منطقه‌ای با وسعت 11.62 کیلومتر مربع در داخل محدوده و 99.39 کیلومتر مربع در خارج از آن‌که وجود حوزه نفوذی گسترده از ویژگی‌های آن به شمار می‌رود؛ به‌طوری که از 5 ناحیه آن، 3 مورد در داخل و 2 مورد در خارج از منطقه قرار گرفته‌اند و همین آن را ویژه می‌کند؛ منطقه‌ای سرسبز و وسیع که از اتوبان جوانه در شمال تا اتوبان آزادگان در جنوب، اتوبان نواب در غرب و آیت‌الله سعیدی در غرب کشیده شده است. مروری بر منطقه 19 از نگاه شهردار منطقه چهره‌ای واقعی تر از آن می‌نمایاند.
منطقه 19 تا سال 1343 محدوده‌ای روستایی و کشاورزی بود با شبکه‌ای از راه‌های روستایی که به جاده ساوه و شهرری می‌رسید. بین سال‌های 1343 تا 1358، یعنی با احداث پادگان قلعه مرغی و کارگاه‌های صنعتی در حاشیه جاده ساوه و استقرار کوره‌های آجرپزی، کم کم این منطقه روستایی خود را به شهر تهران وصل کرد و جمعیت آن فزونی یافت.
این روند در سال‌های 1358 و 1366 سرعت بیشتری به‌خود گرفت. جمعیت رو به افزایش گذاشت و بافت‌های روستایی جای خود را به ساختمان‌ها و مراکز سکونتگاهی جدید سپردند. بعد از آن، یعنی از سال 1366 به بعد تا به امروز دوران ثبات قانونی، پیوستگی بافت‌های پراکنده، تامین کاربری خدمات شهری و احداث تجهیزات و تاسیسات شهری منطقه است.
منطقه بافتی قدیمی دارد در کنار ساخت و سازهای جدید و مهم‌ترین محله‌های آن خانی‌آباد‌نو، شهرک شریعتی، عبدل‌آباد، نعمت آباد، صالح‌آباد، دولتخان، شهرک احمدیه و شهرک بخارائی است. برخی از محلات منطقه از جمله خلازیل و نعمت آباد حاشیه‌نشین و با معضلات ویژه روبه‌رویند.
منطقه 19 شهر تهران، اگر چه پتانسیل‌های زیادی برای پیشرفت اقتصادی دارد، اما هنوز متأسفانه یکی از فقیرترین مناطق تهران از نظر سطح اقتصادی به شمار می‌رود و این فقر را در حوزه‌های دیگر هم می‌توان مشاهده کرد؛ در حوزه فرهنگ، بهداشت، ارتباطات و... .
این منطقه با 12 محله، 249هزار و 786 نفر جمعیت ساکن دارد که در قالب 64 هزار و 299 خانوار در آن زندگی می‌کنند.
بعد خانوار در منطقه 4,36نفر و تراکم نسبی جمعیت 214 نفر در هکتار است.با وجود این تعداد جمعیت، منطقه تنها 9 مرکز فرهنگی و هنری، 6 کتابخانه، 2 دانشگاه، 32 دبیرستان، 30 مدرسه راهنمایی، 33 دبستان، 4هنرستان، 3 مرکز ورزشی- تفریحی بخش خصوصی، 16مرکز ورزشی – تفریحی بخش دولتی، 14 مرکز ورزشی - تفریحی در اختیار شهرداری منطقه، 92 مسجد، 5 امامزاده و 2 مرکز تجاری مهم دارد.72 درصد ساکنان منطقه در واحدهای مسکونی زیر 75متر و 28درصد در واحدهای بیشتر از این متراژ زندگی می‌کنند.
60 درصد آنان از نظر وضعیت اقتصادی در حد ضعیف، حدود 35درصد در حد متوسط و 5درصد در حد عالی روزگار می‌گذرانند. 7.9 درصد بیکاری عمومی در منطقه وجود دارد، و تنها 2.9 درصد آنها کار می‌کنند. حدود نیمی از ساکنان منطقه از تلفن خانگی بی‌بهره‌اند و حدود 20درصد هنوز حمام خانگی ندارند. از جمعیت شاغل 10ساله و بیشتر منطقه 36درصد را صنعتگران، 18درصد را کارکنان خدماتی و فروشندگان، 13درصد را اپراتورهای ماشین آلات، مونتاژ کاران و رانندگان، 12درصد را کارگران ساده و بقیه را کارمندان امور دفتری، متخصصان و دیگر مشاغل تشکیل می‌دهند. نرخ اشتغال جمعیت منطقه 18.92 درصد است.
