همشهری آنلاین - مهدی فروتن*: در این میان، رسانه‌های مکتوب به ویژه یک راه کلیدی برای رساندن اطلاعات به توده مردم در نظر گرفته می‌شوند. با این حال، در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، مردم به شکلی فزاینده میل به جابه‌جا کردن روزنامه‌های چاپی ندارند و در عوض روزنامه‌های الکترونیکی را ترجیح می‌دهند. در دو سال اخیر تقریبا تمام روزنامه‌ها به ویژه بخش دیدگاه و یادداشت آنها تحت تأثیر نگرانی‌ها درباره همه‌گیری کروناویروس یا بیماری کووید-۱۹ است.
پس از آنکه چین و ژاپن نخستین‌بار با کرونا روبه‌رو شدند، دیگر کشورهای آسیایی مبارزه با ویروس را در زمان‌های مختلف بین ژانویه تا مارس ۲۰۲۰ آغاز کردند. همه کشورهای آسیب‌دیده به لطف درس‌هایی که از چین و ژاپن آموختند، در پی مدیریت همه‌گیری به شیوه خود بودند. هر کدام از رسانه‌ها در کشورهای آسیب‌دیده از کرونا با ارائه اخبار، برداشت‌ها و نظرهای مرتبط با همه‌گیری بر نگرانی‌ها دامن زدند. این پژوهش با مطالعه دو بخش دیدگاه‌ها و سرمقاله‌ها که بخش‌های کلیدی روزنامه‌های الکترونیکی برای بازتاب دادن برداشت‌ها و افکار کارشناسان هستند، با هدف بررسی دیدگاه‌های کارشناسان در روزنامه‌های الکترونیکی پنج کشور مختلف در آسیا در مقایسه با تجربه چین و ژاپن انجام شده است. با توجه به گوناگونی محیط‌های اجتماعی-اقتصادی و ژئوپلیتیکی، پنج کشور کره جنوبی، سنگاپور، ایران، هند و بنگلادش انتخاب شدند و هر کدام با یک روزنامه الکترونیکی انگلیسی‌زبان در پژوهش حضور دارند.
این مطالعه بررسی می‌کند که چگونه دریافت کارشناسان در این پنج کشور جنبه‌های مختلف زندگی را نشان می‌دهد و اینکه کدام روزنامه الکترونیکی بر کدام جنبه از زندگی در چه دوره‌ای از فراگیری بیماری تاکید کرده است. با استفاده از متن‌کاوی فشرده در هر روزنامه الکترونیکی، این مطالعه نشان داد نظر کارشناسان به موضوع‌های مختلف درباره کرونا می‌پردازد. این موضوع‌ها در هشت رده دسته‌بندی می‌شوند: سلامت و مواد مخدر، آمادگی و آگاهی، رفاه اجتماعی و انسان بودن، اقتصاد، حکومت و نهادها، سیاست، محیط زیست و حیات وحش و نوآوری و فناوری. مطالعه نوآورانه رویکرد پنج روزنامه الکترونیکی پنج کشور آسیایی از ژانویه تا مارس ۲۰۲۰ تصویری مشابه از نگرانی‌های کارشناسان و نقش آنها در شکل دادن واکنش به بحران‌های سلامت ارائه می‌کند و از این رو، می‌تواند در کمک به رویکردهای سیاستی هم نقش ایفا کند.
دیباچه
دودن و مارکس (۲۰۲۰) گفته‌اند: «جلوگیری از فعالیت روزنامه‌نگاران در پوشش دادن اطلاعات ناخوشایند به دولتی که از انتقاد متنفر است اطمینان می‌بخشد اما از امنیت مردم می‌کاهد.» این توصیف جایگاه رسانه‌ها در دوران همه‌گیری کروناویروس است. مطالعات نشان داده است رسانه‌های جمعی در دو دهه گذشته به بخشی حیاتی از شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و محیطی تبدیل شده‌اند. ضمن اینکه نقش رسانه‌های جمعی در هر بحران یا فاجعه انکارناپذیر است، چرا که رسانه‌ها دسترسی به اطلاعات را برای دولت، سیاستگذاران و شهروندان برای کمک به مدیریت وضعیت آسان می‌کنند (قصابی و زارع فراشبندی، ۲۰۱۵). کووید-۱۹ نوعی تازه از بیماری است که در آن ویروس شکل، ساختار و ویژگی‌های خود را با جهش‌های پیاپی تغییر می‌دهد و به سرعت از فردی به فرد دیگر با تماس نزدیک منتقل می‌شود. مطالعه دانشمندان هندی در میان ۳۶۳۶ بیمار در ۵۵ کشور نشان داد تا زمان انجام شدن این پژوهش کووید-۱۹ دست‌کم ۱۱ بار جهش یافته است (بیسواس و ماجومدر، ۲۰۲۰). در این بیماری همه‌گیر، مردم در سراسر جهان بیشتر و بیشتر به رسانه‌های خبری معتبر وابسته هستند (استریت تایمز، ۲۰۲۰) و می‌خواهند خبرهای موثق درباره چگونگی تغییر زندگی در دوران قرنطینه، میلیون‌ها نفر که شغل و درآمد خود را از دست داده‌اند، میلیون‌ها انسان آلوده به ویروس و صدها هزار نفر که جان داده‌اند، به دست بیاورند (مونو، ۲۰۲۰). مطالعه دانشگاه آکسفورد از مردم کشورهای آرژانتین، آلمان، کره جنوبی، اسپانیا، انگلستان و ایالات متحده آمریکا نظرسنجی کرد و نشان داد مردم به رسانه‌های خبری بیش از رسانه‌های اجتماعی اطمینان دارند. این مطالعه همچنین ادعا کرد ۶۰ درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند رسانه‌های خبری به آنها کمک می‌کند یک بحران فراگیر و جهانی را بهتر درک کنند و ۶۵ درصد هم بر این باور بودند که رسانه‌های خبری به آنها توضیح داده‌اند در واکنش به همه‌گیری یک ویروس چه کارهایی باید انجام دهند (نیلسن و همکاران، ۲۰۲۰).
هفته‌نامه تایم از سال ۱۹۲۳ در آمریکا منتشر می‌شود و امروز یک وبسایت خبری و دفتر مرکزی آن در شهر نیویورک است (تایم، ۲۰۲۰). در شماره ژانویه ۲۰۲۰ تایم ۴۱۰۰۰ مقاله انگلیسی‌زبان با واژه کروناویروس ثبت شده بود که از این آمار ۱۹۰۰۰ مطلب از کرونا در سرخط استفاده کرده بودند. از سوی دیگر، ریکود Recode (یک سایت خبری فناوری که از ۲۰۱۴ بر تجارت در سیلیکون ولی متمرکز شده است) در ۱۷ مارس ۲۰۲۰ گزارش داد حدود یک درصد مقاله‌های منتشرشده در ۳۰۰۰ سایت خبری پربازدید مربوط به کروناویروس بوده است. علاوه بر این، بازدیدکنندگان وبسایت‌های خبری به دلیل همه‌گیری کرونا بیشتر سراغ خبرها می‌روند و مجموع بازدیدهای مقاله‌ها در نیمه مارس ۲۰۲۰ حدود ۳۰ درصد بیش از آمار مشابه در میانه‌های مارس ۲۰۱۹ بود (مولا، ۲۰۲۰).
