به گزارش همشهری آنلاین، در طالقان می‌توان لحظه‌ای سینه را از نفس خالی نگه داشت تا هوای پاییزی آن ناگهان به درون ریه‌ها برود. اینجا هوای مطبوع همراه با مناظر بکر و زیبای دشت‌ها و جنگل‌های هفت رنگ، رودها و چشمه‌سارهای بلند و دنیایی از دیدنی‌های طبیعی هوش از سر آدم می‌برد. طالقان در استان البرز، منطقه‌ای است ییلاقی در میان رشته کوه‌های البرز که از غرب کندوان تا حدود ۴۰ کیلومتری شرق قزوین گسترده شده است. منطقه‌ای متشکل از حدود ۸۰ روستای کوهستانی کوچک با حدود ۱۳۰۰کیلومتر مساحت که دیدن تکه تکه آن برای بیننده هیجان‌انگیز است. این منطقه کوهستانی آب و هوای خنکی دارد و به‌خصوص شب‌های آن هوا کاملا به سردی می‌رود. اما هنوز هم می‌توان از آب و هوای آن لذت برد. طالقان علاوه بر طبیعت، پیشینه فرهنگی و تاریخی غنی و پرباری دارد و علاقه‌مندان به آثار تاریخی را نیز راضی نگه می‌دارد.
گشت و گذار در گوشه و کنار طالقان
اینجا آنقدر دیدنی‌های زیبا دارد که چند روز وقت گذاشتن هم برای دیدن همه این زیبایی‌ها کافی نیست. باید به گوشه و کنار آن سرک کشید و همه روستاهای بی‌نظیرش را زیر پا گذاشت تا از ذره ذره شگفتی‌های طبیعتش بهره برد. طالقان از آن دست مناطقی است که هم آب‌وهوای خوب و طبیعت زیبا و هم پیشینه تاریخی غنی دارد و برای همین هم گردشگران زیادی هر سال به دیدن اینجا می‌آیند. معادن بکر و دست نخورده، وجود منازل تاریخی مثل منزل آیت‌الله طالقانی و جلال آل‌احمد و ...، وجود ۲۶ امامزاده و بقعه تاریخی، آبشارها، کوه‌ها و دره‌ها، ۷۲ رودخانه دائمی و ۲۵ رودخانه فصلی، تنها گوشه‌ای از جاذبه‌های طالقان‌اند. برای همین ما هم در سفر یک‌روزه‌مان تعداد زیادی گردشگر دیدیم که به دیدن نقاشی رنگ‌های پاییزی آمده‌اند. در سفرمان به طالقان، همراه با یکی از اهالی محلی به گشت و گذاری در این منطقه پرداختیم.
به سوی سرزمین عجایب
از اتوبان کرج تا مقصد حدود یک ساعت راه در پیش داریم. بعد از آبیک وارد مسیر طالقان می‌شویم. جاده پرپیچ‌وتاب کوهستانی، زیبا و خیره‌کننده است. طالقان در حدود ۱۲۰ کیلومتری شمال غربی تهران قرار گرفته و از شمال به سلسله جبال البرز، رامسر، تنکابن و الموت، از شرق به شهرستان کرج، از جنوب به هشتگرد و ساوجبلاغ و از غرب و جنوب غربی به قزوین محدود می‌شود.
