همشهری آنلاین_ابوذر چهل امیرانی: راه باز است و می‌توان ترافیک کلافه‌کننده خیابان منوچهری را از طریق آن دور زد، اما خودروها و عابران به‌آرامی در این خیابان حرکت می‌کنند. شاید اسم «ارباب» که روی تابلو ابتدای خیابان نقش بسته، ناخودآگاه مردم را به آهسته و بی‌سروصدا رفتن ترغیب می‌کند، اما اینجا ساختمان‌های قدیمی هر رهگذری را مجذوب می‌کنند تا طهران قدیم را به نظاره بنشینند.
جذاب‌ترین بخش هم در اواخر خیابان است. ۶ ستون قدیمی می‌بینید که زیر چانه ساختمان اتحادیه خیاطان تهران قرار گرفته و آن را سرپا نگه داشته‌اند؛ ستون‌های ۱۵۰ ساله‌ای که «ارباب‌جمشید» از مهرآباد به اینجا آورده است. تا همین چند ماه پیش، ستون‌ها از دست معتادان و کارتن‌خواب‌ها در امان نبودند تا اینکه مسئولان شهری برای حفظ آنها دست به کار شدند. قرار است فعالیت‌های دیگری را هم در این معبر قدیمی انجام دهند. در گزارش حاضر، با این اقدامات آشنا می‌شوید.
زمین‌های روستایی به نام «حسین‌آباد» که امروزه از آن به‌عنوان مهرآباد یاد می‌شود، در تملک «حاج میرزا آقاسی»، صدراعظم محمدشاه قاجار، بود. او حسین‌آباد را به ناصرالدین‌شاه هدیه کرد و زمانی که «عصمت‌الدوله»، دختر شاه، به همسری «دوست‌محمدخان معیرالممالک» درآمد، ناصرالدین‌شاه این روستا را به مهر دخترش درآورد و نام مهرآباد را بر آن گذاشتند. بعدها دوست‌محمدخان این اراضی را از همسرش خرید و باغ جدیدی به مساحت ۶۰ هزارمترمربع در این اراضی درست کرد و اسمش را عصمتیه گذاشت.
در میان باغ هم عمارتی ساخت که ایوان دور آن روی ۵۲ ستون چدنی استوار بود. این عمارت، به نوعی خانه قشلاقی دوست‌محمدخان بود و تابستان‌ها هم به خانه‌اش در باغ فردوس می‌رفت. او که در ۱۰ سالگی با عصمت‌الدوله ازدواج کرده بود، رغبتی به کارهای دولتی نداشت و بدون اجازه شاه به کربلا رفت. پس از آن، از راه مصر، راهی اروپا شد و تلاش‌های ناصرالدین‌شاه برای بازگشت او به کشور هم راه به جایی نبرد.
همان زمان معیرالممالک به پاریس رفت و برای تأمین مخارج سفرهایش و همچنین مداوا ـ بیماری صعب‌العلاجی گرفته بودـ اقدام به فروش اموال خود و پدرش کرد. معیرالممالک سال ۱۲۹۱ از دنیا رفت و عمارت او در مهرآباد هم دست‌به‌دست شد. پس از مدتی عمارتش تخریب شد و فقط ۶ ستون از آن به جای ماند که معیرالممالک سفارش ساخت آنها را به شرکت ولتر فرانسه داده بود.
- انتقال ستون‌ها به منوچهری
«جمشید جمشیدیان»، ملقب به ارباب‌جمشید، که بازرگانی خبره در بازار پارچه و منسوجات بود و از بنیانگذاران بانک ملی ایران به شمار می‌آید، با اطلاع از وضعیت عمارت معیرالممالک، ۶ ستون باقی مانده از آن را به منوچهری آورد. این ستون‌ها در خانه‌ای که مقابل منزل ارباب‌جمشید وجود دارد، قرار داده شد که اکنون تابلو اتحادیه خیاطان تهران روی آن نقش بسته است. این بنا که معماری آن به دوره پهلوی اول برمی‌گردد، تزیینات و معماری ویژه‌ای دارد.
در قسمت جنوبی هر طبقه از آن، یک ایوان دیده می‌شود و سقف شیروانی دارد، اما چیزی که بیش از اینها نظر عابران را جلب می‌کند، همان ستون‌های چدنی است که جلو این عمارت کار گذاشته شده و ارباب‌جمشید از مهرآباد به اینجا آورده است. ستون‌ها به‌صورت جفت‌جفت در این ساختمان به کار گرفته شده‌اند و تزییناتی در قسمت‌های پایه، بدنه و سرستون دارند. در قسمت پایین ستون‌ها نیز کتیبه ای دیده می‌شود که نام شرکت سازنده (شرکت ساخت مبلمان شهری، ولتر) و نام دوست‌محمدخان معیرالممالک بر آن حک شده است.