بازار غذاهای دریایی هوانان را در شهر ووهان چین کانون همه‌گیری کرونا در جهان می‌دانند. نخستین گزارش‌های خبری درباره همه‌گیری این بیماری از سوی کمیسیون بهداشت شهرداری ووهان در ۳۱ دسامبر ۲۰۲۰ منتشر شد (گرالینسکی و مناچری، ۲۰۲۰). به لطف بسیار عفونی و مسری بودن کرونا، مناطق مختلف چین و دیگر کشورهای آسیایی در ژانویه ۲۰۲۰ به تدریج گزارش‌های ثبت نخستین موارد کووید-۱۹ را گزارش دادند. در میان بسیاری از مناطق آسیا، ژاپن، تایلند، ویتنام، سنگاپور، کره جنوبی، هند و جمهوری اسلامی ایران (ایران) در فهرست ابتدایی کشورهایی بودند که اولین موارد همه‌گیری خود را اعلام کردند. بین ژانویه تا آوریل ۲۰۲۰، تقریباً همه کشورهای جهان در حال مبارزه با کرونا بودند و تا ۳۰ آوریل ۲۰۲۰ بیش از ۳۱۹۳۸۸۶ مورد ابتلا به ویروس در ۲۲۵ کشور و منطقه گزارش شد که به مرگ ۲۲۷۶۳۸ نفر انجامید. علاوه بر این، ۹۷۲۷۱۹ هم نفر بهبود یافتند. در زمان نگارش این مقاله (آوریل ۲۰۲۰)، ایالات متحده بالاترین سطح همه‌گیری کرونا را داشت و اسپانیا، ایتالیا، آلمان و بریتانیا در رده‌های بعد ایستاده بودند (شکل ۱).
در هر منطقه و کشور، از شناسایی نخستین مورد آلوده تا همه‌گیری تدریجی، مرگ و میرها و اقدام‌های نوآورانه برای مبارزه با کرونا در انواع رسانه‌ها گزارش شد و در هر کشور پس از گزارش مورد اول، دولت، نهادها و رسانه‌ها بالاترین سطح نگرانی خود را در پرداختن به جنبه‌های مختلف همه‌گیری نشان دادند. چونارا و همکاران (۲۰۱۲) بر این باورند که در دوران فراگیری بیماری‌های عفونی، در هفته‌های ابتدایی ممکن است اطلاعات کافی و مناسب از سازمان‌ها و مقام‌های بهداشتی وجود نداشته باشد. این فقدان گزارش‌ها و داده‌های سازمانی ممکن است جلوی ارزیابی‌های ابتدایی همه‌گیرشناسانه شود (چونارا و همکاران، ۲۰۱۲)، با تکیه تمام بخش‌های یک کشور و تمام اقشار جامعه به رسانه‌ها. آنها به درک ما چارچوب می‌بخشند و نیروهایی توانمند در هر دو سطح فردی و اجتماعی در تمام رویدادهای مهم به وجود می‌آورند. ضمن اینکه رسانه‌ها می‌توانند بر سلامت روان خوانندگان و بینندگان پس از هر رویداد غم‌انگیز تأثیر منفی بگذارند (هادون و همکاران، ۲۰۱۴). بنابراین گفته می‌شود رسانه‌ها نقشی فعال در شکل‌دهی کنش‌های توده مردم دارند و بر اقدام‌های سیاستگذاری تأثیر می‌گذارند. رسانه های مکتوب به عنوان یک عامل بسیار مهم در رساندن اطلاعات به توده مردم در نظر گرفته می‌شوند.
همه‌گیری کووید-۱۹ بر تمام جنبه‌های زندگی مردم از جمله سلامت، جامعه، اقتصاد، سیاست، محیط زیست، ورزش، مطالعه، هنر و فرهنگ، رسانه‌ها، نوآوری و فناوری تاثیر گذاشت و به اختلال، تعویق یا لغو صدها رویداد مهم مذهبی، سیاسی و فرهنگی ملی و بین‌المللی از جمله المپیک توکیو انجامید (نیویورک تایمز، ۲۰۲۰). کمبود گسترده منابع به دلیل خریدهای ناشی از هراس تشدید شد (سی‌ان‌بی‌سی، ۲۰۲۰). مدارس، دانشکده‌ها و دانشگاه‌های سراسری یا محلی در ۱۹۷ کشور بسته شدند و تقریباً ۹۱ درصد از جمعیت دانش‌آموزی و دانشجویی جهان تحت تأثیر قرار گرفتند (نهاد آموزشی سازمان ملل، ۲۰۲۰). پس از همه‌گیری ابتدایی کووید-۱۹، تئوری‌های توطئه، اطلاعات نادرست و اطلاعات گمراه‌کننده درباره منشاء، مقیاس، پیشگیری، درمان و سایر جنبه‌های این بیماری پدید آمد (بی‌بی‌سی، ۲۰۲۰). اطلاعات نادرست و اطلاعات گمراه‌کننده از راه رسانه‌های اجتماعی (قسام، ۲۰۲۰؛ مکدانلد ۲۰۲۰) و پیام‌های متنی (فایننشال تایمز، ۲۰۲۰) و همچنین رسانه‌های چاپی و پخشی کشورهایی چون چین، ایران و ترکمنستان به شکل گسترده پخش شد (قسام، ۲۰۲۰؛ دیپلمات، ۲۰۲۰؛ جروزلم پست، ۲۰۲۰).
با پیروی از تجربه‌های چین و ژاپن، دیگر کشورهای آسیایی مبارزه خود را با همه‌گیری کرونا از ژانویه تا مارس ۲۰۲۰ آغاز کردند. همه کشورهای آسیب‌دیده با درس‌هایی که از چین و ژاپن آموخته بودند، برای مدیریت همه‌گیری به روش خود به میدان آمدند. ژاپن. نگرانی‌ها در کشورهایی که از همه‌گیری کرونا آسیب دیده بودند با خبرها، برداشت‌ها و نظرهایی که از گسترش ویروس منتشر می‌شد افزایش یافت. با این حال، در دنیای اینترنت و رسانه‌های اجتماعی، شکل‌ها و رویکردهای مختلف رسانه‌ها برای انتقال و انتشار اخبار همچنان ادامه دارد. هر چند اطمینان و اعتمادپذیری همیشه در همه گونه‌های رسانه‌ها یکسان نیست. پژوهش‌های پیشین مدعی‌اند رسانه‌های چاپی همچنان معتبرترین و ارزشمندترین منابع اطلاعاتی برای عموم مردم هستند و نقشی حیاتی در رساندن اطلاعات به توده‌ها و ادامه شکل‌دهی افکار عمومی دارند (کوپوس‌وامی، ۲۰۱۷). با این حال، در زمانه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) علاقه مردم به خریدن و جابه‌جا کردن روزنامه‌های چاپی کاهش یافته و آنها در عوض ترجیح می‌دهند سراغ روزنامه‌های الکترونیک بروند. بنابراین، تعداد خوانندگان روزنامه‌های آنلاین یا روزنامه‌های الکترونیکی (نسخه دیجیتال روزنامه‌های چاپی) رو به فزونی است (هالندر و همکاران، ۲۰۱۱؛ ریچاردسن و استانیر، ۲۰۱۱). تقریباً تمام روزنامه‌های پیشرو در نقاط مختلف جهان نسخه الکترونیکی هم دارند و این نسخه‌های آنلاین دسترسی سریع‌تر و به‌روزرسانی‌های بیشتری در مقایسه با نسخه‌های چاپی ارائه می‌دهند (باکسوی، ۲۰۰۸). از آنجا که دسترسی به نسخه‌های آنلاین یا روزنامه‌های الکترونیکی سریع و آسان است، می‌توانند اخبار مربوط به کرونا را زودتر در جوامع بزرگ در سراسر جهان منتشر و به‌روزرسانی کنند. نکته مهم اینکه نسخه‌های انگلیسی‌زبان روزنامه‌های الکترونیکی در کشورهای آسیب‌دیده همچنان نقشی محوری در اطلاع‌رسانی درباره همه‌گیری و آلودگی کووید-۱۹، وضعیت آمادگی و آگاهی، تلاش‌های سازمانی و سایر مسائل حیاتی ایفا می‌کنند.
