باید مردم را به حقوق خود آگاه کند، آنان را برای مطالبه این حقوق فرا خواند و موانع موجود در این راه را به چالش کشد و نقد کند.
شاید به همین دلیل است که روزنامهنگار و خبرنگار را وقایع نویس هم می‌نامیم؛ قایع‌نویسی که باید در کار خود از یک‌سری بایدها و نباید‌ها پیروی کند و اگر غیر از این باشد شغلی همتراز یک میرزا بنویس بی‌خاصیت دارد و بس؛ میرزا بنویسی که می‌خواهد از نمد اعتماد عمومی برای سر بی‌کلاه خود کلاهی ببافد.
اگر روزنامهنگار چنین وظیفه‌ای دارد، ابتدا باید خود بیش از دیگران به فکر مطالبه حقوق مدنی و صنفی اش باشد و چنین وظیفه‌ای در دفاع از هویت و تشکیلات منسجم صنفی تحقق می‌یابد. طبیعی است که در این راه دشوار باید تحمل کرد و تحمل شد.تحملی که خیلی وقت‌ها نه از سر رضایت که از سر اجبار است.
نظام پیشگیرانه مطبوعات، صنف روزنامه نگاران را ملزم می‌کند تا براساس قواعد پذیرفته شده بین‌المللی در3 حوزه، حق برخورداری از انتشار آزاد مطبوعات، حق امنیت حرفه‌ای برای روزنامه نگاران و حق امنیت قضائی هنگام طرح دعاوی حقوقی علیه روزنامه و خبرنگار در محاکم دادگستری، جریان حاکم برنظام اطلاع‌رسانی را پیگیری کنند. این در شرایطی است که بدیهی‌ترین اصول قانون کار، امروز در برخی از روزنامه‌ها رعایت نمی‌شود و حقوق روزنامه‌نگاران به راحتی از سوی برخی مدیران مطبوعات نقض می‌شود.
شغلی معطوف به حقیقت گرایی
اساسا وقتی یک روزنامهنگار وارد عرصه عمومی می‌شود باید دیده‌بان تیزهوش این عرصه باشد و تحولات را رصد کند. با این حساب روزنامهنگار از حق و حقوقی نیز برخوردار است؛ یک روزنامهنگار حق دارد که به جریان آزاد اطلاعات دسترسی داشته باشد و در چارچوب منافع ملی و قانون نظرش را بی‌پروا اعلام کند و از مجرای تشکل صنفی خود به پیگیری مطالبه‌هایش بپردازد. در عین حال نگرانی از فقدان امنیت شغلی و آگاهی از حقوق صنفی و مدنی مهم‌ترین دل‌مشغولی روزنامه نگاران است.
به اعتقاد کامبیز نوروزی حقوقدان و روزنامه نگار، در ارزیابی شاخص‌های مختلف باید گفت که در مجموع وضعیت حقوقی مطبوعات از میانه‌های دهه 70، رشد خوبی را آغاز کرد و بسیاری از مفاهیم حقوقی راجع به مطبوعات که در 100سال اخیر هیچگاه تحقق نیافته بود، دست کم مطرح شد؛ مفاهیمی همچون لزوم حضور هیات منصفه در رسیدگی به جرایم مطبوعاتی، علنی بودن دادگاه‌ها، میزان امنیت کاری خبرنگاران حین انجام وظیفه؛ اما باید پذیرفت که این میزان به دلایل گوناگون کمتر از ظرفیت جامعه رسانه‌ای ایران بود و طبیعی است که باید برای دستیابی به پیشرفت و ثبات تلاش‌های بیشتری شود.
نوروزی در ارزیابی وضعیت امنیت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری بر این باور است که خبرنگاران همچنان نسبت به مسائلی مانند تعطیلی ناگهانی مطبوعات در وضعیت مناسبی نیستند و از نظر امنیت شغلی با موانعی همچون تزلزل قرارداد کار و فقدان بیمه مواجهند.