از مجموع 111 میلیون و620هزار متر مربع مساحت منطقه، 2 میلیون و 923هزار متر مربع به کاربری نظامی – انتظامی اختصاص دارد؛ 3میلیون و 23 هزار متر مربع به کاربری مسکونی، 22هزار و 500 متر مربع به کاربری آموزشی، 267 هزار و 300متر مربع به کاربری آموزش عالی، 2 هزار و 200 متر مربع به کاربری فرهنگی، 140هزار متر مربع به کاربری تجاری، 170هزار متر مربع به کاربری ورزشی، 22هزار و 500 متر مربع به کاربری مسجد و حسینیه، 34هزار و 421 متر مربع به کاربری درمانی، 29هزار و 700 متر مربع به کاربری اداری، 6 هزار و 800 متر مربع به کاربری انبارضایعات، 478 هزار و 400 متر مربع به کاربری صنعتی(انبار، کارگاه و تعمیرگاه) 9 هزار و 600 متر مربع به کاربری کوره آجرپزی و 676 هزار و 317 متر مربع به کاربری فضای سبز.
سرانه فضای سبز در این منطقه آن چنان که آمارها نشان می‌دهند و شواهد موجود، متأسفانه پدیده دو قطبی شدن شهر تهران همچنان روند صعودی خود را طی می‌کند و همچنان امکانات و توجه مدیران در حوزه‌های مختلف در شمال شهر متمرکز می‌شود و مناطق جنوبی از جمله منطقه 19 با داشتن امکانات و پتانسیل‌های بالا کمتر توجه‌ها را از نظر سیاستگذاری، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و... جلب می‌کند.
میانگین شاخص‌های توسعه در سال‌های ١٣٧۶ و ١٣٨٠ نشان می‌دهد که بیشترین میزان شاخص توسعه در مناطق شمالی تهران متمرکزشده و منطقه 19 در این رده بندی در رده چهارم قرار داشته است. از نظر شاخص‌های فقر در سال 76 منطقه 19 در رتبه چهارم و در سال 80 در رده پنجم قرار داشته است. بنابراین تراکم شاخص‌های فقر نیز در نیمه جنوبی شهر تهران است. شواهد بیانگر افزایش سطح فقر و فاصله طبقاتی در سال١٣٨٠ نسبت به سال ١٣٧٦ است.
این در حالی است که اهداف، اولویت‌ها و رویکرد‌های اصلی طرح جامع تهران به‌ویژه در زمینه حل معضل دو قطبی بودن تهران تقویت اقتصاد محلی، توسعه برابری اجتماعی از طریق توزیع عادلانه مزیت‌های نسبی و پایداری محیطی است. همچنان که شهردار تهران نیز تاکید کرد دارد که فاصله اجتماعی شمال و جنوب پایتخت باید به حداقل برسد.او معتقد است که اگر نمی‌توانیم فاصله طبقاتی شمال و جنوب شهر را کم کنیم، حداقل باید کاری کنیم که این فاصله افزایش نیابد. در این راستا طرح‌ها و اقدامات زیادی از نقاط جنوبی تهران و مناطق محروم آغاز شده است.
ما نیز کارهایی را در منطقه آغاز کرده‌ایم و در حال کاهش محدودیت‌ها و رفع موانع در تغییر کاربری‌ها هستیم، برنامه‌هایی را به همراهی مالکان کوره‌های آجرپزی در دست اقدام داریم، در جهت جذب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی تسهیلاتی را مصوب کرده‌ایم و با افزایش فضاهای فرهنگی تا 16 خانه فرهنگ و چندین مجتمع فرهنگی - ورزشی در چند سال اخیر کوشش داشته‌ایم که در جهت ارتقای سطح فرهنگ منطقه و ایجاد بستر مناسب فرهنگی در راستای برنامه‌های آینده گام برداریم. به‌طور کلی در سال‌های اخیر گام‌های مثبتی در جهت کاهش دو قطبی شدن شهر تهران برداشته شده اما نباید فراموش کرد شهر و مردم بسیار سریع‌تر از تصمیمات مدیران آن در حرکت هستند، از این‌رو غالبا سیاستگذاری‌ها و راهکارهای اتخاذ شده در مقابله با مسائل جاری در حکم برخوردهای مقطعی و التیامی به شمار می‌رود.
