در این گردهمایی که به دعوت جمعیت معلولان دوشنبه‌ترتیب یافت، نمایندگانی از انجمن‌های معلولان در کشورهای ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان به علاوه 2 نماینده از جانب انجمن دفاع از حقوق معلولان ایران و نیز نمایندگانی از وزارت کار تاجیکستان و دفتر ریاست‌جمهوری این کشور شرکت داشتند و به همفکری درباره وضعیت جاری کنوانسیون حقوق معلولان و دیگر موارد مربوط پرداختند.
در آغاز سمینار بررسی کنوانسیون جامع حقوق معلولان درکشورهای آسیای مرکزی،اِسان بای وحیدوف رئیس اتحادیه ملی تشکل‌های غیردولتی تاجیکستان گفت: وضعیت رفاهی معلولان در این کشور به نسبت دیگر کشورهای آسیای مرکزی ضعیف اما در حال بهبود است. وی به اجلاس اُدسا اشاره کرد که چند ماه پیش با حضور سازمان‌های غیردولتی کشورهای مشترک‌المنافع تشکیل شد و در آن شرکت‌کنندگان از دولت‌های متبوع خود خواستند به جمع کشورهای تصویب‌کننده این کنوانسیون بین‌المللی بپیوندند.
در بیانیه پایانی این اجلاس، تشکیل اتحادیه سازمان‌های غیردولتی کشورهای مشترک‌المنافع پیش‌بینی شده بود. قرار شده است مقر این اتحادیه در همین شهر باشد و معلولانی که از نحوه اجرای کنوانسیون در کشورهای مشترک‌المنافع ناراضی هستند، بتوانند به این نهاد شکایت ببرند. وی خاطرنشان کرد: معلولان قزاقستانی به نسبت دیگر کشورهای آسیای مرکزی وضعیت مساعدتری دارند.
نماینده قزاقستان اولین نماینده‌ای بود که سخنان خود را با تشریح وضعیت جاری معلولان این کشور و تشکل‌های مربوط به آنان آغاز کرد. وی گفت: بیش از 500 انجمن معلولان در قزاقستان فعالیت دارد. در این کشور معلولان کارت‌هایی دریافت می‌کنند که روی آن کارهایی را که می‌توانند انجام دهند، ذکر شده است. معلولان ناشی از جنگ افغانستان و حادثه چرنوبیل که در دوران حیات اتحاد جماهیر شوروی رخ داد، به معلولان عادی این کشور اضافه شد.
وی گفت: برنامه‌های این سازمان‌های غیردولتی که شامل ارتقای آگاهی‌های عمومی می‌شود، بدون کمک‌های مادی دولت عملاً ناممکن است. به گفته وی، در دوره اتحاد جماهیر شوروی افراد دارای مشکل جسمی معلول تلقی می‌شدند، اما اینک افراد دارای مشکلات روانی نیز معلول محسوب می‌شوند. در دوره سابق، به معلولان فقط کمک مالی می‌شد و دیگر کاری با او نداشتند. اما حالا این کمک‌ها به‌صورت همه‌جانبه است تا معلولان از هر نظر مستقل باشند. وی افزود: در کشورش، اتوبوس‌ها برای دسترسی معلولان مناسب‌سازی شده‌اند.
در دوره سابق که تمام کشورهای آسیای مرکزی جزئی از اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به شمار می‌رفتند، معلولان به کارهای ثابتی مانند کفاشی و ساعت‌سازی گمارده می‌شدند. در کشورهای آسیای مرکزی قوانین مربوط عموماً تغییری نکرده است، اما در قزاقستان که در واقع مرفه‌ترین این کشورها به حساب می‌آید، قوانین یادشده متحول شده است. در این کشور و نیز تاجیکستان، معلولان از سهمیه 3درصدی استخدام دستگاه‌های اداری برخوردارند، اما در عمل کمتر این قانون اجرا می‌شود. در قزاقستان دولت هزینه رابط برای ناشنوایان را پرداخت می‌کند و قوانین معماری برای ساختن مدارس و ابنیه عمومی با توجه به نیازهای معلولان اصلاح شده است.
