به گزارش همشهری‌آنلاین، امسال پنجمین سالی است که بزرگ‌ترین طرح داوطلبانه در کشور اجرا می‌شود؛ طرح ملی نذر آب که از آبرسانی در روستاهای محروم و درگیر تنش‌های آبی آغاز شد و کم‌کم به فعالیت‌های گسترده‌تری تحت عنوان محرومیت‌زدایی انجامید. در ۲ سال گذشته، مؤسسات خیریه و انجمن‌های مردم‌نهاد مختلف کشور هم با این طرح همراه شده بودند تا با یک‌کاسه شدن ظرفیت‌های داوطلبانه و مشارکت‌های اجتماعی، اقدامات هدفمندتری در مناطق هدف انجام شود. طرح ملی نذر آب تا سال گذشته تنها در استان‌های جنوبی و جنوب شرقی کشور اجرا می‌شد، اما امسال به دلیل درگیری اغلب استان‌های کشور با مشکلات آبی، پای این طرح به تمام استان‌ها باز شده و روستاهای محروم این استان‌ها از خدمات داوطلبانه آن برخوردار می‌شوند. با این حال طرح نذر آب ۵، نگاه ویژه‌ای به ۴ استان جنوبی کشور دارد.
ماجرا از روستاهای خشکیده سیستان و بلوچستان و خراسان‌جنوبی آغاز شد؛ مناطقی که زمین‌های کشاورزی از دست رفته‌اش، به بیابان‌های بی‌آب و علفی تبدیل شده که در ۱۸سال گذشته کمتر رنگ آب و سرزندگی را به خود دیده است. خشکسالی، ۲دهه است که روی زندگی اغلب مردم این استان‌ها سایه افکنده و خبری از اشتغال، امکاناتی برای زندگی و حتی تامین نیازهای اولیه ساکنان این مناطق نیست.
«وحید سلیمی»، رئیس سازمان داوطلبان جمعیت هلال احمر که مجری طرح ملی نذر آب است، می‌گوید: «امسال تمام استان‌های کشور در طرح ملی نذر آب مشارکت دارند. از طرفی تمرکز و توجه ویژه‌ای بر ۴استان سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و هرمزگان داریم. باید اشاره کنم مشکلاتی که خشکسالی و تغییرات اقلیمی امسال به‌وجود آورده، باعث شده تا حتی برخی روستاهای تحت‌تأثیر در استان گیلان و مازندران هم به‌عنوان روستاهای هدف انتخاب شوند.»
آبرسانی به روستاهای درگیر خشکسالی، بهانه‌ای شد برای انجام برخی فعالیت‌های مشارکتی در این روستاها؛ از اعزام پزشکان داوطلب به روستاهای محروم گرفته تا توزیع مواد غذایی و اقلام اضطراری، لوازم‌التحریر، ساخت مدرسه و کمک به ساخت خانه‌های روستایی و... . سلیمی می‌گوید: «مشکلات مردم در مناطق درگیر خشکسالی، تنها نبود آب آشامیدنی سالم نیست؛ این اتفاق ابعاد مختلفی از زندگی مردم در این روستاها را تحت‌تأثیر قرار داده است؛ از بهداشت و اشتغال گرفته تا تحصیل کودکان و... .»
حضور انجمن‌های خیریه در این طرح و مشارکت آنها برای محرومیت‌زدایی در سال‌های گذشته باعث گستردگی فعالیت‌های داوطلبانه در روستاهای محروم شده است. سلیمی می‌گوید: «کار داوطلبانه، گستره بسیار زیاد و متنوعی دارد و به هر اقدامی برای کمک به بهبود کیفیت زندگی افراد مربوط می‌شود. ما در طرح ملی نذر آب ابتدا روستاهای مورد هدف را شناسایی می‌کنیم. بعد از بررسی‌های لازم، نیازسنجی می‌کنیم تا متناسب با نیازهای روستا خدمات به دستشان برسد. بعد این نیازها را در جلساتی که با انجمن‌های مردمی داریم مطرح می‌کنیم و تقسیم کار صورت می‌گیرد.»