با بررسی ادبیات و پیشینه پژوهش می‌توان گفت که رسانه‌ها نقشی فعال در شکل دادن به اقدام‌های توده‌ای جمعیت دارند و از این طریق بر اقدام‌های سیاستی تأثیر می‌گذارند. رسانه‌های مکتوب به ویژه عامل کلیدی در رساندن اطلاعات به توده‌ها به شمار می‌روند. با کمبود گزارش‌های سازمانی و یافته‌های مربوط به کرونا، همه صنایع یک کشور و همه اقشار جامعه به رسانه‌ها وابسته‌اند. در این مطالعه، روزنامه‌ها به ویژه بخش‌های دیدگاه آنها با نگرانی در ماجرای همه‌گیری کرونا غرق شده‌اند. دیدگاه کارشناسان و سرمقاله‌ها بخش‌های کلیدی روزنامه‌ها هستند که دریافت‌ها و اندیشه کارشناسان را بازتاب می‌دهند. بنابراین، این مطالعه با هدف بررسی دیدگاه‌های کارشناسان در روزنامه‌های الکترونیکی پنج کشور آسیایی از مناطق مختلف که محیط‌های اجتماعی-اقتصادی و ژئوپلیتیکی گوناگون را دربر می‌گیرد یعنی کره جنوبی، سنگاپور، ایران، هند و بنگلادش انجام و در هر کشور یک روزنامه الکترونیکی انگلیسی‌زبان انتخاب شده است.
اوضاع ویروس کرونا در آسیا: تمرکز بر روزنامه‌های الکترونیکی در پنج کشور برگزیده
سازمان جهانی بهداشت (۲۰۲۰) در ۳۰ ژانویه ۲۰۲۰ «وضعیت اضطراری بهداشت عمومی با هشدار بین‌المللی» و در ۱۱ مارس ۲۰۲۰ وضعیت «همه‌گیری» را اعلام کرد. با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده درباره کروناویروس در سازمان بهداشت جهانی، سرخط همه‌گیری کووید-۱۹ در ویکی‌پدیا و مرکز منابع کروناویروس دانشگاه جان هاپکینز آمریکا، این مقاله تعداد دقیق بیماران تاییدشده، افراد بهبودیافته و آمار مرگ و میر را در هر کشور برگزیده ارائه می‌کند.
نخستین مورد تاییدشده بیمار مبتلا به کووید-۱۹ در کره‌جنوبی ۲۰ ژانویه ۲۰۲۰ اعلام شد. بلادرنگ، این کشور یکی از گسترده‌ترین و سازمان‌یافته‌ترین برنامه‌های مدیریت همه‌گیری را در جهان معرفی کرد و در نتیجه اجرای چنین برنامه‌هایی، تا ۳۰ آوریل ۲۰۲۰ کره جنوبی تنها ۱۰۷۶۵ مورد تاییدشده با ۲۴۷ مورد فوتی داشت. اولین مورد کرونا در سنگاپور ۲۳ ژانویه تایید شد و این کشور هم بسان کره جنوبی، اقدام‌هایی سختگیرانه برای جلوگیری از گسترش ویروس در پیش گرفت. بنابراین، تا ۳۰ آوریل تنها ۱۵۶۴۱ مورد تاییدشده و ۱۴ مورد مرگ گزارش کرد. از سوی دیگر، بنگلادش و هند کشورهایی در حال توسعه هستند که تقریبا نیمی از جمعیت آنها زیر خط فقر زندگی می‌کنند.
اولین مورد بیمار مبتلا به کرونا ۷ مارس در بنگلادش و ۳۰ ژانویه در هند گزارش شد. این دو کشور تا ۳۰ آوریل به ترتیب ۷۱۰۳ و ۳۳۰۵۰ مورد مثبت داشتند و کارشناسان از تعداد کم آزمایش‌های تشخیص کرونا در بنگلادش با جمعیت بیش از ۱۶۰ میلیون نفر انتقاد کردند. از این رو، روزنامه‌ها و رسانه‌های اجتماعی به انتشار آمار مرگ و میر بیشتر بیماران مبتلا به نشانه‌های کووید-۱۹ ادامه می‌دهند.
کارشناسان معتقدند از آنجا که نرخ آزمایش هند در میان پایین‌ترین‌ها در جهان است، تعداد مبتلایان می‌تواند بسیار بیشتر باشد حتی اگر این کشور با ۱.۳۵ میلیارد نفر دومین کشور پرجمعیت جهان بوده باشد. ایران هم اولین موارد تاییدشده عفونت کووید-۱۹ را ۲۹ بهمن ۱۳۹۹ گزارش کرد و تعداد موارد تاییدشده تا ۳۰ آوریل ۹۳۶۵۷ نفر با ۵۹۵۷ فوتی بود. با توجه به اتهام‌هایی که به دولت در ایران درباره پوشش و سانسور و سوء مدیریت وارد بود، برخی برآوردهای خارجی از تعداد مرگ و میر ناشی از کرونا در ایران بسیار بیش از برآوردهای منابع دولتی بود.
مصالح و روش‌ها
همانطور که هر بخش جهان شامل ۲۱۳ کشور و منطقه و هر جنبه از زندگی با همه‌گیری کووید-۱۹ ارتباط دارند، همه اشکال رسانه‌ها اخبار، دیدگاه‌ها و نگرانی‌های مرتبط با کووید-۱۹ را برجسته می‌کنند. این مطالعه بررسی می‌کند که چگونه کشورهای مختلف در آسیا و رسانه‌های چاپی آنها دغدغه‌ها و نگرانی‌های مربوط به شیوع این بیماری را شکل می‌دهند.
انتخاب کشورها
از آنجا که دامنه تمرکز همزمان در سراسر جهان بسیار گسترده است، در این مطالعه تنها پنج کشور کره جنوبی، سنگاپور، بنگلادش، هند و ایران از چهار منطقه آسیا انتخاب شدند. بسیاری از کشورهای آسیایی از نخستین‌هایی بودند که تحت تأثیر همه‌گیری کرونا قرار گرفتند، در این مطالعه آشکار شد تمرکز اصلی باید بر آسیایی‌ها باشد. همه‌گیری کووید-۱۹ از آسیا در شهر ووهان چین آغاز شد و به شکل گسترده در سراسر این قاره گسترش یافت. ژاپن، کره جنوبی، سنگاپور، تایوان و ویتنام از اولین کشورهای آسیایی بودند که موارد ابتلا به کرونا را پس از همه‌گیری در چین گزارش دادند. بنابراین، پس از چین و ژاپن، کره جنوبی و سنگاپور دو کشوری بودند که توجه بیشتر رسانه‌ها را درباره همه‌گیری کرونا، تأثیر آن بر جامعه، سلامت و اقتصاد، اقدام‌های پیشگیرانه، نوآوری‌های دولتی و... به خود جلب کردند.
