استاد دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است اعتراضات رخ داده در کشور، ماهیت فرهنگی دارد اما معترضان وقتی مقابل خود مانعی می‌بینند در جهت نفی آن اقدام می‌کنند، از این رو شعارهای ساختارشکنانه وضعیتی تبعی دارند. به عنوان نمونه، در شعارهای آن‌ها نمی‌بینید نظام سیاسی را با چه ویژگی‌هایی می‌خواهند.

دکتر محمدحسین پناهی

به گزارش همشهری آنلاین، با گذشت بیش از دو ماه از آغاز ناآرامی‌ها در کشور، بسیاری از کارشناسان بر تفاوت‌های جدی این جنبش با جریان‌های اعتراضی گذشته در کشور اذعان دارند. دکتر محمدحسین پناهی استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی توضیحاتی در این زمینه داده است که در زیر می‌خوانید:

* بررسی شعارها در شناخت هویت و ویژگی‌های انقلاب‌ها و همچنین جنبش‌های اجتماعی نقش محوری دارد و معمولا می‌توان آنها را در سه بخش دسته بندی کرد؛ بخش اول، شناخت معترضان از وضع موجود را نشان می‌دهد، معمولا معترضان نقاط منفی و غیرقابل تحمل وضع موجود را در شعارهایی با واژه‌ها و احساسات منفی توصیف و وضع موجود را آن گونه که می‌بینند، معرفی می‌کنند. بخش دوم شعارهایی است که وضع مطلوب را از نگاه یک جنبش نشان می‌دهد و این که چه اهداف و ارزش‌هایی را دنبال می‌کنند و جامعه مطلوبشان چگونه است؟ نوع سوم شعارها چگونگی رسیدن از وضع موجود به وضع مطلوب و راهبردها و تاکتیک‌های معترضان برای تغییر و رسیدن به هدف را نشان می‌دهد. شعارهای جنبش‌های اعتراضی، نوعا حول این سه محور اصلی دور می‌زند. در ناآرامی‌های اخیر هم همین موضوع رخ داده و طبقه‌بندی شعارها هم همین سه محور اصلی را پوشش می‌دهد. البته شعارها کارکردهای دیگری نظیر ایجاد همبستگی و همراهی بین معترضان، تقویت روحیه آن‌ها، بروز احساسات منفی و خشم از وضع موجود هم دارند و در شعارهای جنبش اخیر، تاکید بر نقش زنان و کنشگری فعال آنها نیز مطرح است.

* برجستگی شعارها، بستگی به تعداد و تکرار و شدت جهت‌گیری آنها دارد، پس هر چه یک مفهوم با مضامین بیشتر تکرار شود، نشانگر برجستگی آن موضوع برای شعاردهندگان است. درباره وضع موجود، به نظر می‌رسد برجسته‌ترین مطلب، عدم توجه مسئولان به خواسته‌ها و مطالبات نسل جوان است که به اشکال مختلف مثل نفی اقتدارگرایی، خشونت و ستمگری در شعارها دیده می‌شود و روشن می‌کند این مسائل برای آنها درباره وضع موجود مهم است و آنها را محکوم می‌کنند. درباره وضع آرمانی شعار «زن، زندگی، آزادی» که مدام تکرار شده است، تعریف معترضان از وضع مطلوب است؛ یعنی خواهان زندگی آزادانه بر اساس خواسته خودشان هستند، به طوری که زنان با مردان از حقوق برابر برخوردار باشند و هم مردان و زنان صاحب حق انتخاب و حقوق شهروندی باشند.

* درباره چگونگی رسیدن به وضع مطلوب، نفی جمهوری اسلامی و طبقه حاکم آن که روحانیت است، در شعارهای معترضان برجسته و روی آن تکیه شده و به عنوان راهبرد حرکت آنان تلقی می‌شود؛ بسیج و سپاه هم به عنوان مدافعان سیستم محکوم می‌شوند، چرا که از نگاه معترضان، آنها موانع رسیدن به وضع مطلوب تلقی می‌شوند.

* {با توجه به این که تاکتیک این جنبش نفی جمهوری اسلامی است، می‌توان نتیجه گرفت که معترضین از اصلاح در جامعه ناامید شده‌اند؟} اتفاقا برعکس. در واقع این جنبش را جنبشی فرهنگی سیاسی می‌توان تلقی کرد. خواسته‌های اصلی اینها اصلاح گرایانه است و اگر ببینند امکان تحقق خواسته آنها از طریق مسالمت آمیز وجود دارد، آن را دنبال می‌کنند. اما با توجه به موانع پیش رو و عدم انعطاف‌پذیری که در نظام سیاسی می‌بینند، متوجه مانع اصلی رسیدن به اهداف خود می‌شوند.