نوروزی، عمده مشکل مطبوعات در حال حاضر را دلزدگی روزنامه نگاران به‌دلیل فقدان امنیت حرفه‌ای و سختی اخذ مجوز و عمر کوتاه نشریات مکتوب می‌داند و معتقد است: علاوه بر سختی اخذ پروانه انتشار که یکی از مشکلات جامعه مطبوعاتی کشور است قانون مطبوعات ایران کفاف نیازهای فعلی مطبوعات و جامعه رسانه‌ای کشور را ندارد و با وجود اینکه فضای مطبوعاتی کشور میل به رشد دارد، اما قانون مطبوعات ایران متناسب با رشد فضای رسانه‌ای پیشرفت ندارد، بنابراین نمی‌تواند پاسخگوی این رشد گسترده باشد و به همین دلیل رژیم حقوقی فعلی خواسته‌های جامعه رسانه‌ای را تامین نمی‌کند.
تلقی نابجا
یکی از مهم‌ترین دلایلی که سبب نابسامانی وضعیت صنفی روزنامه‌نگاران شده است تضعیف انجمن‌ها و تشکل‌های صنفی این قشر است که به حکم فلسفه وجودی خود باید در فضایی شفاف و به شکلی پویا به‌عنوان حلقه واسط میان قدرت و رسانه در برابر ناملایمات و موانع ایستادگی کند.
در این بین نهادهای مدنی سطوح مختلفی دارند. برخی چون احزاب و گروه‌های سیاسی، بسیار عام و فراگیرند و برخی نیز مانند انجمن‌های محلی و مدرسه‌ای برای مشارکت در امور محدودی هستند. اما بعضی از این نهادها که معمولا صنفی هستند و در برخی جوامع به دلایل نابجا، تلقی کارکرد سیاسی از رفتار آنها می‌شود، از اهمیت بسیاری برخوردارند. کانون وکلا، اتحادیه‌های کارگری و کارفرمایی، سازمان‌های پزشکی و مهندسی و انجمن‌های روزنامه‌نگاران، نویسندگان و هنرمندان از این دسته‌اند که بدون حضور و فعالیت‌های آنها، هیچ‌یک از حوزه‌های موردنظر این انجمن‌ها و اتحادیه‌ها، کارکرد مطلوب خود را نخواهند داشت.
در این میان اتحادیه‌های مطبوعاتی و تشکل‌های روزنامه نگاری به‌دلیل مواجهه با موضوعات مهمی چون حق آزادی بیان و گردش آزاد اطلاعات و شفافیت سیاسی و لزوم پاسخگویی قدرت و تناسب آن با مسئولیت، در عمل مسئولیت ویژه‌ای دارند و رسالت روزنامه‌نگاران برای حفظ و ارتقای کارکرد نهاد برآمده از خودشان را بیشتر می‌کند.
دکتر کاظم معتمد نژاد از پیشگامان روزنامه‌نگاری نوین ایران با بیان اینکه فعالیت انجمن‌های صنفی روزنامه‌نگاران به جریان آزاد اطلاعات کمک می‌کند، می‌گوید: در حال حاضر در اغلب کشورها اتحادیه‌ها و صنف‌های قوی در حوزه روزنامه‌نگاری فعالیت می‌کنند و انجمن‌های معتبری در عرصه‌های بین‌المللی در این حوزه مشغول به فعالیت هستند. ارتباط روزنامه نگاران داخل کشور با این نهادها می‌تواند با کمک اتحادیه و انجمن صنفی روزنامه نگاران صورت گیرد چراکه اهالی رسانه‌ها به سختی می‌توانند مستقل با این نهادها ارتباط بگیرند.
مروری بر اعلامیه 1978 یونسکو درمورد حقوق مسئولیت‌های روزنامه نگار، چالش میان روزنامه‌نگاری با سیاست و قدرت را بیشتر روشن می‌کند. این اعلامیه و منشور اخلاق حرفه‌ای روزنامه نگاری بر ابعاد و اجزایی از مسئولیت اجتماعی روزنامه‌نگاران تأکید می‌کند که دقیقا نقطه تلاقی و اصطکاک با قدرت است. این نوع از مناسبات امنیت حرفه‌ای و صنفی روزنامه نگاران را شکننده و به تبع آن فشار بر این حرفه و صنف را صدچندان می‌کند.