با افزایش سرسام‌آور موارد جدید و افزایش گروه‌هایی که بیماری را تجربه کرده‌اند، همه‌گیری ویروس کرونا در کره جنوبی در یک مرحله به نظر می‌رسید به شکلی وحشتناک از کنترل خارج شده و این کشور را در رتبه بعدی پس از چین قرار داد. همه‌گیری در کره جنوبی در ۱۸ فوریه ۲۰۲۰ گسترش غیر منتظره داشت و فقط در دو هفته تعداد پرونده‌ها ۱۸۰ مورد افزایش یافت و در ۲۹ فوریه به ۹۰۹ مورد در روز رسید. با این حال، هرج و مرج خیلی زود از بین رفت و ۶ مارس ۲۰۲۰ شواهد کاهش تعداد مبتلایان از بیش از ۲۰۰ مورد در روز به کمتر از ۱۰۰ مورد گزارش شد. در مقایسه با بسیاری از دیگر کشورها، کره جنوبی رویکردی قوی‌تر برای کنترل و به کمینه رساندن خطر کرونا در پیش گرفت. روز ۲۰ ژانویه ۲۰۲۰ (همان روزی که کره جنوبی اولین مورد را کشف کرد) در آمریکا خبری از ویروس نبود اما همه‌گیری در ۳۱ مارس ۲۰۲۰ به ۱۶۳۰۰۰ نفر با دست‌کم ۲۸۶۰ مرگ و میر رسید. اسپانیا و ایتالیا هم نتوانستند جلوی همه‌گیری را بگیرند. این داده‌ها پژوهشگران را بر آن داشت تا کره جنوبی را یکی از محیط‌های مطالعه برگزینند و واقعیت‌ها را با تحلیل رسانه‌های آنلاین ارزیابی کنند. علاوه بر این، کره جنوبی ثابت کرد کووید-۱۹ را می‌توان به روشی دیگر مهار کرد. حرفه‌ها به فعالیت خود ادامه دادند، هیچ شهری تعطیل و قرنطینه نشد و زندگی با کاهش موارد جدید به حالت عادی بازگشت.
بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت، سنگاپور (پس از شهرهای داخلی چین) بالاترین سطح تماس را با ووهان دارد و برآورد می‌شود سالانه ۳.۴ میلیون نفر بین ووهان و سنگاپور سفر می‌کنند. این مسافران بزرگ‌ترین تهدید بالقوه در حوزه کرونا بودند (سازمان بهداشت جهانی، ۲۰۲۰). با وجود این تهدید بزرگ، نرخ گسترش کروناویروس در سنگاپور از کندترین‌ها در سراسر جهان بود (کوگویو و همکاران، ۲۰۲۰). سنگاپور خیلی زود اولین مورد کرونامثبت را ثبت کرد که یک گردشگر چینی اهل ووهان در ۲۳ ژانویه ۲۰۲۰ بود. بنابراین کانون ویروس در همان روز برای اطمینان از ایمنی در قرنطینه کامل قرار گرفت. با این حال، ۲ هفته پس از شناسایی نخستین مورد یک نگرانی بسیار جدی درباره گسترش و همه‌گیری کرونا میان جمعیت کارگران مهاجر سنگاپور (صدها هزار مرد از کشورهای در حال توسعه که در بخش‌های تولید، حمل و نقل و نگهداری کار می‌کنند) رخ داد. سنگاپور برای نگه داشتن اقتصاد خود به این کارگران وابسته است و آنها کارهایی انجام می‌دهند که در آن فاصله‌گذاری اجتماعی ناممکن است. این کارگران بر اساس قانون باید در خوابگاه زندگی کنند؛ ۱۲ مرد در هر اتاق با امکانات حمام مشترک، آشپزی و دیگر نیازهای اجتماعی. همه می‌دانستند که این خوابگاه‌ها دیر یا زود به کانون عفونت تبدیل می‌شوند و این امر رخ داد و فقط در یک مرکز ۱۵ درصد از تمام موارد کرونامثبت کشور ثبت شد. سنگاپور از یک چارچوب قانونی قوی و راهبرد سیاسی برای مدیریت و مهار همه‌گیری در این کشور جزیره‌ای استفاده کرد و از این رو، یک کشور کلیدی برای مطالعه برای درک کاربرد مقررات کنترل همه‌گیری کرونا بود.
بنگلادش و هند نگاه رسانه‌های چاپی و شبکه‌های اجتماعی را به خود جلب کردند، چرا که دو کشور در حال توسعه پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان هستند. گزارش‌های رسانه‌ای درباره شیوه مدیریت دولت‌های این کشورها در زمانه همه‌گیری کرونا بسیار خواندنی بود و خوانندگان و بینندگان مشتاق بودند ببینند چگونه با بحران‌های بهداشتی، شغلی و اقتصادی که در همه‌گیری به وجود آمده برخورد می‌شود. از سوی دیگر، ایران از نظر جغرافیایی، مذهبی، اقتصادی، فنی و دولتی کشوری منحصر به فرد در آسیا و همچنان با تحریم‌های درازمدت دست به گریبان است. بنابراین، با توجه به این پیشینه‌های متنوع جغرافیایی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، کشورهای کره جنوبی، سنگاپور، بنگلادش، هند و ایران به شکلی هدفمند برای مطالعه انتخاب شدند. این مطالعه به بررسی و گزارش نقش رسانه‌های مکتوب در رویارویی با کووید-۱۹ در این پنج کشور می‌پردازد و صرفا دیدگاه کارشناسان و ستون‌های دیدگاه و نظر پنج روزنامه پرشمارگان انگلیسی‌زبان این کشورها برای مطالعه برگزیده شدند.
گزینش روزنامه‌ها
با در نظر گرفتن شهرت، جایگاه و شمارگان روزانه روزنامه‌ها، پنج روزنامه انگلیسی‌زبان از پنج کشور برگزیده برای این مطالعه در نظر گرفته شدند که عبارتند از کره هرالد (کره جنوبی)، استریتس تایمز (سنگاپور)، دیلی استار (بنگلادش)، هندوستان تایمز (هند) و تهران تایمز (ایران). همه روزنامه‌ها دارای نسخه چاپی و آنلاین هستند با صفحه‌ها و حساب‌ها کاربری در رسانه‌های اجتماعی مختلف از جمله فیس‌بوک، توییتر، یوتیوب، لینکدین و اینستاگرام. همچنین برنامه‌هایی در فروشگاه Google Play و اپ‌استور برای گوشی‌های همراه اندروید و اپل.
متن‌کاوی بخش دیدگاه روزنامه‌ها
در این مطالعه به جای اخبار معمولی، نظر و دیدگاه نویسندگان مهمان (کارشناسان و پژوهشگران) درباره همه‌گیری ویروس کرونا در پنج کشور برگزیده آسیایی تجزیه و تحلیل قرار شد. همه روزنامه‌ها نظر، افکار، نگرانی‌ها، توصیه‌ها و پیشنهادهای کارشناسان و سردبیران سراسر جهان را در بخش «دیدگاه» خود منتشر کردند. این نظرها همچنین در ستون «سرمقاله» (سخن سردبیر از نگاه روزنامه)، «نگاه» و «نقد» هم در روزنامه‌ها بیان شده بود. با توجه به این منابع، بخش دیدگاه را می‌توان مقاله‌ای دانست که معمولاً در روزنامه یا مجله منتشر می‌شود و نگاه و نظر نویسنده را درباره یک موضوع بدون ادعا درباره عینیت داشتن آن بازتاب می‌دهد. دیدگاهی که بیان می‌شود، برای کامل کردن بخش‌های خبری و فراهم آوردن امکان تبادل نظر است. از سوی دیگر، متن‌کاوی (که به آن «داده‌کاوی متن» یا «تحلیل متن» هم می‌گویند) رویکرد اصلی در این تحقیق برای جمع‌آوری نگرانی‌های انتقادی و تمرکز بر درک و نظر کارشناسان است. برتری اساسی رویکرد متن‌کاوی به‌هنگام بودن آن است. اطلاعات منابع متنی آنلاین را می‌توان راحت جمع‌آوری کرد و به سرعت برای استفاده‌های مختلف در دسترس قرار داد (پیو و کیم، ۲۰۱۹).
