همشهری- سیدمحمد فخار: «سال ۹۹، بحرانی‌ترین سال مقابله با آتش در منابع طبیعی ایران بود.» این جمله‌ای است که امیر مسعود جلالی، مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت منابع طبیعی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در مصاحبه با همشهری به آن اذعان کرد. در چنین شرایطی سال ۱۴۰۰ نیز با صدها آتش کوچک و بزرگ در عرصه‌های طبیعی در حال سپری شدن است. اما در مسیر کنترل حریق‌های جنگلی ایران، چه مشکلاتی وجود دارد و برای کاهش آن و تجهیز نیروهای مردمی و حفاظتی باید چه کرد؟ پاسخ این پرسش‌ها و دیگر چالش‌های حاضر در حفاظت از جنگل‌های کشور را در گفت‌وگوی پیش رو بخوانید.
- درحال حاضر کدام تهدیدها عرصه‌های جنگلی کشور را تهدید می‌کند؟
در عرصه‌های جنگلی تغییر کاربری‌ها، تصرفات، آفات، قطع و قاچاق چوب، چرای بی‌رویه دام، آتش‌سوزی و بهره‌برداری‌های بی‌رویه از محصولات مهم‌ترین تهدیدها برای ادامه حیات درختان و عرصه‌های اطراف هستند. اما برنامه‌های مختلفی برای حمایت از جنگل‌ها به اجرا درآمده و تشکیل یگان حفاظت بر همین مبنا بود.
- برای مقابله با این تهدیدها در مدیریت سازمان جنگل‌ها چه رویکردی اتخاذ شد؟
در ۲ سال اخیر بخش حفاظت سازمان جنگل‌ها با تغییرات بنیادی بسیاری همراه بود و ساماندهی جدی انجام شد. یکی از ۹ اقدام اساسی در این بخش، ارتقای ضریب حفاظتی جنگل‌ها بود. با بلوک‌بندی عرصه‌های منابع طبیعی و استقرار نیروها بیش از ۵۲۰۰ نیرو در عرصه‌های مشخص، جانمایی شدند. اکنون نیز درحال رفع نواقص قبلی هستیم. امروز نیروهای حفاظت منابع طبیعی در ۱۱۰۰ بلوک تقسیم‌بندی و تجهیز شده‌اند. لباس، خودرو و ارتباطات رادیویی برایشان فراهم شده است. در بخش قاچاق چوب نیز پس از تفاهمنامه با بسیج برای توسعه اقدامات حفاظت جنگل گام جدی برداشته شد تا نظارت افزایش یابد. استفاده از فناوری‌های پایش هواپیمایی و پهپادی و ماهواره‌ای نیز به‌کار گرفته شد.
- برخی اقدامات حفاظتی البته مؤثر بود اما سال گذشته بارها آتش به جان جنگل‌ها افتاد.
سال ۹۹ برای سازمان جنگل‌ها، بحرانی‌ترین سال در ۳ دهه اخیر از نظر آتش‌سوزی در منابع طبیعی بود. بیش از ۳ هزار فقره حریق رخ داد. اما مساحت‌های عرصه سوخته را به‌نحوی مدیریت کردیم که اگر آتش غیرقابل مهار باشد آتش‌سوزی سطحی باشد و کمترین آسیب به درخت‌ها وارد شود. البته برخی جان‌ها نیز فدا شد. اما با مشارکت داوطلبان و نهادهای دیگر این بحران را با خسارت کمتر به پایان رساندیم. امکان کنترل دیجیتال نیروهای حفاظتی هم طی ماه‌های اخیر فراهم شد و حالا می‌دانیم نیروهای ما در کدام مختصات جغرافیایی با آتش درگیر است و از این امکان برای ارسال نیرو و تجهیزات بیشتر و سریع‌تر بهره می‌گیریم.
- امسال برای تجهیز نیروها و داوطلبان مقابله با حریق چقدر هزینه شد؟
۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای خرید تجهیزات نیروهای مردمی و حفاظتی دریافت کردیم. در انتهای سال ۹۹ نیز توانستیم ۶۵ میلیارد تومان تجهیزات دفاعی و اطفای حریق در استان‌ها توزیع کنیم. در بخش پیگیری حریق نیز قرارداد استان‌ها برای حضور دیده‌بان در عرصه‌های جنگلی در حال تکمیل است.