بعد از حدود ۴۵ کیلومتر، در نزدیکی دریاچه، سد طالقان را می‌بینیم. با اینکه آب دریاچه سد خیلی کم به نظر می‌رسد اما باز هم بازتاب نور خورشید روی قطره‌های فیروزه‌ای رنگش بسیار زیبا و چشم‌نواز شده. این سد باعث سرسبزی گیاهان منطقه و حتی مکانی برای حیات گونه‌های مختلفی از پرندگان است. ما اینجا در برابر یکی از بزرگ‌ترین سدهای کشور ایستاده‌ایم. سدی که روی رودخانه شاهرود که از کوه‌های مازندران سرچشمه می‌گیرد بنا شده. تقریبا از هر کسی در مورد طالقان بپرسید آن را به سد معروفش می‌شناسد و همین حالا هم خانواده‌های زیادی برای گذران یک روز پاییزی در اطراف سد اتراق کرده‌اند. همراه‌مان تاکید می‌کند که اینجا در فصل ماهیگیری حسابی شلوغ می‌شود: «یکی از سرگرمی‌های گردشگرهای منطقه ماهیگیری از سد است.» ماهی‌های زرده‌پر، قزل‌آلای رنگین‌کمان و کپور ماهیگیران زیادی را در فصل ماهیگیری به کنار این سد می‌کشاند. همراه‌مان در مورد آفتاب پاییزی و هوا هم هشدارهایی دارد: «حواس‌تان باشد درست است که تابستان تمام شده ولی هنوز ظهرها آفتاب مستقیم می‌تابد و بعضی از قسمت‌های اطراف رودخانه و بیشتر قسمت‌های اطراف سد، درخت و سایه چندانی ندارد. پس حتما از کلاه آفتابگیر و عینک دودی استفاده کنید.» البته در مجموع با هوای خنک و مطبوعی روبه‌رو هستیم.
سرزمین رودها و آبشارها
انگار اینجا آسمان هم به ما نزدیک‌تر است. آسمانی که گاه آفتابی و ابری است و گاه چند قطره‌ای باران پاییزی مهمان‌مان می‌کند. طالقان تعداد زیادی روستا در دل کوه‌ها و دره‌هایش دارد. درختان بی‌شمار باغ‌ها و فضای طبیعی روستاها، باعث می‌شود که در پاییز با جشنواره‌ای از رنگ‌ها روبه‌رو شویم. خاک منطقه رنگ قرمز خاصی دارد و همین خاک حاصلخیز باعث باروری درختان پرمیوه منطقه می‌شود. همراه‌مان نکته جالبی در مورد درختان منطقه می‌گوید: «بعضی از درختان میوه مخصوصا درختان سیب صاحب ندارند. میوه‌های‌شان آنقدر بر شاخه می‌ماند تا یا خراب شوند یا خوراک حیوانات وحشی مثل گراز شوند. اگر به این درخت‌ها برخوردید می‌توانید با خیال راحت از میوه‌های خوش‌طعم‌شان بخورید.» البته او به ما این توصیه را هم می‌کند که به هیچ‌وجه تنهایی در کوه‌های اطراف گشت نزنیم و حتما با کسی که به منطقه آشناست به آنجا برویم. چراکه ممکن است با سگ‌های وحشی، گرازها یا دیگر جانوران روبه‌رو شویم.
فعلا قراری برای رفتن به کوه‌ها نداریم چراکه می‌خواهیم ابتدا به دیدن دو رود مهم طالقان برویم. «طالقان‌رود» یکی از مهم‌ترین رودخانه‌های منطقه است که از حاشیه جنوبی شهر می‌گذرد و به شاهرود می‌ریزد. در اصل این رود در ۱۱ کیلومتری غرب روستای شهرک به رودخانه‌های «اندج» و «الموت» ملحق می‌شود و رودخانه «شاهرود» را تشکیل می‌دهند که مهم‌ترین رودخانه طالقان است؛ رودی زیبا که از کوهپایه‌های شرقی منطقه سرچشمه می‌گیرد و ۱۰۵ متر طول دارد. وقتی کنار رودخانه می‌رسیم صدای جریان خروشان آب و حرکت رود روی سنگ‌های بزرگ و کوچک کف رودخانه منظره بی‌نظیری را ایجاد کرده. این رودخانه چیزی حدود ۱۵ رودخانه بزرگ و کوچک منطقه را به همراه خود تا «سپیدرود» می‌برد تا در نهایت راهی خزر شوند. وقتی پایمان را داخل رود خروشانی که در نهایت به دریای نیلگون خزر می‌رسد، گذاشتیم حس زندگی در تمام رگ‌های بدن‌مان جریان گرفت.