* ماهیت این جنبش از نظر جامعه‌شناسی، «جنبش اجتماعی جدید» است. جنبش‌های اجتماعی جدید ماهیت فرهنگی دارند و نمی‌توانند انقلابی باشند، هدف آنها رسیدن به برخی اهداف فرهنگی است و اهداف اصلی آنها هم در آن قرار می‌گیرد، اما وقتی در مقابل مانعی می‌بینند که آنها را از هدف باز می‌دارد، در جهت نفی آن مانع اقدام می‌کنند. از این رو شعارهای ساختارشکنانه در این اعتراضات، شعارهای تبعی هستند. به عنوان نمونه، در شعارهای آنها نمی‌بینید چه نوع نظام سیاسی را می‌خواهند، چون هدف اصلی آنها رسیدن به خواسته‌های فرهنگی است.

* {رویکرد اصلی این جنبش را فرهنگی، سیاسی یا اقتصادی می‌بینید؟} فرهنگی می‌بینم. چرا که جنبش انقلابی رهبر و ایدئولوژی و سازمان می‌خواهد، اما این جنبش چنین مواردی ندارد. این جنبش‌های اجتماعی ماهیت انقلابی ندارند؛ با این شیوه در ایران و کشورهای دیگر، نه انقلاب می‌شود، نه نظامی را می‌شود سرنگون کرد. شعار «زن، زندگی، آزادی» هم ماهیت فرهنگی دارد، شعار سیاسی نیست و هدف و آرمان واقعی اینها در این تبلور می‌یابد که ما زندگی، سبک زندگی و پوششمان را می‌خواهیم خودمان انتخاب کنیم و اینها به ما تحمیل نشود. زنان هم چون در این سالها تحصیلات، تخصص و مهارت بالایی برابر با مردان یافته‌اند، حقوق شهروندی برابر می‌خواهند، اما وقتی نظام سیاسی مقابلشان سد می‌شود و هیچ انعطافی نشان نمی‌دهد، طبعا این جنبش‌ها برای رفع مانع، گرایش به سیاسی شدن و شعارهای ساختارشکنانه پیدا می‌کنند.

* به همین علت این جنبش‌ها خشونت‌آمیز نیستند، یعنی تا وقتی نظام سیاسی مقابل آنها خشونت به خرج ندهد، خودشان بی مقدمه دست به خشونت نمی‌زنند. البته باید توجه داشته باشیم در کشورهایی مثل ایران عوامل خارجی هم در چنین مقاطعی به دنبال بهره برداری و به خشونت کشاندن و رادیکال کردن این گونه اعتراضات می‌آیند. این جنبشها وقتی سیاسی می‌شوند که نظام سیاسی به سرکوب بپردازد و شعارهای سیاسی آنها تبعی است.

* به نظر شعارها ابتدا با رویکرد فرهنگی، اجتماعی، قومی آغاز شده است و در ادامه، رفته رفته سیاسی‌تر شده و با برخورد انجام شده، خشونت و رادیکالیسم در آنها افزایش یافته است.

* ابتدا شعارها مسالمت آمیز و غیرخشن و فاقد کلمات رکیک هستند، اما وقتی موانع را جدی می‌بینند و مورد برخورد قرار می‌گیرند، رفته رفته خشم و نفرت بیشتری را مقابل برخورد می‌بینیم و این خشم زمینه ورود کلمات رکیک را هم فراهم می‌کند. به عبارت دیگر، فحش‌ها نشان دهنده میزان خشم و عصبانیت معترضین است. البته یک نکته مهم را هم باید اضافه کنم: متاسفانه در تحولات کشور در روابط نسل‌های اخیر، مفاهیم بی‌ادبانه و رکیک عادی‌سازی شده و در روابط جوانان و نوجوانان بسیار به کار برده می‌شود. قبح به کار بردن آنها از بین رفته است و این در خرده فرهنگ جوانان و نوجوانان دیده می‌شود و زمینه استفاده از این عبارات در شعارها هم ایجاد می‌شود.

* هم شعارهای این اعتراضات و هم شعارهای انقلاب در همان قالب سه بخشی قرار می‌گیرند و با هم قابل مقایسه هستند. شعارهایی که وضع موجود را دارای اقتدارگرایی و تبعیض می‌بیند و مجموعه این شعارها در قالب کلی که شعارهای انقلاب ۵۷ تحلیل می‌شود هم قابل مقایسه است.