روستایی که پای هیچ پزشکی به آن نرسیده بود
خدمات پزشکی یکی از مهم‌ترین فعالیت‌هایی است که در طرح ملی نذر آب به ساکنان روستاهای محروم ارائه می‌شود. «عادل فریمانی»، متخصص داخلی و از پزشکان داوطلبی است که در ۳سال گذشته طرح نذر آب را همراهی می‌کند.
او می‌گوید: «وقتی از محرومیت در روستاهای کشور صحبت می‌کنیم، با همه ابعاد محرومیت روبه‌رو هستیم؛ روستاهایی که حتی جاده صاف و ماشین‌رو به سمت آنها وجود ندارد، خبری از لوله‌کشی یا دسترسی به آب آشامیدنی سالم نیست. پزشک یا مرکز بهداشتی در روستا وجود ندارد. حتی مدرسه‌ای هم در روستا نیست. خیلی عجیب به‌نظر می‌رسد اما روستاهایی در استان‌های مختلف کشور وجود دارند که حتی حمام و سرویس بهداشتی هم در آنها پیدا نمی‌شود.»
در سال‌های گذشته کم نبوده تعداد افرادی که برای نخستین بار در کاروان‌های سلامت نذر آب به پزشک مراجعه کرده‌اند و هرگز امکان پیگیری درمان بیماری در اختیارشان نبوده است. او می‌گوید: «نبود آب سالم در این مناطق، بهداشت و سلامت این افراد را در معرض خطر جدی قرار داده است. با این حال بسیاری از این افراد حتی یک‌بار هم در طول عمر خود به پزشک مراجعه نکرده‌اند. چون یا امکان دسترسی راحت به پزشک را نداشته‌اند و یا از پس هزینه ویزیت بر نمی‌آیند.»
فریمانی سال گذشته بیش از یک هفته در روستاهای نهبندان به ویزیت رایگان مراجعان پرداخته بود و امسال هم قصد دارد دوباره راهی این مناطق شود.
او می‌گوید: «عفونت ریه، عفونت چشم و عفونت‌های داخلی از مشکلات شایع در مناطق درگیر خشکسالی است. با اینکه مدت حضور ما در این روستاها چند روز در سال است، باز هم فکر می‌کنم بودنمان بهتر از نبودنمان است. برخی از این افراد که نیاز به گذراندن طول درمان دارند با حمایت خیرین و یا حتی خود پزشکان به شهرستان‌های نزدیک منتقل می‌شوند، اما برخی از این افراد هم به‌دلیل مشکلات مختلف، ادامه درمان را پیگیری نمی‌کنند.»
در سال‌های گذشته در طرح نذر آب بیش از ۸۰۰تیم پزشکی به مناطق محروم کشور اعزام شده است.
کمبود مایه حیات
سرنخ اغلب مشکلات در روستاهای محروم، به خشکسالی و کم‌آبی می‌رسد. برای همین هم بزرگ‌ترین طرح محرومیت‌زدایی داوطلبانه در کشور همچنان تمرکز خود را روی تامین آب و به‌خصوص تامین آب پایدار در این مناطق گذاشته است. طرحی که در سال‌های نخست از تخصیص منبع‌های آب به روستاها آغاز شده بود این روزها با کمک مهندسان و متخصصان، به آبرسانی پایدار و یا تامین آب شرب برای مدت طولانی نگاهی ویژه دارد.
سلیمی می‌گوید: «در سال‌های نخست به کمک خیرین در روستاهای محروم از آب، تانکرهای آب نصب کردیم. وقتی سال بعد به همان روستاها سر می‌زدیم، می‌دیدیم که مدت‌هاست منبع آب پر نشده و مردم با مشکلات قبل روبه‌رو هستند؛ برای همین به سمت تامین آب از منابع همان منطقه رفتیم و برای این کار به خیرین و متخصصانی مراجعه کردیم که در زمینه احیای قنات‌ها، حفر چاه و یا لوله‌کشی آب و... حاضر به کمک داوطلبانه به ما بودند.»