طالقان دشت پهناور و سبزی است که در درهای زیبا قرار گرفته و مجموع رود، دره، باغ، درختان، چشمه‌ها و ... همگی بهشتی بی‌نظیر را به وجود آورده‌اند. اگر بگوییم اینجا مهد چشمه‌های ایران است بیراه نگفته‌ایم. به هر جایی که پا می‌گذاریم انگار از زمین آبی می‌جوشد و بیرون می‌ریزد. طالقان ۳۹۹ چشمه دائمی از ۵۷ دهنه اصلی دارد. این نشان از بالا بودن سطح سفره‌های آب زیرزمینی منطقه است.
خب این طبیعی است که وقتی منطقه بارانی باشد و چشمه و رودخانه‌های فصلی و دائمی زیادی هم داشته باشد، باید دنبال آبشارهای ریز و درشت زیادی هم در آن گشت. وقتی در حال گشت زدن در دشت‌های کنار کوهپایه‌ها هستیم، در انحنای کوه‌ها و دامنه ارتفاعات، آبشارها یکی پس از دیگری جلوی پایمان سبز می‌شوند. برای دیدن یکی از زیباترین آبشارهای منطقه باید عازم روستای «کرکبود» در شمال شرق طالقان شویم. روستایی با درختان بلند و تنومند که شاید زیباترین درختان منطقه باشند. به فاصله ۷۰۰ متری ضلع شمال شرق روستا که می‌رسیم درهای عمیق جلوی رویمان ظاهر می‌شود. در میان دره، آبشار زیبای کرکبود نمایان است؛ آبشار ۵ متری بی‌نظیری که از دیدن آن هر کسی به ذوق خواهد آمد. گرچه ارتفاع خیلی بلندی ندارد، ولی قدرت و حجم آب عبوری از دهانه باریک آن بستر باشکوه است. نکته جالب آبشار اینکه: بعد از فرو ریختن بر کف دره بر صخره‌های سنگی جاری می‌شود و مسیر پرپیچ و خم جالبی را می‌پیماید. برای رسیدن به این آبشار باید بعد از عبور از شهرک طالقان و طی حدود ۱۳ کیلومتر به سمت شرق به مسیری در سمت چپ جاده بروید که با شیب تند خود به روستای کرکبود نزدیک می‌شود.
پیاده‌روی بین روستا
روستاهای کوچک، دیدنی‌ترین دورنمای منطقه طالقان است. به پای کوه‌ها که می‌رسیم با کوهنوردانی حرفه‌ای روبه‌رو می‌شویم که با بار و بندیل برای بالا رفتن از کوه‌های اینجا آماده شده‌اند. طالقان از دیرباز مورد توجه کوهنوردان بوده است. شاید یکی از عمده‌ترین دلایلش این بوده که رشته کوه طالقان با یکی از بلندترین رشته کوه‌های ایران یعنی تخت سلیمان هم‌مرز است.
همراه‌مان می‌گوید مسیرهای زیادی برای گشت‌وگذار در طالقان وجود دارد. هم خود روستاها و هم مسیرهای پیاده‌روی بین روستاها؛ «من به شما دو مسیر پیشنهاد می‌کنم؛ یکی مسیر پیاده‌روی روستای حسنجون به مزرعه دو روان.» به گفته او، تعدادی از اهالی روستای حسنجون به شهر کوچ کرده‌اند و به صورت فصلی در این روستا ساکن می‌شوند. این روستا در شمال مرکز طالقان (شهرک) قرار گرفته و چهار کیلومتر با مرکز شهر فاصله دارد. همراه‌مان دومین مسیر پیاده‌روی را هم پیشنهاد می‌دهد: «مسیر پیاده‌روی روستای گورات به روستای اورازان.» هر دو را قبول می‌کنیم و به راه می‌افتیم. اولین مسیر الحق که زیبایی خاصی دارد و پاییز واقعی را به رخمان می‌کشد. درختان گردویی که کنار هم ردیف شده‌اند و جویبار بلند و پرآب کنار آنها تمام مسیر ما را همراهی می‌کنند. صدای آب روان و پیچیدن باد میان برگ‌های زرد درختان بهترین موسیقی آرامش بخش طبیعت است. مسیر دوم کمی دره مانند است و همراه‌مان می‌گوید اینجا یکی از پردرخت‌ترین دره‌های طالقان است: «اینجا در هر فصلی زیبایی خودش را دارد. اگر در زمستان هم به این مسیر سر بزنید با منظره جالبی روبه‌رو خواهید شد. یخ‌شارهای مرتفع در کنار تنگه خاکی که از سرما به این روز افتاده‌اند از نوادر طبیعت ایران است.» به خاطر وقت یک روزه‌ای که برای گردش داریم، پیاده‌روی را کامل انجام نمی‌دهیم، برای ناهار مهمان طالقانی‌های مهمان‌نواز می‌شویم تا طعم غذای معروف طالقان یعنی «خورش عدس» را بچشیم؛ آن هم میان باغ‌های زیبایی که در میان خانه‌ها قرار دارد.