* امروزه در جوامع دنیا نظیر جوامع غربی این نوع جنبش‌های جدید، کاملا عادی است و جامعه می‌تواند در مسیر حل مشکلات خود از آنها سود هم ببرد. در جاهایی باید توجه شود نسل جوان خواسته‌هایی دارند تا جامعه را در جهت خواسته‌های خود پیش ببرند، برای همین در جوامع، این جنبش‌های اجتماعی شبکه‌ای شکل می‌گیرد و تلاش می‌شود سیاستگذاران و مسئولان توجه کنند و تا حد ممکن با خواسته‌ها کنار بیایند. اینها مکانیزم‌های جدید اصلاح نظام‌های اجتماعی هستند و انواع این‌ها وجود دارد. اینها غیرعادی نیستند و انواع مختلفشان را در جوامع می‌بینیم و خواهیم دید. در جامعه ما هم جنبش‌های حقوق زنان، کارگری و.. وجود دارند و مکانیسم‌های اصلاح و تغییر و تحول جامعه تلقی می‌شوند. باید برخورد مناسب با این موقعیت با آنها شود و نباید تنها چاره را در جمع کردن خشونت آمیز آنها دید، بلکه باید خواستها فهمیده شده و در مسیر مناسبی مورد توجه قرار گیرد.

کد خبر 725530

برچسب‌ها

پر بیننده‌ترین اخبار سیاست داخلی

دیدگاه خوانندگان امروز

پر بیننده‌ترین خبر امروز

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 11
  • نظرات در صف انتشار: 5
  • نظرات غیرقابل انتشار: 7
  • IR ۱۶:۱۳ - ۱۴۰۱/۰۹/۱۳
    1 14
    یادش بخیر،دکتر پناهی استادم بودند و در نوشتن پایان نامه و دفاع از پایان نامه ارشدم خیلی کمکم کردند،عاشقتم استاد،🙏🙏
  • محمدرضاعباسی IR ۱۶:۱۸ - ۱۴۰۱/۰۹/۱۳
    17 30
    اینا جنبش فرهنگی نیستند افکار آشفته ای دارند شما حرف نزنی بهتره
    • IR ۱۷:۱۶ - ۱۴۰۱/۰۹/۱۳
      1 4
      شما در مورد ایشون هیچ اطلاعاتی نداری ،خودت حرف نزن،دکتر پناهی از بهترین دانشگاههای آمریکا پذیرش داشت،اما نرفت،ایشون استاد تمام جامعه شناسی هستش،افتخار میکنم که شاگردش بودم،
    • IR ۱۷:۴۰ - ۱۴۰۱/۰۹/۱۳
      8 3
      افکار آشفته ، نتیجه فضای آشفته فرهنگی است . من خودم شخصا هیچ حرفی برای نسل بعد از خودم ندارم . فقط باید از شرمندگی، سر را پایین بندازم
  • فرامرز IR ۱۷:۰۸ - ۱۴۰۱/۰۹/۱۳
    8 1
    خلاصه اغتشاشگرند یا معترض
  • IR ۱۷:۵۰ - ۱۴۰۱/۰۹/۱۳
    8 7
    دغدغه فرهنگ فقط محدود به این شده که بجای هلیکوپتر بگیم چرخبال. نمای فرهنگ یه جامعه ، نحوه شهرسازی و فضای زندگی مردم هست .
  • US ۱۸:۰۲ - ۱۴۰۱/۰۹/۱۳
    17 12
    دولتی که میگوید موشک قاره پیما دارد آنقدرضعیف است که ازانتشارنظرات کاربران مخالف خودوحشت دارد وقتی دولتی اینقدرشکننده باشد نمی تواندادعای ابرقدرتی داشته باشد
  • اهورا IR ۱۹:۰۷ - ۱۴۰۱/۰۹/۱۳
    21 2
    اصلاح طلب اصولگرا دیگه تمومه ماجرا
  • IR ۱۹:۱۴ - ۱۴۰۱/۰۹/۱۳
    15 12
    دیگه دیره دکتر اینارو باید اول کار میشنفتن
  • FR ۲۰:۲۵ - ۱۴۰۱/۰۹/۱۳
    22 6
    بعد انقلاب می فهمن ماهیت انقلابی داشت یا نه انقلاب از موضوعات کوچک شروع می شود
  • US ۲۳:۵۱ - ۱۴۰۱/۰۹/۱۳
    17 4
    حالا هنوز فرصت دارید تا متوجه انقلابی یا غیر انقلابی بودنش بشید، زنگ تفریحه.