به گزارش همشهری آنلاین، آمارهای رسمی حاکی از این است که ۲۳ درصد مساحت شهرها و ۳۳ درصد جمعیت شهرنشین کشور با معضل بافت‌های ناکارآمد و فرسوده روبه‌رو هستند و باوجود تأکید ویژه مقام معظم رهبری در مورد احیای بافت‌های ناکارآمد، درصد اجرای برنامه‌های تدوین شده برای بازآفرینی این مناطق نسبت به اهداف تعیین شده ضریب موفقیت پایینی داشته‌اند.
در این میان، شهرداری‌ها ۳۲ درصد پروژه‌های مصوب ستاد بازآفرینی شهری و تخصیص ۴۸ درصد اعتبارات مصوب را برعهده داشته‌اند که ۶۳.۴ درصد پروژه‌ها را اجرا کرده و ۱۲۲.۸ درصد اعتبارات مصوب را تخصیص داده‌اند.
برآوردهای انجام شده از میزان مساحت و جمعیت ساکن در سکونتگاه‌های ناپایدار شهری و روستایی، هشدارهای جدی درخصوص در اولویت بودن این مسئله را نشان می‌دهد. اهمیت این موضوع تا آنجاست که مقام معظم رهبری مسائل و مشکلات مربوط به این مناطق را بارها مورد تأکید ویژه قرار داده و در جریان ابلاغ سیاست‌های کلی مسکن (۱۳۸۹) و پیشگیری و کاهش خطرات ناشی از سوانح طبیعی و حوادث غیرمترقبه (۱۳۸۴) ضرورت احیای بافت‌های ناکارآمد شهری و روستایی را ابلاغ کرده‌اند.
سیاستگذار به‌تبع این حساسیت، چندین بار در اسناد بالادستی و به‌خصوص ماده ۵۹ قانون برنامه ششم توسعه کشور، دولت را موظف به بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهری و روستایی دانسته است.
شهرنشینی در بافت‌های ناکارآمد
ایران در ۵ دهه گذشته با تغییرات سریع در جمعیت شهرنشین مواجه شده است، به‌گونه‌ای که سهم شهرنشینی کشور از ۳۱.۴ درصد در سال ۱۳۳۵ به ۷۴ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده که از افزایش حدود ۱۰ برابر جمعیت شهرنشین در کشور حکایت دارد. در این فاصله، بسیاری از مناطق روستایی کشور به علل مختلف ازجمله عوامل اقتصادی در معرض ناپایداری و تخلیه جمعیتی قرار گرفته‌اند.
در این میان الگوی نامتوازن توزیع جمعیت به‌دلیل ناهمخوانی رشد اقتصاد ملی و عدالت توزیعی نسبت به روند رشد جمعیت، ناکارآمدی برخی از سیاست‌ها و برنامه‌های دولت، ناکارآمدی بازار املاک و مستغلات و بازارهای پولی و مالی در پاسخ به تقاضای سکونت اقشار کم‌درآمد در شهرها، مسائل و مشکلات عدیده‌ای مانند گرایش اقشار کم‌درآمد به استقرار در نواحی نابسامان شهری و بروز پدیده اسکان غیررسمی و بدمسکنی در نواحی فرودست شهری درپی داشته است.
همزمان بافت‌های مرکزی شهرها نیز به‌واسطه فرسودگی و تنزل کیفیت زندگی در این مناطق، به‌تدریج از جمعیت تخلیه شده است. برآوردهای رسمی انجام شده از میزان مساحت و جمعیت ساکن در سکونتگاه‌های ناپایدار براساس اطلاعات سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، نشان می‌دهد که حدود سه‌چهارم جمعیت ایران شهرنشین هستند و به‌طور میانگین ۲۳ درصد مساحت شهرهای کشور سکونتگاه‌های غیررسمی، بافت‌های فرسوده و بافت تاریخی است؛ اما با توجه به تراکم جمعیتی بالاتر در مناطق قدیمی و حاشیه‌ای، ۳۳ درصد جمعیت شهری کشور در محدوده‌های ناکارآمد سکونت دارند. همین، ضرورت بازآفرینی شهری و رفع مشکلات این بافت‌ها را افزایش می‌دهد.
الزامات و اقدامات بازآفرینی
بررسی وضعیت بافت‌های ناکارآمد براساس اطلاعات سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که در کل کشور ۱۶۶.۵ هزار هکتار بافت فرسوده و ناکارآمد وجود دارد و درمجموع ۵ میلیون و ۷۸۵ هزار واحد مسکونی در بافت‌های ناکارآمد قرار گرفته‌اند و ۶ میلیون‌و ۵۶ هزار خانوار با جمعیت ۲۱ میلیون‌و ۴۲۴ هزار نفری در این بافت‌ها اسکان دارند. حتی اگر بافت‌های تاریخی و سکونتگاه‌های غیررسمی نیز از این آمار حذف شوند، بازهم ۳ میلیون‌و ۲۴۱ هزار واحد مسکونی نیازمند نوسازی در بافت‌های فرسوده وجود دارد.
در این شرایط، قانونگذار در ماده ۵۹ قانون برنامه ششم توسعه مقرر کرده است ۶۶ هزار هکتار از بافت‌های ناکارآمد شهری در هزارو ۳۳۴ محله در ۵۸ سال منتهی به سال ۱۴۰۰ بهسازی و نوسازی شوند.
