این زمین‌لرزه که پس‌لرزه‌های متعددش تا ساعاتی بعد باعث ترس مردم محل شده بود، تمام قربانیانش را از جزیره قشم انتخاب کرد و به گفته مقامات محلی در مناطق ساحلی استان هرمزگان تلفات جانی نداشت.
اگر‌چه استان هرمزگان این بار از خطر زمین‌لرزه رهایی یافت، اما وقوع سونامی در دریای عمان خطر بالقوه‌ای است که ساکنان این استان و همچنین بخش‌هایی از استان سیستان و بلوچستان را تهدید می‌کند.
این خطر چنان جدی است که موجب شده دکتر چگینی رئیس مرکز ملی اقیانوس شناسی در چند ماه گذشته چندین بار در مورد خطر وقوع سونامی در دریای عمان و لزوم توجه مسئولان ذیربط به این موضوع هشدار دهد.
«اگر مکران فعال شود و زمین‌لرزه‌ای با شدتی بیشتر از 7 ریشتر ایجاد کند، امواج خروشان 8 تا 10 متری ناشی از سونامی ظرف 15 تا 30 دقیقه به سواحل ایران می‌رسد.» مکران که دکتر چگینی از آن نام می‌برد، گسلی در دریای عمان است که به موازات سواحل جنوبی ایران کشیده شده است و به ایران نزدیک‌تر است تا کشور عمان.
گسل مکران آخرین بار در سال 1945 زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 8/7 ریشتر و خسارت و تلفات فراوانی را موجب شده بود. بیش از 5هزار کشته در پاکستان تمام اطلاعاتی است که از آن واقعه در دست است.
رئیس مرکز ملی اقیانوس‌شناسی در گفت‌وگو با همشهری با بیان این مطلب از تعداد کشته‌ها و خسارات ناشی از این حادثه در ایران اظهار بی‌اطلاعی می‌کند: بر پایه گزارش منابع پاکستانی، سونامی ایجاد شده در آن زمان بسیار مخرب بوده و طول امواج آن تا 12 متر هم رسیده است و علاوه بر خسارات ناشی از زلزله، برخورد امواج با ساحل و همچنین وقوع سیلاب موجب تشدید خسارات و تلفات شده است.
دکتر چگینی با اشاره به تاریخچه فعالیت مکران می‌گوید: در چند سده گذشته این گسل هر 60 سال یکبار موجب زلزله‌های بزرگ شده است و در فواصل این زمان‌ها نیز زلزله‌های کوچک‌تر را پدید آورده است.
ضرورت وجود مرکز هشدار سونامی
«زلزله قابل پیش‌بینی نیست و حتی با استناد به مباحث آماری و در نظر گرفتن دوره فعالیت گسل‌ها در حال حاضر نمی‌توان با قطعیت پیش‌بینی کرد که در فلان تاریخ زلزله‌ای در فلان محل روی می‌دهد.»
دکتر مصطفی‌زاده رئیس پژوهشکده زلزله‌شناسی پژوهشگاه زلزله‌شناسی کشور با بیان این مطلب به لزوم پایش مرتب فعالیت‌های لرزه‌خیزی اشاره می‌کند و به همشهری می‌گوید: ما 2 ایستگاه در زاهدان و بندر‌عباس داریم که فعالیت‌های لرزه‌ای جنوب کشور را بررسی می‌کنیم و اگر فعالیت مشکوکی مشاهده شود سیستم به‌صورت آنلاین و از طریق پیامک اطلاعات را برای مقامات محلی ارسال می‌کند.
اما آیا سیستمی که دکتر مصطفی‌زاده به آن اشاره می‌کند می‌تواند در مواقع بحران جایگزین یک سیستم هشدار کامل باشد؟
پاسخ دکتر چگینی به این سؤال منفی است: با وجود پتانسیل علمی قوی در کشور، هنوز اقدامات عملی از سوی دستگاه‌های اجرایی ذیربط برای تشکیل کارگروه ویژه مخاطرات دریایی و ایجاد مرکز هشدار سونامی و سایر مخاطرات دریایی صورت نگرفته است و تاخیر بیشتر در این امر ممکن است در آینده خسارات جانی و مالی جبران‌ناپذیری برجای گذارد.
به اعتقاد مصطفی‌زاده سواحل و سازه‌های دریایی، وجود یک مرکز «هشدار مخاطرات دریایی» موجب می‌شود تا اطلاعات رسیده از مراجع ذیربط مختلف به‌صورت یکپارچه درآید تا با توجه به مدل‌های موجود درصورتی‌که خطر وقوع سونامی مشخص شود، اطلاعات لازم به سرعت و از طریق صدا و سیما و رادیو‌ها و بلندگو‌های محلی در اختیار مردم قرار گیرد تا به سرعت سواحل را ترک کنند.