نذر آب امسال به‌دنبال استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی برای حل تنش‌های آبی در کشور است؛ برنامه‌ای که فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ هم پیش از این قولش را به جمعیت هلال احمر ایران داده بود. سلیمی در این‌باره می‌گوید: «مطالعات ما برای کمک گرفتن از جمعیت‌های ملی دیگر آغاز شده. در تلاش هستیم تا اگر مطالعات و بررسی‌ها به‌زودی به پایان برسد، امسال از جمعیت‌های ملی دیگر در طرح نذر آب استفاده کنیم. بهره‌گیری از تکنولوژی مدرن برای سالم‌سازی آب شرب، احصای آب، تامین آب‌شیرین‌کن و... از جمله کمک‌هایی است که می‌توان در این عرصه از آن نام برد.»
نذر آب ۵ تا مهر ماه امسال ادامه خواهد داشت تا در سال‌هایی که با تغییرات اقلیمی گسترده روبه‌رو هستیم، ساکنان روستاهای محروم متاثر از این تغییرات، از خدمات مورد نیاز خود بهره‌مند شوند.
مسکنی بر دردهای چندین ساله
در ۲ سال گذشته روستاهای مختلفی شناسایی شده‌اند که در نزدیکی آنها منبعی برای تامین آب شرب سالم وجود داشت؛ از چشمه و چاه گرفته تا قنات‌هایی که نیاز به احیا و مرمت داشتند. «زهرا مشتاق»، یکی از فعالان حوزه محرومیت‌زدایی که در خیریه نیک‌اندیشان ایران زمین مشغول به کار است، می‌گوید: «با گروه‌های تخصصی‌ای وارد کار شدیم که می‌توانستند با مطالعه دقیق هر منطقه، منابع بالقوه موجود را بررسی کنند تا راهکار مناسبی برای تأمین آب پیدا کنیم. بعد هم تجهیزات لازم توسط خیرین تهیه و برای انجام کارهای عمرانی و عملیاتی به روستاهای هدف ارسال می‌شود.»
این فعال مشارکت‌های اجتماعی از همراهی مردم روستایی برای به سرانجام رسیدن این طرح‌های آبرسانی می‌گوید که نیاز به همکاری بیشتر توسط نهادهای دولتی و اداره‌های مختلف برای صدور مجوز و... دارد. مشتاق می‌گوید: «گاهی مشکل کم‌آبی در یک روستا تنها با یک لوله‌کشی ساده برطرف می‌شود. گاهی هم این مشکل به پیچیدگی پیدا کردن منبع آبی در نزدیکی منطقه‌ای کویری می‌شود. به هر حال آنچه ما در نهایت انجام می‌دهیم تامین آب پایدار به‌صورت صددرصدی نیست و می‌توان گفت یک مسکن و اقدامی موقتی است که شاید برای چند سال مشکل نبود آب در آن روستا را برطرف کند، اما نیاز به راهکاری بلندمدت‌تر توسط دولت دارد؛ اقدامی که از دست ما خیریه‌ها خارج است.»
وظایف فراموش شده
فعالیت‌های تامین آب برای روستاهای محروم همیشه هم بدون دست‌انداز و بی‌مانع جلو نمی‌رود و دردسرهای زیادی برای داوطلبان این حوزه داشته است. «فاروق معروفی»، از متخصصانی است که برای نقطه‌زنی و پیدا کردن محل دقیق و مناسب برای حفر چاه با خیریه نیک‌اندیشان همکاری می‌کند. او از تجربه بیش از ۴ساله خود در این زمینه می‌گوید: «حقیقتش را بخواهید کاری که ما می‌کنیم تامین آب پایدار صددرصدی نیست؛ اقدامی است که شاید برای مدت چند سال مشکل آب در یک روستا را برطرف کند، با این حال با کم شدن بارش‌ها و اتمام منابع آبی اصلی، دیگر کارکرد نخواهد داشت. اما حداقل بحران‌های فعلی را از مناطق درگیر خشکسالی دور می‌کند. این یعنی برای مدتی، حتی شاید ۲۰سال، مشکلات اجتماعی و معیشتی ناشی از خشکسالی در این مناطق از بین می‌رود.»
