همشهری- هدا عربشاهی: ضرب‌المثلی انگلیسی می‌گوید: «خنده بهترین دوا است». عبارتی آشنا که نسخه فارسی‌اش می‌شود: «خنده بر هر درد بی‌درمان دواست». بسیاری از مردم در چندماه نخست شیوع بیماری کووید-۱۹و همزمان با قرنطینه کشورها، نیاز اساسی به خنده‌های عمیق و از ته دل را برای حفظ روحیه احساس می‌کردند و از این‌رو، جست‌وجوی سریال‌ها و فیلم‌های در ژانر دلهره در نتفلیکس در اوج قرنطینه اول کاهش یافت و درعوض برنامه‌های استندآپ کمدی با استقبال چشمگیر مخاطبان روبه‌رو شد. در دنیای رسانه‌های اجتماعی، صفحاتی که با واکنش مردم در رودررویی با ویروس شوخی می‌کردند دنبال‌کنندگان زیادی پیداکردند. تعداد زیادی از مردم زمان قابل توجهی را برای شوخی با برگزاری جلسات کاری آنلاین، آهنگ‌های شستن دست‌ها و کوتاه‌کردن موی سر در خانه و پختن نان خانگی صرف کردند. اما همه این خنده‌ها و شوخی‌ها با افزایش آمار فوتی‌ها و درک از کم‌حاصلی ماه‌ها قرنطینه و ظهور واریانت‌های جدید ویروس، با ترس و ناامیدی جایگزین شد و با گذشت ماه‌ها خندیدن مردم کاهش یافت و به‌همان نسبت خنداندن آنها برای کمدین‌ها دشوارتر شد.
لوسی رایفیلد، پژوهشگر خنده از دانشگاه آکسفورد و استاد دانشگاه بریستول درخصوص میل به خنده در دوره بحران می‌گوید: «نیاز ما به خندیدن در مواجهه با فاجعه به‌هیچ‌وجه تازگی ندارد. در رم باستان، گلادیاتورها پیش از مرگ، نقاشی‌های طنزآمیزی را روی دیوارهای سربازخانه می‌کشیدند. یونانیان باستان هم به‌دنبال راه‌های جدیدی برای خندیدن درطول بیماری‌های مرگبار بودند و زمان عالم‌گیری مرگ سیاه در سال ۱۳۴۸، جووانی بوکاچیو، نویسنده شهیر ایتالیایی کتاب «دکامرون» را نوشت که مجموعه‌ای از داستان‌های اغلب خنده‌داری است که از زبان داستان‌سرایانی که برای فرار از طاعون به محل امنی پناه برده بودند روایت می‌شود».
او در ادامه می‌گوید: «خنده به‌عنوان تمرینی عالی عمل می‌کند و خندیدن ۱۰۰ برابر بیشتر از ۱۵ دقیقه دوچرخه‌سواری کالری می‌سوزاند و به آرامش ماهیچه‌ها و تقویت گردش خون کمک می‌کند. خنده همچنین باعث کاهش هورمون‌های استرس و افزایش اندورفین می‌شود. در زمان‌های سخت، وقتی هزاران فکر در روز داریم، یک قهقهه به مغز ما فرصت می‌دهد که بهتر تصمیم بگیرد». اما رایفیلد بر این نکته مهم تأکید می‌کند که به‌خصوص در زمان بحران و فاجعه نباید شوخی و طنز به توهین و جریحه‌دارکردن احساسات عمومی آلوده شود. به‌گفته این پژوهشگر خنده، نیاز به پرهیز از توهین در طنز به‌اندازه خود طنز قدمت دیرین دارد. به‌طوری‌که سال ۳۳۵ پیش‌ازمیلاد، ارسطو توصیه کرد که باید از خندیدن به هر چیز دردناک یا مخرب خودداری کرد. همچنین کوئینتیلیان، آموزگار رمی در سال ۹۵ میلادی، خط بسیار نازکی بین دو فعل ridere به‌معنی «خندیدن» و deridere به‌معنی «مسخره‌کردن» ترسیم کرد. پس می‌توان گفت که این موضوع عمومی پذیرفته شده است که طنز نباید صدمه بزند و این مسئله به‌خصوص زمانی‌که موضوع خنده آسیب‌زننده است اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
رایفیلد در این‌باره می‌گوید: «وقتی مرز بین خنده و تمسخر رعایت شود، کمدی می‌تواند در کمک به بهبود ما از فاجعه نقش کلیدی ایفا کند. زیگموند فروید این موضوع را در سال ۱۹۰۵ هنگام بازنگری نظریه امداد بررسی کرد و گفت که خنده احساس خوبی دارد زیرا بدن ما را از انرژی فروخورده پاک می‌کند. برخی از دانشمندان هم بر این باورند که اجداد انسان‌ها قبل از اینکه بتوانند صحبت کنند به‌صورت گروهی می‌خندیدند و خندیدن حتی از خمیازه‌کشیدن هم مسری‌تر است».
رایفیلد در پایان می‌گوید: «اگرچه بسیاری از ما به‌دلیل این که درطول این بیماری عالم‌گیری به‌دنبال خنده و شوخی هستیم احساس گناه می‌کنیم. اما اجازه دهید این را به فهرست نگرانی‌های‌مان اضافه نکنیم. شکی نیست که وضعیت کنونی ما همیشه خنده‌دار نیست. اما خندیدن به‌خودی‌خود اهمیت دارد و اگر به‌درستی از آن استفاده شود می‌تواند یکی از مؤثرترین راهکارهای مقابله‌ای ما درطول بحران باشد و به ما این امکان را بدهد که تعادل سالم‌تری با دیگران، با خود و حتی با رویدادهای خارج از کنترل‌مان پیدا کنیم».
