چرا کسی کلنگ‌زنی مسجد «توتونچی» را نپذیرفت؟ | گنبدی که شاهکار معماری است

همشهری محله _ فاطمه عسگری‌نیا:  قدیمی‌های محله می‌گویند حدود ۷۵ سال از عمرمسجد توتونچی در محله مخصوص می‌گذرد و همواره مانند حلقه وصل اهالی در محله بوده است. این مسجد مرحوم حاج «حبیب نیکزاد توتونچی» است. نصرالله حدادی، تهرانشناس درباره نام و نشان ‌بانی مسجد روایتی خواندنی دارد: «مرحوم حاج حبیب یکی از انسان‌های شریف دوره خود بود که خانه‌ای در بالادست این منطقه داشت، به همین علت علاقه داشت مسجدی زیبا با مناره‌های بلند بسازد که وقت نماز، صدای اذان رسا و بلندی در محله بپیچد و برای خود باقیات الصالحات به جا بگذارد.»
حاج حبیب از معتمدان محله‌اش بود و ساختن این مسجد بر ارج و قرب او در محله افزود. قصه روز کلنگ‌زنی این مسجد هم از زبان اهالی و قدیمی‌های محله شنیدنی است. به گفته آنها روزی حاج حبیب همه مردم محله را دور هم جمع می‌کند تا کلنگ ساخت مسجد را به زمین بزند. از افرادی که حاضر بودند می‌خواهد کسی کلنگ‌زنی را انجام دهد که نماز صبح قضا ندارد. مردم با شنیدن این حرف سرشان را از خجالت پایین می‌اندازند. بار دوم گفت کسی که یکبار نماز قضای صبح دارد اما باز کسی قدم جلو نگذاشت. گفت کسی که دو بار نماز قضای صبح دارد، این بار هم کسی سرش را بلند نکرد. سه بار این درخواست از سوی حاج حبیب مطرح می‌شود و هیچ‌کس پاسخی نمی‌دهد. همین راستگویی مردم مورد رضایت او واقع می‌شود اما در نهایت خودش برای کلنگ‌زنی مسجد پیشقدم می‌شود.  

•  شاهکاری بی‌همتا در معماری

کار ساخت مسجد در محله شروع می‌شود. اما توتونچی فقط یک مسجد در محله نمی‌سازد بلکه می‌کوشد در سایه ساخت این مسجد مشکلات دیگر اهالی هم رفع شود؛ از تأمین آب مورد نیاز آنها گرفته تا شغل و کسب و کار.  
حدادی، دستی به سر و گوش گنجینه دانسته‌هایش می‌کشد و ما را به گذشته‌های دور می‌برد: «مسجد توتونچی از جمله مساجد دارای آب‌انبار بوده و این مسئله کمک زیادی به مردم آن زمان برای رفع مایحتاجشان کرده است. توتونچی همین‌طور در اطراف این مسجد مغازه‌هایی را می‌سازد و طبق وقف نامه تمامی درآمدهای ناشی از این مغازه‌ها را صرف عمران و نگهداری مسجد می‌کند.»

معمار این مسجد زیبا هم زنده‌یاد استاد حسین لرزاده است و مسجد توتونچی مانند دیگر سازه‌های معماری استاد از ویژگی‌های خاصی برخوردار است. از جمله این ویژگی‌ها می‌توان به بادگیری در کنار گنبد کوچک زیبای مسجد اشاره کرد؛ دو سازه‌ای که امروز از مشخصه‌های محله مخصوص محسوب می‌شوند.  حدادی، عمر این مسجد را حدود ۷۷ سال می‌داند و می‌گوید: «گنبد مسجد از نظر معماری در نوع خود بی‌همتاست و ساقه باریکی دارد و ساختن گنبد روی ساقه باریک کار بسیار دشواری است.»

وارد مسجد که می‌شویم حیاط قدیمی به همان شکل مانده است. دور تا دور ساختمان وقف نامه مسجد در قالب کاشیکاری آورده شده تا مقابل دید همگان باشد و کسی از آن تخلف نکند. درختچه‌های سرسبز و کوتاه داخل حیاط، جلوه زیبایی به محوطه داده است. دیدن این مسجد برای آنها که علاقه‌مند به معماری ایرانی، اسلامی هستند خالی از لطف نیست. وارد مسجد می‌شویم و به هر گوشه و کنار که نگاه کنیم ردپای معماری استاد حسین لرزاده دیده می‌شود.