم. واقعیت این است که حفاری مترو هر چند باعث توسعه شهر می‌شود، اما آسیب‌هایی هم به بار آورده است. آن سال‌ها هم در نهایت به‌دلیل پیگیری‌هایی که مردم و رسانه‌ها انجام دادند، به‌نظرم مترو مجبور شد که شریان مسدود شده را آزاد کند، اما من از نظر فنی اطلاعات کاملی در دسترس ندارم.»
جلسه ویژه پدافند غیرعامل برای کشف معما
محمدحسن فصیح، معاون پدافند غیرعامل سازمان مدیریت بحران شهر تهران نیز به واسطه پیگیری‌های دادستانی، در هفته‌های اخیر موضوع خشک‌شدن چشمه‌علی را در دستور کار خود قرار داد و نخستین جلسه نیز با حضور نهادهای نقش‌آفرین در این موضوع در یازدهمین روز شهریور سال‌جاری برگزار شده است. او در گفت‌وگو با همشهری در رابطه با موضوعات مطرح شده در آن جلسه توضیح داد: «با توجه به دستور دادستان عمومی و انقلاب شهرری مبنی بر بررسی علل خشک شدن چشمه‌علی و همچنین ارجاع موضوع از سوی شهردار تهران، جلسه‌ای برای بررسی موضوع با محوریت معاونت پدافند غیرعامل سازمان برگزار شد.» به‌گفته فصیح، جلسه ابتدایی با حضور مدیران تنها به طرح موضوع پرداخته و مقرر شد تا سازمان‌های مرتبط مستندات خود را جمع‌آوری و در جلسه دوم ارائه کنند: «در حال حاضر مشخص نیست که دلیل قطعی و اصلی خشک شدن چشمه‌علی چیست. در مرحله اول از مسئولان مربوطه دعوت کردیم تا در حضور دادستان به بیان توضیحات بپردازند. در جلسه بعد موضوع شفاف می‌شود و فعلا نمی‌توان با قطعیت صحبت کرد. خشک شدن چشمه‌علی از موضوعاتی است که نیازمند بررسی است؛ چراکه این اتفاق چندین‌بار در سال‌های مختلف مانند۹۶ و ۹۷ رخ داده است.» او در پاسخ به این نکته که چگونه مشکل چشمه‌علی در سال‌های ۹۶ و ۹۷ حل شد، گفت: «آن زمان بارندگی به شکل عجیبی کم شده بود و زمانی که بارندگی افزایش یافت، مشکل به شکل طبیعی حل شد. در حال حاضر نیز یکی از دلایل خشکی را مرتبط با خشکسالی دانسته‌اند، این موضوع هم نیازمند بررسی است. به‌عبارت دیگر در آن سال‌ها نیز موضوع نقش مترو و خشکسالی مطرح شده بود. در حال حاضر نیز نمی‌توان به‌راحتی قضاوت کرد که چرا چشمه‌علی خشک شده است.»
بررسی موضوع در مترو
متروی تهران در تمام این سال‌ها با اتهامات متعددی در رابطه با وضعیت چشمه‌علی مواجه شده است، اما این اتهامات هرگز از سوی مراجع رسمی تأیید نشد و در حال حاضر نیز با توجه به ورود دادستانی و جلسه ویژه معاونت پدافند غیرعامل، این شرکت در مسیر بررسی و ارائه گزارش قرار گرفته است. عباس فتحعلی‌پور، مجری خط۶ متروی تهران در گفت‌وگو با همشهری توضیح داد: در مردادماه امسال با توجه به اینکه چشمه کم‌آب شده بود، دست به تنظیم یک گزارش و ارسال آن به نهادهای ذیربط زدیم. موضوع چشمه‌علی به چند عامل بستگی دارد و این‌گونه نیست که خط۶ مترو اثرگذار باشد. او معتقد است که «خط۶ متروی تهران که از کنار حرم شاه عبدالعظیم عبور کرده است، در نیمه دوم سال۹۷ به پایان رسید؛ به‌عبارت دیگر از سال۹۸ ما هیچ فعالیت عمرانی در این بخش نداشتیم. بر این اساس اتهام از دوش مترو برداشته می‌شود. ما فعالیت عمرانی در این محدوده نداریم و ضمنا این تونل در محدوده صفائیه و چشمه‌علی حداقل ۲۳۰متر از مظهر چشمه فاصله دارد. به‌نظر من اگر مترو عامل خشکی در سال۹۷ بود، پس از آن دیگر نباید آب به چشمه برمی‌گشت؛ درحالی‌که بعد از یک مدت شاهد وجود دوباره آب در چشمه بودیم.» مجری خط۶ به بررسی‌های انجام شده، اشاره کرد و گفت: ما به این نتیجه رسیدیم که تقریبا وجود چاه‌های مجاز و غیرمجاز نیز بر دِبی چشمه اثر می‌گذارد. بحث میزان بارندگی نیز پررنگ است. براساس آماری که سازمان هواشناسی ارائه کرده است، در ۲سال گذشته در وضعیت خشک و بسیار خشک قرار داشته‌ایم و قطعا این موضوع بر میزان آب چشمه اثر می‌گذارد؛ چراکه سطح آب زیرزمینی در ۲سال گذشته کاهش یافته است. حداقل ۶۰ تا ۷۰سانتی‌متر از تراز آب زیرزمینی این مجموعه پایین رفته است. تمام این موارد اثرگذار است.