امروز بیش از هر زمان دیگر در اداره پایتخت نیازمند توجه ویژه در امور شهری هستیم تا با آگاهی از فرصت‌ها و تهدیدهای موجود، به حل مشکلات و فراهم آوردن زمینه‌های پایداری، ایمنی و ارتقای کیفی محیط شهر و شکل‌گیری اقتصاد شهری بالنده بپردازیم. مدیریت شهری باید فعالیت‌های خود را در جهت رونق اقتصاد شهری تنظیم کند. اقتصاد شهری که بر پایه شفافیت، نوآوری و رقابت قرار داشته باشد به افزایش اشتغال، کاهش فقر، ارتقای کیفیت زندگی و نیز افزایش درآمد شهرداری منجر خواهد شد.
تهران امروز برای دستیابی به پایداری اجتماعی نیازمند افزایش فعالیت‌ها و فرصت‌های اقتصادی است. به همین منظور طراحان طرح جامع پیشنهاد تأسیس مرکز اقتصاد جهانی شهر در محور بین بزرگراه بعثت و خیابان شوش و منطقه قلعه مرغی تا خیابان فدائیان اسلام را برای این طرح مطرح کرده‌اند و بر توسعه کاربری‌های عمومی، خدماتی و اقتصادی در منطقه جنوبی شهر تاکید داشتند.
در همین راستا، منطقه 19 نیز با توجه به پتانسیل‌های موجود شرایط را برای انواع کاربری‌های فرامنطقه‌ای تجاری، تفریحی، فرهنگی از جمله شهربازی به‌ویژه بعد از تخریب شهربازی خیابان سئول، فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ ، هتل ها و سالن های پذیرایی و‌تئاتر، بازار گل و گیاه، نمایشگاه، بورس‌های لوازم ساختمانی و برقی، باشگاه ورزشی در حد ورزشگاه آزادی و... داراست و برای اجرایی کردن آن نیازمند حمایت مسئولان، شهروندان، سرمایه‌گذاران و مسئولان دولتی است.
اما باید به این مسئله توجه داشت که موفقیت هر برنامه‌ای در گرو شناسایی و اولویت‌گذاری اهداف، ابزار، فرصت‌ها، تهدیدها، موانع، قابلیت‌ها و شیوه‌های اجرایی از سوی سیاستگذاران و مدیران اجرایی شهر است.
باید توجه داشت که مدیریت شهری تنها مدیریت تأسیسات و سازمان‌های شهری نیست بلکه برنامه‌ریزی کنترل شده برای دستیابی به کارآمدی و برابری توسعه شهری است؛ مدیریت فرایند شهرنشینی، توسعه شهری و انجام امور شهری است به‌گونه‌ای که تأسیسات شهری با هم هماهنگ کار کنند که کارآمدی واحدهای فضایی شهر(پویایی شهر) در سطوح مختلف نظام و بخش‌های شهری به روش دلخواه و در جهت توسعه پایدار حفظ شود به این ترتیب ناهماهنگی فضایی در استانداردهای زندگی بین مناطق شهر باید با مدیریت بهینه شهری تا حد ممکن حذف و یا تعدیل شود.
زیرا ناهماهنگی در استانداردهای زندگی، انعکاسی از ناهماهنگی درآمدها است. بنابراین لازم است که هم اینک و بدون درنگ تمام برنامه‌ریزان دستگاه‌های دولتی در سطوح ملی، شهری و روستایی به‌ویژه نهادهای شهرداری و شوراهای شهری برای رسیدن به آن، تلاشی روزافزون و مستمر آغاز کنند.
* شهردار منطقه 19