در این کشور، معلولان بین 70تا 120 دلار در ماه مستمری می‌گیرند و همه 450هزار نفر معلول کشور صرف‌نظر از اشتغال، مشمول دریافت آن می‌شوند. نماینده قزاقستان با درخواست برای پذیرش کل کنوانسیون حقوق جامع معلولان گفت: معلولان نباید در معرض تبعیض قرار بگیرند. دولت باید شرایط را فراهم کند تا معلول به همه مکان‌ها دسترسی داشته باشد. به اعتقاد وی، بیشتر دولت‌ها از بیم افزایش هزینه‌ها، از تصویب کنوانسیون اکراه دارند.
در ادامه، نماینده ازبکستان به تشریح وضعیت معلولان در کشورش پرداخت و گفت: در ازبکستان 850 هزار نفر به‌طور رسمی معلول به حساب می‌آیند. وی افزود: بیش از 200 دستگاه دولتی در این کشور با معلولان سر‌و‌کار دارند. در ازبکستان میانگین مستمری معلولان ماهانه 60دلار است. وی پیشنهاد داد که اتحادیه انجمن‌های معلولان آسیای مرکزی و افغانستان تشکیل شود. در ازبکستان اگر کارخانجات به مؤسسات معلولان کمک کنند، از مالیات آنها کسر خواهد شد. به گفته وی، در تاشکند پایتخت کشور 20 درصد امکانات شهری برای دسترسی معلولان آماده شده است.
گفتنی است تمام گفت‌وگوهای این سمینار به زبان روسی انجام می‌شد که زبان مشترک تمام کشورهای مشترک‌المنافع است. دوستان تاجیک زحمت ترجمه را برای ما می‌کشیدند که طبعاً خیلی حرفه‌ای نبود. تاجیک‌ها علاقه فراوانی به ایران و ایرانی‌ها دارند که برایمان واقعاً حیرت‌انگیز بود. مطمئناً وجود زبان و پیشینه تاریخی مشترک نقش مهمی در این علاقه دارد. بیشتر تاجیک‌ها سفر به تهران را رؤیایی دست‌نیافتنی می‌دانند. تصور می‌کنم اشتراک فارسی و تاجیک دست کم 70 درصد است. یک مشکل اصلی، کاربرد برخی لغات در معانی متفاوت است، مانند نهار (صبحانه)، آشیانه (طبقه)، طرب‌خانه (رستوران)، حاجت‌خانه (توالت)، محنت (کار)، دریا (رودخانه)، واخوردن (دیدار کردن)، طیار (آماده)، عیاش (جوان)، مخلص (طرفدار)، خراب (لاغر).
در میان این کشورها، تاجیکستان از همه فقیرتر است. مثلاً نابینایان نشریه‌ای ندارند و اخیراً با کمک سفارت ژاپن یک کتابخانه صوتی برایشان ایجاد شده است. 43 درصد بودجه کشور به امور رفاهی اختصاص دارد.
سپس علی همت محمودنژاد رئیس انجمن دفاع از حقوق معلولان به تشریح وضعیت و دستاوردهای معلولان در ایران پرداخت. وی این نشست را نشان‌دهنده خودباوری معلولان در تمام کشورها دانست و جمعیت 600 میلیون نفری معلولان را بزرگ‌ترین اقلیت جهان توصیف کرد. محمودنژاد خاطرنشان کرد: در ایران فراکسیون معلولان در پارلمان تشکیل شده است. وی عمر نهضت حقوق معلولان را در ایران پنج سال دانست و افزود: بودجه مربوط به معلولان در سه سالی که از فعالیت دولت نهم می‌گذرد، 10 برابر شده و مستمری آنان از 8 دلار به حدود 40 تا 90 دلار افزایش یافته است.