واکنش مترو به فرضیه انحراف آب‌های زیرزمینی
برخی معتقد هستند که تونل‌های مترو موجب انحراف آب‌های زیرزمینی شده‌اند؛ نکته‌ای که از سوی فتحعلی‌پور به‌شدت رد می‌شود: «در مجموعه چشمه‌علی بررسی‌هایی انجام دادیم و در این میان چند چشمه مانند چشمه درکه را نیز به‌عنوان چشمه شاهد درنظر گرفتیم تا امکان مقایسه وجود داشته باشد. در ۲سال گذشته چشمه درکه نیز با کاهش میزان دِبی آب مواجه شده است. دستگاه TBM از ایستگاه حرم از ۲کیلومتر عبور کرده است و بر همین اساس بیان این نکته که مترو بر خشکی چشمه‌علی تأثیرگذار است، درست نیست. شاید در آن مقطع زمانی (سال۹۷) یک تأثیر منفی مقطعی گذاشته باشد، اما آب مسیر خود را پیدا می‌کند.» او افزود: جلسه‌های متعددی از سوی معاونت پدافند سازمان مدیریت بحران، فرمانداری و... در این رابطه برگزار شد و آخرین دستور کار این است که یک کارشناس رسمی انتخاب و در نهایت براساس نظر این کارشناس تصمیم نهایی گرفته شود؛ چراکه حفظ کتیبه قدیمی در چشمه‌علی برای ما هم مهم است. از نظر من با شروع سال آبی و بارندگی‌های پاییز، سطح آب بالا خواهد آمد و شاهد ورود آب به چشمه‌علی خواهیم بود.
چاه‌های غیرقانونی و پایین آمدن سطح آب زیرزمینی
شورای شهر ششم در کنار سایر مسئولان شهری این موضوع را پیگیری می‌کند. جعفر شربیانی، عضو شورای شهر نیز در گفت‌وگو با همشهری به بیان دلایل احتمالی خشک شدن چشمه‌علی پرداخت: «مجموعه‌ای از موضوعات دست به‌دست هم دادند تا این اتفاق بیفتد و یکی از دلایل شاید مربوط به سلسله فعالیت‌های مترو در دوره قبل باشد، اما دلایل دیگری همچون پایین آمدن سطح آب زیرزمینی، استفاده از قنات‌های مسیر چشمه‌علی از طریق چاه‌های غیرقانونی و... وجود دارد.» به‌گفته او «در حال حاضر باید به‌دنبال راه‌حل باشیم تا آب به مسیر خود بازگردد، امکان احیای چشمه‌علی وجود دارد. در دوره پنجم یک‌بار شاهد خشکسالی چشمه‌علی بودیم و این چشمه احیا شد، ما در تلاش هستیم که نه‌تنها آب به مسیر چشمه‌علی بازگردانده شود، بلکه یک اقدام جامع و کامل برای حل این مشکل اندیشیده شود.» خشک شدن چشمه‌علی در سال‌های مختلف با فرضیه‌های متعددی همراه بوده است، اما هنوز به شکل رسمی هیچ‌یک از این فرضیه‌ها تأیید نشده و باید منتظر ماند و دید که همکاری مشترک نهادهای مربوطه با دادستانی چه جوابی برای این معمای چندین‌ساله خواهد داشت.
نظر شما