مسائل ابتدایی در متن‌کاوی
این نخستین مطالعه‌ای بود که از تحلیل متن‌کاوی در مطالعات کووید-۱۹ بهره برد. با وجود اهمیت روزافزون رویکرد متن‌کاوی در ادبیات کرونا (به استثنای مطالعه جهان‌بین و رحمانیان ۲۰۲۰)، مطالعه مشابه در این حوزه در منطقه آسیا و دیگر نقاط جهان انجام نشده است. این مطالعه تمام بخش‌های گسترده بحث را در هشت موضوع اصلی گروه‌بندی کرد. برای بررسی نظر کارشناسان حوزه کرونا و اینکه چگونه این نظرها جوامع را در کشورها راهنمایی می‌کنند، متن‌کاوی در راستای این موضوع‌ها انجام شد. هر موضوع با جستجوی کلیدواژه بررسی و پس از آن، نگرانی‌های مرتبط با کلیدواژه به دقت بررسی شد تا آشکار شود چرا و چگونه کارشناسان نگرانی‌های خود را درباره این کلیدواژه‌ها بیان کرده‌اند. این موضوع‌ها هشت دسته کلی را شامل می‌شوند: ۱. سلامت و مواد مخدر، ۲. آمادگی و آگاهی، ۳. رفاه اجتماعی، ۴. حکومت و نهادها، ۵. سیاست، ۶. اقتصاد، ۷. محیط زیست و حیات وحش، ۹. نوآوری و فناوری. مطالعه در پی تجزیه و تحلیل این بود که چگونه درک و دریافت سردبیران و کارشناسان و ویژگی‌های مرتبط با کووید-۱۹ برجسته می‌شود. بنابراین این مسائل حیاتی در زندگی و معیشت مردم پنج کشور برگزیده شکل می‌گیرد.
دوره مطالعه
پس از پدیدار شدن کرونا در چین، این موضوع از میانه‌های ژانویه ۲۰۲۰ به کانون رسانه‌های چاپی در سراسر جهان تبدیل شد. بنابراین مطالعه حاضر داده‌هایی را از بخش‌های منتشر شده دیدگاه پنج روزنامه انگلیسی‌زبان از پنج کشور آسیایی برگزیده بین ۲۰ ژانویه ۲۰۲۰ تا ۳۱ مارس ۲۰۲۰ جمع‌آوری کرد.
تحلیل داده‌ها
این مطالعه از شیوه جمع‌آوری داده‌های کیفی با استفاده از یک فهرست بررسی (چک‌لیست) برای گرد آوردن داده‌ها از بخش دیدگاه پنج روزنامه استفاده کرد. فهرست بررسی بر اساس هشت دسته کلی از مسائل اولیه ایجاد و داده‌ها (با استفاده از متن‌کاوی) برای تجزیه و تحلیل بیشتر در زیر این دسته‌بندی‌ها مرتب شد. پیش از آغاز گردآوری داده‌ها، فهرست بررسی کامل بررسی و ویرایش و سپس داده‌ها با استفاده از شیوه تحلیل محتوا تفسیر شد. در خلال تحلیل و تفسیر محتوا، پژوهش تا حدی در پی مفهوم‌سازی برخی نظریه‌های مرتبط با رسانه، مطبوعات و جنبه‌های اجتماعی-فرهنگی پژوهش بود.
نظریه‌های رسانه و نظریه‌های مطبوعات
انگیزه ابتدایی این مطالعه نظریه غنای رسانه (MRT) مربوط به رابرت اچ. لنگل و ریچارد ال. دفت (۱۹۸۹) بود؛ نظریه‌ای که بیشتر برای رتبه‌بندی و ارزیابی غنای شکل‌های مختلف رسانه‌های ارتباطی استفاده می‌شود اما در این پژوهش جای رتبه‌بندی یا ارزیابی اشکال مختلف رسانه، دیدگاه‌های تطبیقی روزنامه‌های مختلف کشورهای برگزیده بررسی شد. از آنجا که ایده اصلی پشت نظریه غنای رسانه این است که رسانه‌ها می‌توانند در انتقال نشانه های اجتماعی، رفع ابهام یا ارائه بازخورد فوری بهتر یا بدتر باشند (هوف و بول، ۲۰۱۹) این مطالعه تلاش کرد ارزیابی کند روزنامه‌های برگزیده ارائه‌دهنده دغدغه‌های متخصصان چگونه جنبه‌های مختلف مربوط به همه‌گیری و شیوه رفع ابهام را منتقل کردند.
نظریه‌های مختلف رسانه‌ای معتقدند نظام‌های دولتی، مالکیت، سیاست و اقتصاد هم به نگرانی‌ها و دغدغه‌های رسانه‌ها شکل می‌دهند (اوستینی و اوستینی، ۲۰۰۲). گرچه پژوهش حاضر به تحلیل رسانه‌ای نظریه‌محور دغدغه‌های روزنامه‌ها نمی‌پردازد اما می‌کوشد دریابد این موضوع‌ها چگونه دیدگاه‌های منتشرشده در روزنامه‌های مختلف را شکل می‌دهند.
نظریه ابعاد فرهنگی هافستد
این پژوهش در پی تبیین روابط بین تفاوت‌های فرهنگی پنج کشور و تأثیر آنها بر هشت دسته کلی است. مدل هافستد (۱۹۸۴) برای بررسی تفاوت‌های فرهنگی بین کشورهای برگزیده استفاده شد. نظریه ابعاد فرهنگی هافستد چارچوبی برای ارتباطات بینافرهنگی است که گیرت هافستد در پایان دهه ۱۹۷۰ آن را ایجاد کرد (هافستد، ۱۹۸۴). این از اولین نظریه‌های سنجش‌پذیر بود که می‌توانست برای تشریح تفاوت‌های میان فرهنگ‌ها استفاده شود (هافستد، ۱۹۹۱). مدل هافستد از شش بعد فرهنگ شکل گرفته است: فاصله قدرت، پرهیز از عدم قطعیت، فردگرایی برابر جمع‌گرایی، مردانگی برابر زنانگی، جهت‌گیری بلندمدت برابر جهت‌گیری کوتاه‌مدت و زیاده‌روی برابر محدودیت (هافستد و همکاران، ۲۰۱۰). با استفاده از مدل هافستد، شباهت‌ها و تفاوت‌های برجسته روزنامه‌های برگزیده بررسی شد. کشورها در این شش بعد فرهنگی امتیازهای متفاوت داشتند که این مزیت‌ها درباره اولویت و تمرکز یک موضوع در یک کشور خاص توضیح می‌داد.
یافته‌ها
نگرانی‌های کارشناسان همه‌گیری کووید-۱۹ که در قالب سرمقاله یا بخش دیدگاه در روزنامه‌های الکترونیکی پیشرو پنج کشور آسیایی در سه ماه ابتدایی همه‌گیری منتشر شده بود، تجزیه و تحلیل شد. یافته‌های این مطالعه بر اساس هشت دسته موضوعی که با همه‌گیری کووید-۱۹ مرتبطند، در قالب هر یک از زیرعنوان‌ها سازمان‌دهی شده‌اند.
چگونه رسانه‌های چاپی آسیا وضعیت همه‌گیری کرونا را شکل دادند
سو لیولین، خبرنگار سرشناس بی‌بی‌سی به همه رسانه‌ها توصیه کرد: «در زمانه بحران، ما به متخصصان مراجعه می‌کنیم اما خبرگزاری‌ها و رسانه‌های اجتماعی باید مراقب اطلاعاتی که به اشتراک می‌گذارند، به ویژه غیررسمی باشند.» (لیولین، ۲۰۲۰). بیانیه وی بر نقش مهم رسانه‌ها در شکل‌گیری اخبار در این نوع بحران سلامتی تاکید می‌کرد. در این مطالعه دیده شد که روزنامه‌های الکترونیکی مختلف از پنج کشور آسیایی رویکرد و تمرکز ویژه خود را هنگام برجسته کردن جنبه‌های زندگی مرتبط با همه‌گیری COVID-۱۹ داشتند. یافته‌ها نشان داد کشورهای مختلف رویکردهای متفاوت برای مدیریت همه‌گیری در پیش گرفتند. این دگرگونی‌ها با تجربه و آمادگی قبلی و شامل تقویت ابتدایی دقت و هوشیاری، آزمایش و کناره‌گیری برابر اجرای دیرهنگام، آگاهی عمومی قوی برابر آگاهی عمومی ضعیف، خویشتنداری، تعهد و عوامل دیگر بود (جالانته و همکاران، ۲۰۲۰). این رویکردهای متفاوت در تحلیل‌ها و نگرانی‌های کارشناسان که در روزنامه‌های پیشرو پنج کشور بازتاب یافت.