ویروس کرونا احساسات، غم، استرس، اضطراب و خشم بسیاری را برانگیخته است. از آغاز عالم‌گیری تاکنون حدود پنج میلیون انسان در سراسر جهان جانشان را از دست داده‌اند و اقتصاد جهانی و زندگی مردم دچار آشوب شده است. رنج ازدست‌دادن عزیزان و مشکلات اقتصادی و یأس حاصل از بی‌نتیجه‌بودن قرنطینه‌های طولانی باعث شد که روزبه‌روز خنداندن مردم دشوارتر شود. در ماه‌های نخست عالم‌گیری بسیاری از استندآپ‌کمدین‌ها برنامه‌هایشان را بدون حضور تماشاچی و حتی از خانه اجرا می‌کردند و همین مسئله باعث می‌شد که نتوانند انرژی لازم را برای اجرای بهتر برنامه به‌دست آورند.
برای مثال، کرستی وبک، کمدین استرالیایی می‌گوید: «این که مجبور باشم خودم را به‌جای شنیدن صدای قهقهه تماشاچیان به دیدن صورت شاد آنها در زوم قانع کنم در من نوعی حس انتقال و تحول روانی به‌وجود آورد». این‌میان، مجریان برنامه‌های گفت‌وگو محور و کمدی شبانه که معمولا سهم بزرگی در خنداندن مردم در آخرین ساعات روز ایفا می‌کنند به‌ناچار برنامه‌هایشان را تعطیل کردند و خانه‌نشین شدند اما آنها هم دست از تلاش برای سرگرم‌کردن و خنداندن مردم در روزهای پرالتهاب محدودیت‌ها و قرنطینه برنداشتند.
برای مثال، جیمی کیمل، کمدین و مجری برنامه «جیمی کیمل لایو» از آشپزخانه منزلش برای مردم استندآپ اجرا می‌کرد و کانن اوبراین در ماه‌های اول عالم‌گیری که پیداکردن مواد ضدعفونی‌کننده دست دشوار بود به روشی طنز به مردم طرز ساخت مایع ضدعفونی‌کننده دست خانگی را آموزش می‌داد و استفان کولبت، کمدین و مجری برنامه «لیت‌شو» به‌دلیل رعایت همزمان بهداشت و فاصله‌گذاری اجتماعی از خانه‌اش با کت‌وشلوار از داخل وان حمامِ پر از کف با مردم حرف می‌زد.
اما اکنون پس‌از چندماه از شروع واکسیناسیون عمومی، گروه‌های کمدین با هدف اینکه مردم را به بومی‌شدن قریب‌الوقوع امیدوار کنند دوباره برنامه‌هایشان با حضور تماشاچیان را از سر گرفته‌اند. برای مثال، پس از تقریبا دو سال قرنطینه، محدودیت‌ها و انزوا، «تور سوپر کمدی مسلمانان بریتانیا» امیدوار است که ثابت کند خنده واقعا بر هر درد بی‌درمان دواست. این تور از ۶ سال پیش همه‌ساله درماه نوامبر اجرا می‌شود و فقط در سال ۲۰۲۰ به‌دلیل عالم‌گیری برنامه‌هایش لغو شد. عبدالله افضل، بازیگر و کمدین بریتانیایی-پاکستانی و مجری این برنامه درحاشیه این تور در ومبلی به عرب‌نیوز می‌گوید: «سال گذشته به‌دلیل عالم‌گیری کووید- ۱۹ نتوانستیم تور را برگزار کنیم و این‌مسئله برای بسیاری از مردم سخت بود زیرا نمی‌توانستند از وسیله سرگرمی خودشان که معمولاً دریافت می‌کردند بهره‌مند شوند».
افضل که ۳۲ سال دارد و اهل منچستر انگلستان است در ادامه می‌گوید: «برای ما کمدین‌ها هم این دوری بسیار دشوار بود زیرا عادت کرده‌ایم همیشه روی صحنه باشیم و اجرا کنیم و ناگهان این از ما گرفته شد. بنابراین، تمام انرژی‌ای که سال گذشته از دست دادیم، امسال جبران می‌کنیم و قصد داریم مقدار انرژی‌مان را دو برابر کنیم و امیدواریم بتوانیم مردم را هم دو برابر همیشه سرگرم کنیم». تاکنون تمام بلیت‌های این تور که قرار است در شهرهای لندن، منچستر، بیرمنگام و گلاسگو اجرا شود به فروش رفته‌اند و این نشان می‌دهد که مردم هنوز امید برای خندیدن را از دست نداده‌اند. امسال بسیاری از کمدین‌های قدیمی به همراه چند اجراکننده جدید در ترکیب تور شرکت دارند اما نکته جالب‌توجه این است که هیچ‌یک از آنها تمایلی ندارند که شوخی‌هایشان را بر بیماری کووید-۱۹ متمرکز کنند.
فاتحه الغوری، چهل‌ساله متولد بریتانیا با اصلیت مراکشی ساکن شرق لندن، کمدین محجبه‌ای است که فعالیت حرفه‌ای خودش را از سال ۲۰۱۹ آغاز کرده و امسال برای دومین‌بار در این تور شرکت می‌کند، درباره اشتیاقش در بازگشت به صحنه اجرا با حضور تماشاچیان می‌گوید: «این بیماری عالم‌گیر واقعاً سخت است. در این مدت، من در شبکه اجتماعی زوم برنامه‌های آنلاین زیادی اجرا کردم که قالب کاملا متفاوتی است و صحنه متفاوت است. تماشاگران مقابل شما نیستند، بنابراین وقتی برای اولین‌بار آنجا برنامه اجرا کردم برایم واقعا عجیب بود».
نظر شما