در ادامه، از مجموع ۱۳۳۴ محله هدف برای ۶۴۶ محله در ۲۳۵ شهر و ۳۱ استان، برنامه اقدام مشترک بازآفرینی شهری تدوین شده است که معادل ۴۸ درصد از اهداف کمی برنامه ششم توسعه را شامل می‌شود و در قالب ۹۱۶۱ پروژه با اعتبار ۱۲ هزار میلیارد تومان (به قیمت سال ۱۳۹۷) تعریف شده است و باید توسط دستگاه‌ها و نهادهای متولی به انجام می‌رسید.
بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس حاکی از این است که از این تعداد پروژه، مصوب ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار، ۳۲ درصد پروژه‌ها و ۴۸ درصد اعتبارات برعهده شهرداری‌ها، ۱۷ درصد پروژه‌ها و ۱۹ درصد اعتبارات برعهده شرکت بازآفرینی شهری ایران و ۵۱ درصد پروژه‌ها و ۳۳ درصد اعتبارات نیز برعهده سایر دستگاه‌های عضو ستاد (اعم از وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادها) بوده است.
کارنامه دستگاه‌های اجرایی در بازآفرینی
گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس در مورد عملکرد دستگاه‌های اجرایی در بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهری و روستایی منتشر کرده است، نشان می‌دهد در طول اجرای برنامه ششم توسعه، از مجموع ۹۱۶۱ پروژه مصوب ستاد بازآفرینی شهری، بیشترین تعهد معادل ۴۶۵۵ پروژه برعهده سایر دستگاه‌های عضو ستاد (اعم از وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادها) بوده که از این میزان ۶۹۲ پروژه معادل ۱۴.۹ درصد انجام شده است.
در رتبه بعدی، ۲۹۴۸ پروژه برعهده شهرداری‌ها قرار داشته که ۱۸۶۹ پروژه معادل ۶۳.۴ درصد اجرایی شده است. همچنین شرکت بازآفرینی شهری ۱۵۵۸ پروژه برعهده داشته که ۱۱۵۶ پروژه معادل ۷۴.۲ درصد را انجام داده است. طبق این آمار و ارقام، بیشترین ضریب اجرای تعهدات به شرکت بازآفرینی تعلق داشته اما بیشترین میزان تعهدات را شهرداری‌ها داشته‌اند.
در بخش تخصیص بودجه مصوب ستاد بازآفرینی شهری به پروژه‌های مصوب نیز آمارهای مرکز پژوهش‌های مجلس از عملکرد بالای صددرصدی شهرداری‌ها و اهمال‌کاری سایر دستگاه‌های اجرایی حکایت دارد. طبق اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس، از مجموع بودجه ۱۰ هزارو ۸۵ میلیارد تومانی مصوب ستاد بازآفرینی شهری برای نوسازی و بهسازی ۹۱۶۱ پروژه مصوب، ۸ هزارو ۱۴۰ میلیارد تومان تخصیص داده شده که بخش عمده آن را شهرداری‌ها تخصیص داده‌اند. طبق آمار، عملکرد شهرداری‌های کشور در تخصیص بودجه متعهد شده در پروژه‌های مصوب بازآفرینی شهری معادل ۱۲۲.۸ درصد بوده است درحالی‌که سایر دستگاه‌ها فقط ۱۹.۹ درصد بودجه مصوبه را تخصیص داده‌اند و عملکرد شرکت بازآفرینی شهری ایران نیز ۷۷.۸ درصد بوده است.
همچنین براساس بند «ب» ماده ۵۹ قانون برنامه ششم توسعه دولت مکلف شده است سالانه حداقل ۲۰۰ هزار واحد مسکونی روستایی را با پرداخت تسهیلات ارزان‌قیمت بهسازی و نوسازی کند که اجرای آن برعهده بنیاد مسکن است.
بررسی‌ها حاکی از این است که از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ باید نوسازی و بهسازی یک‌میلیون واحد مسکونی از طریق اعطای تسهیلات ارزان‌قیمت به بنیاد مسکن ابلاغ می‌شد که ۶۷.۲۸ درصد از این میزان به بنیاد مسکن ابلاغ شده و فقط ۲۸ درصد از این واحدها نوسازی و بهسازی شده‌اند.
آخرین وضعیت بازآفرینی مسکن
طی ۱۲ سال گذشته، ۶۷۰ هزار واحد مسکونی در بافت‌های ناکارآمد شهری احداث و ۲۰۰ هزار پلاک نیز در بافت فرسوده نوسازی شده است. باوجوداین، همچنان بیش از ۲ میلیون و ۶۸۲ هزار واحد مسکونی ناپایدار و فرسوده در این بافت‌ها وجود دارد که نیازمند نوسازی هستند.
ررسی عملکرد شرکت بازآفرینی شهری ایران در نوسازی و تولید مسکن از ابتدای سال ۱۳۹۸ تا شهریورماه ۱۴۰۱ نشان می‌دهد در این بازه زمانی ۶۶ هزارو ۴۰۳ واحد مسکونی در برنامه نوسازی قرار گرفته‌اند که ۴۷ درصد آنها در مرحله اتمام فونداسیون، ۳ درصد در مرحله سقف و اسکلت، ۱۰ درصد در محله سفت‌کاری، ۲۲ درصد در مرحله نازک‌کاری و ۱۸ درصد در مرحله اعلام پایان کار قرار دارند.
نظر شما