رسانه‌های چاپی در ایران: تهران تایمز
ایران سال ۲۰۰۰ دارای ۲۳ روزنامه فارسی‌زبان، سه روزنامه انگلیسی‌زبان و یک روزنامه عرب‌زبان بود (جوئل و کمالی‌پور، ۲۰۰۰). با این حال، بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۴ بیش از ۸۰ روزنامه تعطیل شد (کوکان، ۲۰۰۴). در حال حاضر شش روزنامه انگلیسی‌زبان در ایران منتشر می‌شود که از این تعداد با توجه به شمارگان روزانه، تهران تایمز یکی از روزنامه‌های انگلیسی‌زبان با نسخه آنلاین است. تهران تایمز با توجه به تسلط در جامعه محلی و بین‌المللی و دسترسی آنلاین، برای تحلیل این پژوهش از برداشت‌ها و افکار کارشناسان درباره همه‌گیری کرونا برگزیده شد. در ایران، اولین مورد ابتلا به ویروس کرونا ۲۸ بهمن ۱۳۹۹ گزارش شد اما حتی قبل از آن، تهران تایمز شروع به تمرکز بر اخبار مرتبط کووید-۱۹ کرده بود. از ژانویه تا مارس ۲۰۲۰، نگاه و تحلیل همه محققان درباره کرونا متنوع و نگرانی آنها بر سلامت، آگاهی، اقتصاد، جامعه، سیاست، حکومت، محیط زیست و فناوری متمرکز بود.
بهداشت و مواد مخدر
دیدگاه‌ها و تحلیل‌های مستقیم مرتبط با سلامتی از ژانویه تا مارس ۲۰۲۰ در تهران تایمز منتشر شد. در اوایل مارس ۲۰۲۰، سرمقاله‌های مرتبط با سلامت بیشتر به پیدایش و چیستی بیماری‌های نوع کروناویروس می‌پرداختند. میانه‌های مارس سرمقاله‌ای دیگر درباره سلامتی، وضعیت جهان را با توجه به گسترش کرونا برجسته کرد و هشدار داد که ویروس به سرعت در حال گسترش است؛ از موارد انفرادی تا خوشه‌های گسترده و جوامع.
آمادگی و آگاهی و رفاه اجتماعی
ایران برای کمینه کردن همه‌گیری کووید-۱۹ الزامی بودن فاصله‌گذاری اجتماعی را اعلام کرد. درباره آگاهی و آمادگی، یکی دیگر از سرمقاله‌های تهران تایمز با انتقاد از وضعیت فعلی خشونت مسلحانه در ایالات متحده، در پی پاسخ دادن به این پرسش بود: «برنده نهایی در ایالات متحده کدام است، کووید-۱۹ یا خشونت مسلحانه؟» این رویکردی بود که برای افزایش آگاهی جهان از نیروهای مسلح و آمادگی برای مسائل بهداشتی طراحی شد. در فوریه ۲۰۲۰، این سرمقاله با ابراز نگرانی از نوع رفاه اجتماعی، ابراز احساس همدلی با چینی‌ها را ترغیب کرد.
سیاست
یک کارشناس سیاست جهان در یادداشت خود از حمایت ایران از چین با ارسال ماسک قدردانی و سفیر جمهوری خلق چین در تهران در حساب کاربری توییتر ارتباطی مستقیم برای کاهش ترس بین ایرانیان آغاز کرد. با این حال، رسانه‌های اجتماعی ایران به گردشگران چینی که تعطیلی‌های نوروزی خود را در ایران می‌گذراندد، انتقاد کردند. کارشناسان به انتقاد از رئیس جمهوری ایران پرداختند و در عین حال از او خواستند در عملکرد خود تجدید نظر کند. رئیس سازمان نظام پزشکی ایران درخواست شد از ارائه تصویری «نیمه‌عادی» از وضعیت کشور در مبارزه با کرونا بپرهیزد. این سرمقاله همچنین به دیدگاه پزشکانی می‌پرداخت که به دولت هشدار می‌دادند احساس امنیت کاذب ایجاد و سلامت روانی جامعه را تضعیف نکند (تهران تایمز، ۲۰۲۰). از نظر سیاسی، سرمقاله از سیاست «فشار حداکثری» رئیس جمهوری وقت ایالات متحده برای اعمال شدیدترین تحریم‌ها علیه ایران انتقاد کرد.
حاکمیت و نهادها
در فوریه ۲۰۲۰، کارشناسان تهران تایمز تلاش کردند اعلام تاخیر همه‌گیری کرونا در شهر قم را توجیه کنند. این سرمقاله به تحلیل نقش و وظایف دولت و ساز کار اعلام فراگیری ویروس کرونا پرداخت که در بخشی از آن آمده بود: «عموما حوادث غیر عادی مانند همه‌گیری‌ها باید پس از ارزیابی‌ها و بررسی‌های دقیق به صورت عمومی اعلام و از ایجاد هراس در جامعه ایران جلوگیری شود.»
مارس ۲۰۲۰ وقتی کووید-۱۹ به سرعت در ایران در حال گسترش بود و باعث مرگ و میر چشمگیر شده بود، کارشناسان مسائل حاکمیتی دیدگاه‌های دولت را برجسته کردند و ارزش‌های خدمات عمومی را یادآور شدند: برابری، ثبات، پایداری، سازگاری، پیشینه و خدمات عمومی رایگان. دولت و کارشناسان با اشاره به این اصول، به مسئولان دستگاه‌های اجرایی تذکر و توصیه دادند که کمک‌های خود را گسترش دهند و بر اساس آن اقدام کنند.
اقتصاد
در فوریه ۲۰۲۰ دو دیدگاه مرتبط با کووید-۱۹ در تهران تایمز منتشر و در یک مقاله، نگرانی‌های مربوط به بازار نفت به دلیل گسترش سریع کرونا در چین بیان شد. آن زمان سازمان بهداشت جهانی انتشار سریع ویروس را یک وضعیت اضطراری برای سلامت جهانی اعلام و نگرانی‌هایی در بازار جهانی نفت ایجاد کرد. در پی بازتاب یافتن نگرانی‌های بازار نفت، تا ۲۳ فوریه ۲۰۲۰ هیچ مقاله یا سرمقاله‌ای درباره کووید-۱۹ در تهران تایمز منتشر نشد اما پس از گزارش نخستین مورد از ابتلا به ویروس در ۱۹ فوریه ۲۰۲۰، کارشناسان نظر خود را درباره نقش دولت، اقتصاد و سیاست جهانی اعلام کردند. کارشناسان به شیوه‌نامه‌های دولت و نقش آن پرداختند در حالی که سرمقاله مرتبط با اقتصاد بیشتر بر قیمت‌های پایین نفت و حرکت نزولی شاخص سهام در ایالات متحده متمرکز و نشان‌دهنده نگرانی‌ها و پیش‌بینی‌های مربوط به فشار کرونا بر قیمت نفت بود. در مارس ۲۰۲۰، تهران تایمز نظر کارشناسانی را منتشر کرد که به شدت بر اقتصاد متمرکز بودند. در رابطه با نگرانی‌های اقتصادی، به‌جای افزایش بیکاری یا از دست دادن شغل‌های ناشی از تعطیلی صنایع، تمرکز اصلی بر بازار سفر و ماندگاری تئاتر خصوصی بود. سرمقاله معتقد بود برخلاف سال‌های گذشته، در اوج فصل سفر ۲۰۲۰، بازار مسافرت‌ها به دلیل همه‌گیری کرونا با ضربه‌ای اساسی مواجه شده و مقام‌های محلی و دولتی هشدارهای شدید برای محدود کردن سفر بین شهرهای بزرگ برای مبارزه با ویروس صادر کردند. دولت همچنین هشدار داد که در صورت لزوم ممکن است از «زور» برای محدود کردن سفر در سراسر ایران استفاده کند. کارشناسان در عین حال به آسیب دیدن تماشاخانه‌های خصوصی ایران پرداختند و از دولت خواستند برای کاستن از میزان خسارت‌ها حمایت کند.