در طالقان چیزی حدود ۵۰۰ گونه گیاهی می‌روید که ۳۰ گونه از آنها دارویی هستند. مهم‌ترین پوشش گیاهی که به چشم ما می‌خورد، همان درختان میوه رنگارنگ است؛ گردو، سیب، گلابی، زیتون، زالزالک، زرشک، بادام و ... تنها چند نمونه از درختانی است که در این سفر از کنارشان عبور می‌کنیم. به غیر درختان میوه انواع درختان بید و چنار و گیاهان فراوان دیگری هم می‌بینیم که همراه ما بیشتر آنها را می‌شناسد: «اینجا گیاهان زیادی دارد که حتی بعضی از آنها خاصیت دارویی دارند. ریواس، تره کوهی، شنگ، کاسنی، صعلب، آویشن، جو شیر، بومادران، گون و ... نمونه‌هایی از این گیاهان هستند. اگر در بهار به طالقان بیایید با انواع گل‌های رنگارنگ این گیاهان با رنگ‌های زرد، بنفش، قرمز و سفید که همه جا را فرش کرده‌اند روبه‌رو می‌شوید.»
وقتی این همه گیاه و محل زندگی مناسب برای جانوران وجود دارد، باید این منطقه پوشش جانوری خوبی هم داشته باشد. جانوران و پرندگان شاخصی مانند خرس قهوه‌ای، پلنگ، سیاهگوش، گربه وحشی، کل و بز، گرگ، کفتار راه‌راه، روباه، شغال، گراز، خرگوش و تشی، کبک، کبک دری، بلدرچین، پرستو، انواع پرندگان مهاجر مانند مرغابی، غاز، لک لک و پرندگان شکاری و لاشخور مانند عقاب طلایی، سارگپه، دلیجه، دال و کرکس، تعدادی از جانوران طالقان هستند. ما هم در طی مسیر چند باری شغال‌هایی را پشت درخت‌ها و بیشه‌زارها می‌بینیم و البته صدای آواز پرنده‌ها و پروازشان در آسمان تمام مدت همراه ما است. مخصوصا دم جنبانک و زاغچه‌ها که به وفور روی شاخه‌ها و حتی روی زمین در حال جست‌وخیز هستند.
جدای از تماشای طبیعت زیبای طالقان، دیدن آثار تاریخی آن هم خالی از لطف نیست. پس سری به خانه آیت‌الله طالقانی در روستای «گیلرد» می‌زنیم. خانه قدیمی و زیبای آیت‌الله یک حیاط بزرگ دارد و اتاق‌هایی ساده اما دیدنی. عایق‌بندی خشت‌ها و سقف خانه طوری است که در تابستان خنک و در زمستان گرم باشد. کتابخانه، صندوقچه چوبی قدیمی، درهای کوتاه چوبی، مجموعه آثار و عکس‌های آیت‌الله طالقانی از دیدنی‌های داخل خانه است. یکی از نکات جالب این خانه به کار رفتن گل‌های مخصوص در ساخت آن است؛ گل‌هایی که ضد حشره هستند و عطر خاصی را هم در فضای خانه پخش می‌کنند.