- مرمت بنا و ستون‌ها توسط شهرداری
آثار ترک‌خوردگی روی ستون‌ها مشهود بود و دوده آتشی که معتادان و کارتن‌خواب‌ها در پای ستون‌ها روشن می‌کردند، توی ذوق می‌زد. ستون‌ها نیاز به مرمت، تعمیر و بهسازی داشتند تا همچنان سر پا بمانند و همچون نگینی بر انگشتری، در خیابان ارباب‌جمشید بدرخشند. این‌گونه بود که مسئولان شهری دست به کار شدند و نه تنها دستی روی ستون‌ها کشیدند، بلکه ساختمان اتحادیه خیاطان را نیز نونوار کردند.
«فرشاد شهیدزاده»، رئیس اداره زیباسازی شهرداری منطقه ۱۲، می‌گوید: «تجمع معتادان و روشن کردن آتش سبب دودزدگی بدنه ستون‌ها شده بود. از طرف دیگر، پایه ستون‌ها که تزیینات خاصی دارند و نشانی از گل‌های ستون‌های تخت‌جمشید داشتند، به مروز زمان، به دلیل فعالیت‌های عمرانی و شهری، زیر خاک مدفون شده بودند. برای اصلاح این وضع، مرداد سال گذشته، فعالیت‌های خود را در این بخش از منطقه شروع کردیم و چندی پیش به پایان رساندیم.»
او با اعلام اینکه در این طرح نماسازی ساختمان هم با هماهنگی اتحادیه خیاطان تهران انجام شد، اضافه می‌کند: «مقابل این ساختمان میدانگاهی وجود دارد که قصد سنگفرش کردن و ایجاد فضای سبز در آن را داریم. با این کار پاتوقی برای گردشگران ایجاد می‌شود و میدانگاه به یکی از مکان‌های تاریخی و تفریحی در منطقه ۱۲ تبدیل خواهد شد.»
شهیدزاده به جایگاه خیابان ارباب‌جمشید هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «این خیابان قدمت تاریخی دارد و روزگاری اهالی فرهنگ و هنر در آن زندگی می‌کردند. خانه هوشنگ ابتهاج (شاعر) در انتهای خیابان ارباب‌جمشید بود و افراد مشهور زیادی به‌خصوص در کوچه‌های لیقوان یک و ۲ سکونت داشتند. هنوز هم آب قنات در این معبر جاری است و با ایجاد پاتوق، صدای آب گوش گردشگران را نوازش خواهد داد. بنابراین، رسیدگی به این خیابان و اجرای طرح‌های گردشگری در آن، جزو برنامه‌های اداره زیباسازی شهرداری منطقه است که با همکاری معاونت‌های مختلف به سرانجامش خواهیم رساند.»
- اربابی که دست‌به‌خیر بود
بیشتر ساختمان‌هایی که در خیابان ارباب‌جمشید قرار دارند، قدیمی‌اند و معماری بیشتر آنها مربوط به دوره قاجار و پهلوی است. تا ۲ دهه پیش در کوچه‌های این خیابان استودیوهای فیلمبرداری زیادی وجود داشت که ساختمان اتحادیه خیاطان تهران، یکی از آنها به شمار می‌رفت. برخی از هنرمندان، اسم این خیابان راهالیوود تهران گذاشته بودند و قبل از توسعه پایتخت، شمالی‌ترین نقطه تهران در زمان ناصرالدین شاه محسوب می‌شد. این خیابان در نقشه‌های «عبدالغفار اصفهانی»، دانشمند، منجم، ریاضیدان و جغرافی‌دان، جزئی از باغ‌های ظهیرالدوله بوده که با تغییرات کالبد شهری، کم‌کم به بافت مسکونی تبدیل شد. معروفیت دیگر این خیابان به دلیل سکونت ارباب‌جمشید در آن بوده است.
«جمشید جمشیدیان» فردی امانتدار و درستکار بود و دستگیری از نیازمندان از صفات بارز او به شمار می‌رفت و با ساخت آب‌انبار، سقاخانه، گرمابه، مدرسه جمشید جم، عبادتگاه زرتشتیان در تهران، احداث قنات، آبادی و عمرانی محله‌های جمشیدآباد (پارک جمشیدیه)، امیرآباد (خیابان کارگر) و... محبوب و مورد اعتماد همگان شد. خانه او در خیابان ارباب‌جمشید فعلی و مقابل ساختمان اتحادیه خیاطان تهران قرار دارد که اینک کسی در آن ساکن نیست.
ارباب‌جمشید سال ۱۲۲۹ در یزد به دنیا آمد و از پیروان آیین زرتشت بود. علاوه بر بازرگانی، با تأسیس تجارتخانه، چند صرافی در ایران و خارج از کشور راه‌اندازی کرد و حامی مشروطه‌خواهان بود به گونه‌ای که با کمک‌های مالی، پذیرایی از ستارخان و باقرخان، جاسازی اسلحه و مهمات دربارهای پارچه و پنبه و در اختیار مجاهدان گذاشتنشان و کمک به تحصن‌کنندگان در سفارت انگلیس، عقیده خود را نشان می‌داد. بعد از دوران مشروطیت، به‌عنوان نماینده زرتشتیان به مجلس شورای ملی راه پیدا کرد تا اینکه به دلیل رقابت با بانک‌های بزرگ خارجی ورشکست شد و ۱۶ دی سال ۱۳۱۱ درگذشت.
نظر شما