جدای از دیدگاه‌ها و اندیشه‌ها این کارشناسان، ابعاد مختلفی از اخبار مرتبط با کووید-۱۹ در تهران تایمز گزارش شده که بیشتر از ۲۲ فوریه به بعد بوده است. اقتصاد، آمادگی و حکمرانی کنار نهاده شد و تاکید بیشتر بر ورزش و رسانه‌ها بود. موضوع محیط‌زیست و حیات وحش که می‌توانست یکی از موضوع‌های اصلی آن باشد، تقریبا در همه شماره‌های روزنامه غایب بود.
محیط زیست و حیات وحش
از ژانویه تا مارس ۲۰۲۰، مسائل زیست‌محیطی تنها یک‌بار در اوایل مارس به چشم کارشناسان آمد و نگرانی درباره هشدارها و ترس‌های آتی مربوط به عواقب زیست‌محیطی که همه کشورهای جهان ممکن است به دلیل شیوع کرونا متحمل شوند، ابراز شد. برخلاف مسائل زیست‌محیطی روزنامه‌های کشورهای دیگر که حکایت از کاهش آلودگی داشتند، دیدگاه تهران تایمز مربوط به تولید زباله‌های خطرناک بود.
نوآوری و فناوری و رسانه و ورزش
با گسترش روزافزون کووید-۱۹ و بالا رفتن میزان قربانیان در مارس ۲۰۲۰، تمرکز اخبار و تحریریه در مارس ۲۰۲۰ افزایش یافت. در میان موضوع‌های مطرح‌شده، به رسانه‌ها و فناوری بیش از مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی توجه و اخبار جعلی مرتبط با کرونا، اخبار بد و نگرانی‌های مربوط به قابل اعتماد بودن منابع خبری در سرمقاله‌های مختلف رسانه‌ای برجسته شد. فناوری آموزش از راه دور برای دانش‌آموزان در دوران همه‌گیری کرونا در دسترس قرار گرفت و مقاله‌های مرتبط با ورزش بیشتر لغو رویدادهای مختلف ورزشی ملی و بین‌المللی بود. میانه مارس ۲۰۲۰، نگرانی‌های کارشناسان مربوط به بازی‌های المپیک بود که نشان می‌داد بازی‌های المپیک ۲۰۲۰ توکیو می‌تواند به تعویق بیفتد.
بحث
با توجه به یافته‌های این پژوهش، بحث تحلیلی بیشتر معطوف به تحلیل تطبیقی موضوع‌های برجسته‌شده در روزنامه‌ها بر اساس مدل تمایز فرهنگی هافستد در کشورهای برگزیده آسیایی است. این بحث به بررسی این موضوع پرداخته است که چگونه تفاوت‌های فرهنگی در کشورهای مختلف بر رسانه‌های خبری برای شکل دادن به واکنش‌ها درباره همه‌گیری تأثیر گذاشته است. جز آن، هدف این بحث ارتباط دادن اولویت‌های روزنامه‌ها به ساختارهای اجتماعی-اقتصادی و حتی سیاسی یک کشور است که بر اساس نظریه‌های مطبوعات بنا شده است.
تحلیل تطبیقی روزنامه‌ها: تمرکز بر الگوی تمایز فرهنگی هافستد در کشورهای مختلف
پژوهشگران می‌گویند با وجود رخ دادن یک رویداد عینی، بحران‌ها به شدت تحت تأثیر اقدام‌های ارتباطی انجام‌شده برای تعریف، توصیف و حل آنها قرار می‌گیرند (هیریت و کورت‌رایت، ۲۰۰۴). مطالعات دیگر هم نقش تأثیرهای فرهنگی و سیاسی را در ارتباطات بحران شناسایی کرده‌اند (هوانگ و همکاران، ۲۰۱۶). این بخش در پی به تصویر کشیدن تصاویر مقایسه‌ای از پنج روزنامه مختلف است که به نمایندگی از پنج کشور آسیایی با محیط‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی متفاوت بررسی شده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد این پنج روزنامه برخی شباهت‌ها و البته تفاوت‌های گسترده دارند. به عقیده کارشناسان، حتی اگر نخستین مورد کرونامثبت در ژانویه ۲۰۲۰ در کره جنوبی و سنگاپور گزارش شده باشد، یافته‌ها و مقایسه‌ها نشان می‌دهد به اقتصاد و سیاست در مارس ۲۰۲۰ در تمام روزنامه‌ها بیشتر اهمیت داده شده است. با این حال، طبیعی است که همه کشورها از ژانویه ۲۰۲۰ و ابتدای شیوع کرونا شروع به برجسته کردن لزوم آماده بودن و مسائل بهداشتی و اجتماعی کردند. از ژانویه تا مارس ۲۰۲۰، همه روزنامه‌ها کمترین اولویت را به موضوع‌هایی مانند محیط زیست و حیات وحش، نوآوری و فناوری و رسانه‌ها می‌دادند.
در انتشار نگرانی‌های کارشناسان در روزنامه‌ها، شباهت‌هایی بین دو کشور جنوب آسیا یعنی بنگلادش و هند دیده شد. با این حال، این دو کشور نخستین مورد خود را در دو ماه مختلف گزارش کردند. شباهت‌های اجتماعی-اقتصادی، جمعیتی، فرهنگی و حتی جغرافیایی ممکن است افکار کارشناسان و محققان را در دوران همه‌گیری کرونا شکل داده باشد. هند و بنگلادش بیشترین تمرکز را به سلامت، آمادگی و آگاهی دادند، به طوری که این موضوع‌ها حدود نیمی از سرمقاله‌های دو روزنامه برجسته این دو کشور را تشکیل می‌دهند. موضوع‌های اجتماعی و سیاسی در نگرانی‌های دیدگاه‌های کارشناسان روزنامه‌های هر دو کشور اولویت‌های یکسان داشتند. از میان همه کشورها، زیرساخت‌های بهداشتی، خدمات و امکانات در هند و بنگلادش بدترین بودند. ضمن اینکه جمعیت بسیار متراکم که در شرایط نامناسب بهداشتی و سلامتی زندگی می‌کنند، بر تمرکز و اولویت‌های سلامت، آمادگی و آگاهی‌بخشی در سرمقاله‌های روزنامه‌های دو کشور تأثیر گذاشته است.
در تجزیه و تحلیل ابعاد فرهنگی هافستد (۱۹۸۴، ۱۹۹۱) نمرات هر پنج کشور چشمگیر است و به استثنای هند و ایران، سایر کشورها امتیاز فردگرایی زیر ۲۰ دارند، در حالی که امتیاز هند و ایران حدود ۴۰ است. با اینکه هر پنج کشور هنوز جوامع اشتراکی دارند، مسائل اجتماعی در سرمقاله روزنامه‌ها اولویت نداشت. با این حال، از آنجا که سنگاپور کشوری چندنژادی است که مردم چین بر آن تسلط دارند، مسائل اجتماعی در روزنامه سنگاپور بیشتر برجسته شد و این روزنامه علاوه بر مسائل اجتماعی، بیشترین توجه را به حکومت و سیاست داشت. انتخابات عمومی سنگاپور قرار بود ۱۰ جولای ۲۰۲۰ برگزار شود و یکی از دلایل احتمالی این نگرانی در سرمقاله‌ها بود.