ییلاق یعنی خطر؟
مشکل همیشگی مناطق ییلاقی یعنی وجود ویلاهای چند طبقه ناهمگون با محیط اطراف که هر روز هم بر تعدادشان افزوده می‌شود، در طالقان هم به چشم می‌خورد. این منطقه زیبا هم مثل تمام مکان‌های دیگر از آسیب‌های زیست‌محیطی بشر دوپا در امان نمانده است. ساخت‌وسازهای بی‌رویه، فعالیت‌های معدنی، جاده‌سازی و شکار به جان منطقه افتاده و چون جزو مناطق تحت حفاظت نیست، حفاظت چندانی هم از آن نمی‌شود و گونه‌های گیاهی و جانوری با ارزشش در خطر قرار دارند.
طبیعت طالقان به دلیل بهره‌برداری‌های بی‌رویه و نبود برنامه مدیریت آمایش سرزمین، دستخوش آسیب‌های جدی شده است. بعد از احداث سد طالقان، ساخت‌وسازهای بی‌رویه مسکونی که بیشتر ویلاهای توریستی هستند باعث تخریب اراضی طبیعی و اکوسیستم منطقه شده است. احداث جاده‌های دسترسی و تخریب اکوسیستم کوهستان، صدور بیش از ۱۰ مورد پروانه اکتشاف معادن در منطقه طی سال‌های اخیر و تخریب عرصه‌های طبیعی، بهره‌برداری بی‌رویه از گیاهان بومی برای مصارف غذایی و دارویی و تهدید تنوع‌زیستی، کمبود محیط‌بان و افزایش شکارهای غیرمجاز قسمتی از مشکلات طالقان زیباست.
سفر ما کم‌کم به پایان می‌رسد و وقت برگشت است. اما سفر که بدون سوغات نمی‌شود. در بین گشت‌وگذارهای‌مان، کندوهای عسل زیادی در مکان‌های مختلف دیده‌ایم و وقتی از همراه‌مان در مورد سوغات اینجا سوال می‌کنیم به جواب مشابهی با آنچه در ذهن‌مان داریم می‌رسیم؛ «بهترین سوغات طالقان عسل و لبنیات است.» آنطور که او توضیح می‌دهد، عسل‌های منطقه بسته به منبع تغذیه زنبورها، طعم و رنگ متفاوتی دارد که به عنوان مثال می‌توان به عسل مرکبات اشاره کرد که روشن‌تر است. لبنیات به ویژه پنیر محلی خوش‌طعم، محصول دیگر اهالی طالقان است و در بیشتر بقالی‌های بلوار شهرک هم می‌توان آن را پیدا کرد. «نان طالقان هم البته معروف است، نانی شبیه نان شیرمال که به آن «کلاس» می‌گویند.»
اگر قصد سفر به این منطقه، مخصوصا از نوع یک روزه‌اش را دارید بهتر است با اتومبیل شخصی یا یک سواری دربست سفر کنید. معمولا سفر به طالقان یک روزه است، اما اگر دوست دارید شب را در اینجا صبح کنید باید چادر سفری داشته باشید یا دنبال اهالی محلی باشید که خانه یا اتاق اجاره می‌دهند. اگر وسیله شخصی ندارید می‌توانید از تهران به هشتگرد بروید و از آنجا سوار ماشین‌های کرایه‌ای شده تا راهی شهرک شوید. روستاها و مکان‌های دیدنی طالقان، به‌صورت پراکنده از هم قرار گرفته‌اند. سفر یک روزه ما هم با کوله‌باری از خاطرات خوش و البته عسل و نان و پنیر محلی به پایان رسید.
کوه‌های رنگارنگ
رشته‌کوه‌های زیبای طالقان یکی از مقاصد مهم کوهنوردهای حرفه‌ای است. زیبایی این رشته کوه‌ها که معمولا در تمام سال قله‌شان پوشیده از برف است همراه با آسمان آبی و توده ابرهای متراکم بالای سرشان منظره بی‌نظیری است که به دفعات در طالقان تماشا خواهید کرد. مخصوصا اگر این کوه‌ها و تپه‌ها کنار رودخانه باشند و صدای حرکت آب همراه آبی نیلی رنگش به مناظر بالا اضافه شود چیزی جز آرامش بیننده را در پی نخواهد داشت.
منبع: سرزمین من، ماهنامه ایران‌شناسی، مهر ۱۳۹۳
نظر شما