رئیس انجمن دفاع از حقوق معلولان ایران شمار معلولان کشورمان را حدود 3میلیون نفر برآورد کرد. وی تصریح کرد: معلولان سهام عدالت دریافت می‌کنند که ارزش آن حدود 2200 دلار و سود ماهانه آن 40 دلار است. به گفته وی، در سال گذشته 2هزار زوج معلول با ابتکار انجمن دفاع از حقوق معلولان با هم ازدواج کردند. محمودنژاد اعلام کرد: نشست بعدی این جمع در اردیبهشت ماه سال آینده در تهران برگزار خواهد شد. وی خواستار آن شد که کشورهای آسیای مرکزی و فارسی زبان، یک نفر نماینده در شورای 12 نفره نظارت بر کنوانسیون جامع حقوق معلولان داشته باشند.
روز دوم با سخنرانی نماینده دیگری از قرقیزستان شروع شد که تعداد معلولان این کشور 5 میلیون نفری را 110 هزار نفر اعلام کرد. وی اظهار تأسف کرد که سطح پایین زندگی باعث می‌شود تا کودکان زیادی معلول به دنیا بیایند. نماینده قرقیزستان خاطرنشان کرد: بیشتر معلولان از حقوق خود محروم هستند و یکی از اهداف کنوانسیون جامع حقوق معلولان، یکسان دانستن آنان با افراد سالم است.
در کشورهایی که سابقه جنگ با همسایه یا جنگ داخلی دارند، یکی از عمده عوامل معلول شدن افراد، انفجار مین است. در این نشست نماینده‌ای از جانب گروه ضد‌مین تاجیکستان حضور داشت که درباره مصایب ناشی از این سلاح خطرناک صحبت کرد. وی گفت: مین‌‌های زیادی در مرز بین تاجیکستان با ازبکستان و افغانستان وجود دارد که خطرهای آن عمدتاً متوجه مردان می‌شود. سهم زنان از مجروحیت‌های ناشی از مین 30درصد و کودکان 10 درصد است.
تا به حال 800 نفر در این کشور بر اثر انفجار مین معلول شده‌اند. این قبیل از معلولان از نظر روانی آسیب فراوانی می‌بینند و 80 درصد آنان نیازمند مشاوره روانی هستند. در تاجیکستان مرکز تولید دست و پای اورتز و پروتز وجود دارد که به آنان خدمات می‌دهد، اما مشاوره‌های روانی چندانی به آنان نمی‌شود. مستمری آنان ماهانه 18 دلار است. به گفته این نماینده، 80 درصد این دسته از معلولان از ناحیه پا آسیب دیده‌اند. شماری از این افراد به زنبورداری مشغول هستند.
نماینده دوم ازبکستان در سخنرانی خود گفت: 30 درصد از حدود 850 هزار نفر معلول این کشور شاغل هستند. 48 درصد معلولان مرد و بقیه زن هستند و زنان معلول نیز دچار مشکلات مضاعفی نسبت به مردان معلول هستند. سخنران دیگر یک مددکار کودکان معلول بود که خود یک بچه معلول داشت. وی از تجارب مادران فرزندان معلول گفت و افزود: برخی از این مادران بچه‌های خود را پنهان می‌کنند، چون شرمنده هستند یا بچه‌هایشان را به مدارس ویژه می‌فرستند. وی گفت: داشتن بچه معلول برای مادران تجربه بسیار سختی است. این مادر در پایان گفت: معلولان باید کوشش کنند تا مردم آنان را بپذیرند و اگر بچه‌های معلول را پنهان کنیم، مردم ما را نمی‌پذیرند.
یک خانم محقق تاجیک نیز نتایج یافته‌های خود را درباره زنان معلول این کشور عرضه کرد و گفت: از مجموع حدود 135 هزار نفر معلول این کشور، 54 هزار نفر زن هستند. وی افزود: وضعیت زنان معلول پیچیده‌تر از همتایان مرد است (این سمینار روز چهارمی نیز داشت که مختص زنان و بررسی مشکلات خاص زنان معلول بود).
همچنین انجمن معلولان کشورهای آسیای مرکزی و جمهوری اسلامی به تصویب رسید که دبیرخانه آن در انجمن معلولان شهر دوشنبه مستقر می‌شود.