- طبق برآوردها، هر ۲۰ ثانیه مساحتی به اندازه یک زمین فوتبال از جنگل‌های ایران از بین می‌رود. چه اندازه از این نابودی، سهم حریق جنگلی است؟
آمار و ارقام را آنالیز و برای عرصه‌های سوخته نیز برنامه مشخصی تدوین و اجرا می‌کنیم. پس عرصه رها نمی‌شود. حتی مناطق ریسک‌پذیر را نیز شناسایی می‌کنیم. درجه حرارت و رطوبت و تجربیات را رهگیری می‌کنیم. به‌ویژه در زاگرس و مناطق جنوبی که آمارها به استان‌ها اعلام می‌شود. هنگام وقوع حریق نیز آتش را در پوشش سطحی داریم و تا حد ممکن اجازه نمی‌دهیم حریق درختان را نابود کند. البته سطح پوششی نیز اهمیت فراوانی دارد. اما احیا و بازسازی‌اش راحت‌تر از درختان است. بنابراین در ۹۸ درصد آتش‌سوزی‌ها، درختان سالم مانده و سطح آن سوخته است. یعنی از ۲۳ هزار هکتار حریقی که سال گذشته رخ داده، آتش فقط در ۴۶۰ هکتار از نقاط حریق به درختان سرایت کرده و درختان در ۲۲.۵ هزار هکتار دیگر از مناطق دچار حریق سالم مانده است.
- اعزام بالگرد در همه نقاط دنیا برای مقابله با آتش جنگلی یک راهبرد اساسی، سریع و مؤثر است. اما در ایران اعزام کم سرعت بالگرد در حریق‌های جنگلی موجب گسترش عرصه‌های سوخته شده است. برای مقابله با اعزام لاک‌پشتی بالگردها به آتش چه باید کرد؟
از سال ۹۶ تا ۹۸، بالگردهایی از وزارت دفاع گرفته بودیم. اما هزینه‌اش پرداخت نشده بود. ابتدای سال ۹۹، هم بدهی‌ها پرداخت شد و هم مبلغی برای پرداخت به مرکز فوریت‌های حریق وزارت دفاع برای کل سال درنظر گرفته شد تا در مواقع ضروری به‌کار بیاید. امسال نیز هماهنگی خوبی برای اعزام وجود دارد. از طرفی در سال ۹۹ به‌ویژه در زاگرس که مشکلات فراوانی دارد، درخواست تشکیل ستاد راهبری زاگرس را دادیم تا با عضویت همه دستگاه‌های مربوطه، حفاظت جنگل‌های زاگرسی را ارتقا دهیم. در این راستا قرار شد ۴ بالگرد برای سرعت بخشی به اعزام بالگرد در حریق جنگلی در ۴ استان زاگرس‌نشین حاضر باشند.
- ولی هنوز این بالگردها اختصاص نیافته است. نشان به آن نشان که در یکی از موارد آتش‌سوزی زاگرسی، طبق گفته فرمانده یگان حفاظت، بالگرد از تهران اعزام شد و این به سوختن بیشتر درختان منجر شد.
وزارت دفاع هم‌اکنون از ۱۷ پایگاه بالگرد مقابله با حریق به ما سرویس می‌دهد. مثلا در کهگیلویه ما خودمان برای استقرار بالگرد در حال ساخت آشیانه و ذخیره آب هستیم تا بالگرد هلال احمر را مستقر کنیم. البته در یکسال اخیر نیز تحولاتی در این حوزه رخ داده که در ۲۰ سال اخیر بی‌سابقه بود و امیدواریم به شرایط قابل‌قبول در اعزام بالگرد برسیم.
- اما یک نقد جدی که به مدیریت حریق در جنگل‌های ایران وارد است این که چرا تجهیزات مقابله با حریق تا این اندازه اولیه است؟
مدیریت حریق ما تأکید دارد که از حداکثر امکانات برای مقابله با آتش استفاده شود. اما در نقاط صعب‌العبور خودرو غیرقابل استفاده می‌شود. یا مثلا عدم‌دسترسی به منابع آب خودش مشکل‌ساز است و موجب تأخیر در خاموش شدن آتش‌های گسترده می‌شود. نکته دیگر اینکه گاه مسیر رسیدن به منطقه آتش به نیروهای کوهنورد نیاز دارد و خطرات جانی و جراحات در مسیر رسیدن به نقطه مورد نظر را افزایش می‌دهد. البته ما طی سال‌های اخیر خودروهایی را برای مقابله با مکانیزم خریداری کرده‌ایم. اما شرایط استفاده همه مهم است. مثلا تجربه اطفای ۲ سال اخیر نشان داده آن اندازه که دمنده و آتش‌کوب که تجهیزات انفرادی محسوب می‌شود، برای مقابله با آتش کارآمد بوده، امکانات سنگین مفید نیست. بنابراین شرایط جانبی نیز در مسیر نوع تجهیزات مهم است و سعی می‌کنیم با لباس و کفش، ایمنی نیروها و داوطلبان را فراهم و بعد با امکانات سبک، بسته تجهیزات مقابله با آتش را کامل کنیم.
نظر شما