این سؤال خیلی از ماست. اولین جوابی که به ذهن میرسد این است که بیشک این افراد راهکارهای خاصی برای مقابله با مشکلات دارند، مرگ عزیزان، شکستهای مالی و بیماریهای مختلف سرنوشت مشترک همه انسانهاست ولی واکنشهای افراد به این مسائل به هیچ عنوان شبیه به هم نیستند. در روانشناسی از این افراد تحت عنوان
سخت جان یاد میشود. مطلب حاضر با تکیه بر نگاه روانشناسانه بیشتر به ویژگیهای شخصیتی افراد سختجان میپردازد.
به اعتقاد روانشناسان شخصیت سر سخت از 3مؤلفه اصلی تعهد، کنترل و مبارزهجویی تشکیل شده است.
تعهد: این واژه زندگی را به حداقل میرساند؛ یعنی اعتقاد به جالب بودن و معنی دار بودن فعالیتهای زندگی. از لحاظ نظری چنین اعتقاداتی حمایتکننده هستند زیرا آنها استرسزا بودن یک رویداد را کاهش میدهند و تاثیر توان بالقوه یک عامل استرسزا در زندگی را کاهش میدهند.
مواجهه با رویداد استرسزا با احساس تنهایی و خود بیگانگی فرد تهدید میشود. به بیان دیگر، مناسبات افراد متعهد با خودشان و با محیطشان متضمن فعال بودن و رویآوری است تا منفعل بودن و رویگردانی. تعهد نوعی احساس بنیادین هدفمند یا حس به هم پیوستگی است که ضروریترین و جامعترین منبع مقاومت در برابر هر نوع تنش است.
کنترل: از کنترل با عنوان گرایش به احساس کردن و عمل کردن به گونهای که گویی فرد هنگام مواجهه با وقایع احتمالی گوناگون زندگی تاثیرگذار است نه درمانده، تعبیر میشود. کنترل از نوع درونی بهطور آشکار به افرادی که خود را مقصر میدانند اجازه میدهد تا نسبت به بهبودی خود احساس مسئولیت کنند و بهطور موفقیتآمیزی به سلامت روانی برسند. احساس داشتن کنترل به اقداماتی میانجامد که هدف آنها تبدیل رویدادهای استرسزا به شرایطی است که با برنامههای جاری زندگی شخصی هماهنگ باشد و در نتیجه کمتر ناخوشایند و ناگوار تلقی شوند.
مبارزه جویی: مبارزهجویی یعنی این اعتقاد که در زندگی تغییر از ثبات عادیتر است و اینکه انتظار تغییر داشتن، محرکی برای رشد است نه تهدیدی برای امنیت. محققان دریافتهاند کـه انگیـزه اصلی مبارزه جوییها برای تحمل شرایط باعث میشود که آنها حتی وقتی اطلاعات جدید متناقض هستند و در نتیجه تاحدود زیادی باعث کوششهای عصبـی و بیمـاری میشوند، پا فشاری کنند.
محققان به این نتیجه رسیدهاند که بین افرادی که در مورد جستوجو کردن و یافتن شور و هیجان در زندگی علاقه کمتری دارند، ارتباط زیادتری بین تغییرات منفی زندگی و ناراحتی وجود دارد. آنها دریافتهاند که تعهد و مبارزهجویی فرد را با وجود مواجهه با وقایع استرسزا، سالم نگه میدارد.
ویژگیهای سرسختی
سرسختی روانشناختی شخص را در مقابل تاثیرات سوءاسترس بهخصوص تحت شرایط استرس بالا محافظت میکند. سرسختی روانشناختی متغیر، پیشبینـیکننـده بهتری برای سلامت روانی است تا سلامت جسمی.
ضمنا بین سرسختی روانشناختی و تعداد مراجعه به مراکز بهداشتی همبستگی منفی مشاهده شده است، یعنی افرادی که دارای سرسختی روانشناختی بودهاند کمتر به مراکز بهداشت روانی مراجعه کردهاند. در مجموع میتوان گفت ویژگیهای سرسختی روانشناختی عبارتند از:
1- حس کنجکاوی قابل توجه
2- تمایل به داشتن تجارب معنی دار
3- اعتقاد به مؤثربودن آنچه که مورد تصور ذهنی قرار گرفته است.
4- انتظار اینکه تغییر امر طبیعی است و هر محرک با اهمیت میتواند موجب رشد و پیشرفت شود.
5- ابراز وجود، نیرومندی و پرانرژی بودن.
6- توانایی استقامت و مقاومت.
پیامدهای مقاومت
افرادی که تفسیرهای بدبینانه از زندگی دارند در معرض مخاطرات بهداشتی هستند، زیرا سیستم دفاعی بدن آنها عملکرد مطلوب ندارد. به این ترتیب، وقایع استرسآور زندگی بهعنوان پیشرو یا پیشایند سلامت اندک و سر سختی روانشناختی عاملی تعدیلکننده در پیوستار بیماری- استرس است. آثار تعدیلکننده زمانی اتفاق میافتند که وقایع رنجآور زندگی خیلی منفی تلقی نشوند و در نتیجه، چندان زیانبار به حساب نیایند.در نهایت میتوان گفت این ما هستیم که انتخاب میکنیم رویینتن باشیم یا یک موجود منفعل.