وی با بیان اینکه این مسئله و هراس ناشی از احتمال وقوع خطر نباید در زندگی عادی مردم منطقه تاثیر‌گذار شود، می‌گوید: مسئولان باید آمادگی وقوع حادثه را داشته باشند که متأسفانه در این زمینه تلاش عملی مشاهده نمی‌شود.
ایران، چشم امید منطقه
سونامی سال 2004 جنوب شرق آسیا که تلفات فراوانی به‌دنبال داشت، موجب شد تا کمیسیون بین‌المللی اقیانوس‌شناسی (IOC) نگاه ویژه‌ای به اقیانوس هند داشته باشد و با همکاری کشور‌های حاشیه اقیانوس هند برای استقرار سامانه هشدار سونامی اقدام کند.
ایران، استرالیا، اندونزی، تایلند، مالزی و هند کشور‌هایی هستند که فعالیتشان در این برنامه منجر به شناسایی 2 منبع اصلی خطر سونامی در این منطقه شده است: منبع سوماترا در نزدیکی اندونزی و منبع مکران.
در این میان ایران که در جلسات بسیار قوی و فعال حاضر شده است به نوعی چشم امید منطقه به شمار می‌رود: IOC امیدوار است ایران به مرکز هشدار منطقه‌ای تبدیل شود و با توجه به انتظار جامعه جهانی از ما، هر اقدامی از جانب ایران به افزایش اعتبار علمی ایران منتهی می‌شود.
دکتر چگینی با بیان این مطلب به ایجاد کارگروهی برای بررسی احتمال وقوع سونامی در سواحل ایران پس از واقعه سال 2004 اشاره می‌کند و می‌گوید: مرکز ملی اقیانوس‌شناسی، ستاد حوادث غیرمترقبه، پژوهشگاه زلزله‌شناسی، مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران، سازمان زمین‌شناسی، سازمان نقشه‌برداری و سازمان هواشناسی اعضای این کارگروه هستند که هرکدام روی یک بخش کار می‌کنند.
در این میان از ستاد حوادث غیرمترقبه انتظار می‌رود تا با مدیریت مجموعه و اقدام عملی برای تشکیل منظم جلسات کارگروه، نسبت به تشکیل مرکز هشدار سونامی و مخاطرات دریایی اقدام کند.
موردی که به گفته دکتر چگینی با وجود درخواست‌های مکرر وی هنوز جنبه عملی نیافته است: ما با دوستان ستاد رابطه خوبی داریم اما با وجود درخواست مکرر ما از 2 سال پیش برای ایجاد این مرکز و با وجود استقبال ایشان از این پیشنهاد در عمل هنوز این اتفاق نیفتاده و این در حالی است که اگر این مدیریت واحد نباشد، همکاری میان مراکز ذیربط تنها به‌صورت تفاهم بین چند مرکز پیش می‌رود و کار از سرعت لازم بی‌بهره می‌ماند.
پیش‌بینی سونامی
از آنجا که وقوع سونامی نتیجه وقوع زمین‌لرزه‌ای در دریاست و پیش‌بینی وقوع زمین‌لرزه‌ها هنوز به‌طور قطعی میسر نیست، نمی‌توان وقوع سونامی را از مدت‌ها قبل پیش‌بینی کرد اما چون به‌طور معمول گسل‌هایی که منشا این زمین‌لرزه هستند با ساحل فاصله دارند، رسیدن امواج خروشان به ساحل زمانی را در اختیار قرار می‌دهد تا درصورت آمادگی لازم، از تلفات حادثه تا حد ممکن جلوگیری کرد.
دستگاه اتوماتیک اندازه‌گیری تراز آب دریا، دستگاه موج‌نگارو دستگاه لرزه‌نگار در خشکی و در محل گسل، مدل‌سازی ارتفاع موج و عمق از لوازم پیش‌بینی وقوع سونامی است.
ابزار و لوازمی که از قضا تمامی آنها به استثنای لرزه‌نگار گسل در کشور ما وجود دارد به‌نظر نمی‌رسد متخصصان ایرانی که چشم امید IOC هستند از نظر علمی کمبودی داشته باشند.
روحیه همکاری و ایجاد یک مرجع عالی مدیریتی تنها فاصله‌ای است که ایران با تبدیل شدن به مرکز منطقه‌ای هشدار سونامی دارد.