او بیشترین تأثیر خشکسالی در زندگی ساکنان روستاهای درگیر را، تغییر در سبک زندگی می‌داند و می‌گوید: «بدترین تأثیر خشکسالی این است که می‌بینیم مردم در این روستاها کم‌کم کشاورزی را فراموش می‌کنند. کم‌کم دامداری را از یاد می‌برند و نسل‌های جدید دیگر هیچ‌چیزی درباره سبک زندگی گذشتگان خود نمی‌دانند. شغل و درآمد دیگری هم وجود ندارد و در نتیجه سوخت‌بری و قاچاق انسان می‌شود شغل شایع در منطقه. از طرف دیگر نبود دسترسی به آب سالم، باعث می‌شود کم‌کم بهداشت مردم ساکن در این مناطق در معرض خطر باشد. البته نسل‌های جدیدی که در این مناطق به دنیا می‌آیند دیگر هیچ آشنایی‌ای با فرهنگ بهداشتی عمومی ندارند چون از بدو تولد و از وقتی چشم باز کرده‌اند با این نوع از زندگی مواجه بوده‌اند. کم‌آبی و خشکسالی همه زندگی این افراد را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد و از همه مهم‌تر، امید به آینده و زندگی را از آنها می‌گیرد؛ چراکه هیچ چشم‌اندازی برای توسعه و بهبود در این مناطق وجود ندارد.»
او یکی از مهم‌ترین مشکلات پیش روی گروه‌های خیریه را که در حوزه آبرسانی به مناطق درگیر خشکسالی فعالیت می‌کنند، کند بودن روند اداری می‌داند و می‌گوید: «ما در سال گذشته، در ۳روستا پروژه‌های آبرسانی انجام دادیم. این پروژه‌ها در مجموع ۵ماه از ما وقت گرفت. اما در یکی از این پروژه‌ها که در خراسان جنوبی در حال اجراست، از مسئولان و مدیران محلی کمک گرفتیم و قرار شد این کار را با مشارکت آنها انجام دهیم؛ ۱۱ماه از آغاز پروژه می‌گذرد، اما هنوز پیشرفت چندانی در کار حاصل نشده است. چنین مشکلاتی مقابل ما و دیگر انجمن‌های مردم‌نهاد کم نیست؛ برای مثال برای آبرسانی به ۲ روستا که در مجموع ۱۵۰خانوار در آن زندگی می‌کنند، بیش از ۲ ماه است که نیاز به بازدید و تأیید مدیران محلی اداره آب داریم؛ کاری که شاید در عرض کمتر از یک ربع ساعت انجام می‌شود، اما همچنان بر زمین مانده است.»
او سوی دیگر این سرعت آهسته در روند اداری به سرانجام رسیدن هر پروژه‌ای را، مردمی می‌بیند که بی‌صبرانه در انتطار اولیه‌ترین نیازهای خود برای حیات هستند: «بارها شاهد این بودم که در روستاهای محروم، مردم بعد از اینکه آب از فاصله چند کیلومتری آنها به داخل روستا رسیده و در دسترس آنها قرار گرفته، خوشحالی کرده‌اند. دیدن این خوشحالی برای من دردآور است چرا که سال‌ها پیش از این باید این مردم به آب آشامیدنی تمیز دسترسی پیدا می‌کردند. این مردم برای چیزی خوشحالی می‌کنند که از نیازهای اولیه آنها برای زندگی است، اما از آن محروم بوده‌اند.»
طرح ملی نذر آب امسال در ۱۰۰روستای سراسر کشور انجام می‌شود تا کمک‌های خیرین و خیرِ مشارکت‌های اجتماعی به سطح گسترده‌تری از شهرهای کشور برسد. البته نه با این هدف که باری از مسئولیت دولت‌ها در قبال مناطق محروم را به دوش بکشد. معروفی می‌گوید: «ما با این نیت سراغ این نقاط محروم می‌رویم که به‌صورت مسکنی موقتی، مشکلات روستا را حل کنیم تا دولت راهکاری بلندمدت و مؤثر در آنجا اجرا کند، اما عملا می‌بینیم که در بسیاری از مناطق، روستایی که ما خدمات‌رسانی اولیه‌ای در آن انجام داده‌ایم از اولویت‌های طرح‌های توسعه‌ای خارج می‌شود چراکه تصور اشتباهی درباره فعالیت‌های خیریه‌ها و مشارکت‌های مردمی در این مناطق ایجاد شده است. اساسا مراکز خیریه و نهادهای مشارکتی و مردمی برای این فعالیت می‌کنند که آلام ضروری مردم را برطرف کنند تا اقدامات مؤثر بعدی از طرف دولت اعمال شود.»
نظر شما