در حوزه اقتصاد، کره جنوبی بالاترین سطح نگرانی را در سرمقاله‌های روزنامه نشان داد. کره جنوبی اقتصادی پررونق و توسعه سریع‌تر داشت. با این حال، کووید-۱۹ روند کاهشی شدیدی بر ارزش بازار سهام آن تحمیل کرد. در ۱۰ روز ابتدایی همه‌گیری کرونا تا ۱۰ فوریه ارزش بازار سرمایه در این کشور ۷.۲۸ کاهش یافت. به علاوه، ابعاد فرهنگی هافستد (۱۹۸۴، ۱۹۹۱) می‌تواند تمرکز بالای موضوع اقتصاد را در کره هرالد توضیح دهد. در میان هر پنج کشور، کره جنوبی بالاترین امتیاز را در جهت‌گیری بلندمدت (۱۰۰) و پرهیز از عدم قطعیت (۸۵) دارد. این دو امتیاز بالا می‌تواند توضیح دهد چرا روزنامه‌ها و کارشناسان کره جنوبی به شدت نگران اقتصاد هستند.
در میان هر پنج کشور، ایران موقعیت اجتماعی-اقتصادی و سیاسی منحصر به فرد در جهان است. تهران تایمز با وجود داشتن بیشترین تعداد موارد کرونامثبت (در میان پنج کشور) در مارس ۲۰۲۰، دیدگاه‌های کارشناسان را بسیار کم منتشر کرد. تحریم‌های بین‌المللی و محدود شدن روابط دیپلماتیک با غرب کارشناسان ایرانی را از ابراز نگرانی‌های خود در یک روزنامه انگلیسی‌زبان محدود کرده است. در میان اندک دیدگاه‌ها، موضوع سلامت، آمادگی و آگاهی، اقتصاد، نوآوری، فناوری و رسانه در تهران تایمز اولویت‌های یکسان داشتند. با این حال، در مقایسه با روزنامه‌های دیگر کشورها، تهران تایمز توجه بیشتری به نوآوری و فناوری، رسانه‌ها و محیط زیست و حیات وحش داشت.
یک مطالعه پیشین ادعا کرده است فرهنگ‌ها و ساختارهای اجتماعی بازیگران مختلف در جامعه بر دریافت، شناسایی و مدیریت خطر تأثیر می‌گذارد (درسل، ۲۰۱۵). پژوهشگران توصیه می‌کنند مدیران و کارکنان حوزه روابط عمومی باید فرهنگ را هنگام ایجاد پیام در نظر بگیرند (ورتز و کیم، ۲۰۱۰). بنابراین از مطالعات پیشین پیداست مسائل اجتماعی-فرهنگی و حتی سیاسی و نهادی در شکل‌دهی ارتباطات بحران نقش دارند. در این پژوهش، دگرگونی نگرانی‌های روزنامه‌ها از کشورهای برگزیده شواهدی از نقش تأثیر اجتماعی-فرهنگی یک کشور و در نتیجه نقش روزنامه آن کشور در شکل‌دهی اخبار و واکنش به بحران ارائه کرده است.
اندیشه‌های کارشناسان در روزنامه‌های الکترونیکی: شکل‌گیری بر اساس نظریه‌های رسانه‌ای
در این تحلیل پنج روزنامه پیشرو پنج کشور آسیایی - کره جنوبی، سنگاپور، ایران، بنگلادش و هند – اولویت‌های متفاوت داشتند. با این حال، در هر پنج کشور اقتصاد موضوعی کلیدی و نگران‌کننده بود. به استثنای هندوستان تایمز، همه روزنامه‌ها بیشترین توجه را به برجسته کردن نگرانی‌های کارشناسان مرتبط با اقتصاد نشان دادند. مسائل اقتصادی بیشتر شامل اشتغال، بیکاری، اختلال در زنجیره تامین، کاهش قیمت نفت خام و سطح پایین پیش‌بینی تولید ناخالص داخلی در همه کشورها می‌شود. برای ایجاد آگاهی در میان توده مردم و ایجاد آمادگی در موسسه‌ها و جوامع، سرمقاله‌ها به فعالیت‌های مربوط به آماده‌سازی و آگاهی توجه کردند. کارشناسان با تاکید بر حفظ هماهنگی در جامعه، گسترش کمک به دیگران و نشان دادن حمایت از سلامت روان به کارکنان خط مقدم مبارزه با کووید-۱۹، نگرانی‌های خود را در حوزه رفاه اجتماعی نشان دادند. در میان این جنبه‌ها، دغدغه‌های سیاسی هم در دیدگاه کارشناسان بسیار مهم بود. در این زمان ویرانگر، «بازی سرزنش» انجام می‌شد و یک کشور از کشورهای دیگر انتقاد می‌کرد. چند رویداد ورزشی از جمله المپیک ۲۰۲۰ توکیو لغو شد یا به تعویق افتاد و در برخی کشورها به ورزش تا حدودی توجه شد. با این حال، محیط زیست و حیات وحش که مورد اخیر مشکوک به ارتباط با همه‌گیری کروناست، در دیدگاه کارشناسان مغفول مانده است. تلاش‌های مربوط به نوآوری و فناوری در سراسر جهان ادامه دارد اما این موضوع در دغدغه‌های سرمقاله چندان برجسته نیست.
کارشناسان می‌گویند ساختار اجتماعی-اقتصادی هر کشور و جامعه پیوند قوی با جنبه‌هایی مانند درک خطر، آگاهی و پاسخ دارد (جالانته و همکاران، ۲۰۲۰). نظریه‌های رسانه‌ای همچنین از این دیدگاه حمایت می‌کنند که نظام دولتی، مالکیت، سیاست و اقتصاد بر نگرانی‌های رسانه‌ها تأثیر می‌گذارد و به آنها شکل می‌دهد (هاختن، ۱۹۸۱). بنابراین، کشورهای مختلف و رسانه‌های چاپی پیشرو آنها با توجه به ساختارهای اجتماعی-اقتصادی و حتی ساختارها و تنظیم‌های سیاسی خود جنبه‌های متفاوتی را شکل داده‌اند که تحت تأثیر کرونا قرار گرفته‌اند. تحلیل با استناد به مدل هافستد (۱۹۸۴، ۱۹۹۱) هم این رابطه بین ابعاد اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی یک کشور و تأثیر آنها بر رفتار ارتباطی را نشان می‌دهد.
جمع‌بندی پایانی
از زمان پیدایش کرونا در اواخر دسامبر ۲۰۱۹ تا آوریل ۲۰۲۰، ویروس نه تنها به یک بیماری همه‌گیر تبدیل شد بلکه یک مشکل جهانی ویرانگر هم به وجود آورد. همه‌گیری امروز بر تمام بخش‌های همه کشورها سایه افکنده اما وضعیت در هر کشور و هر بخش یکسان نیست. در کنار زمان و میزان همه‌گیری و تلفات آن، شرایط اجتماعی-اقتصادی و سیاسی یک کشور، آمادگی نسبی، تلاش‌های نهادی، شرایط و اقدام‌های اجتماعی-اقتصادی و همچنین بحث‌های سیاسی را تعیین کرده است.
از یافته‌ها و بحث‌های این پژوهش می‌توان دریافت تمایز فرهنگی، ساختار اجتماعی-اقتصادی و سیاسی و حتی ساختار نهادی یک کشور و رسانه‌ها همگی در بازنمایی و شکل‌دهی اخبار و اندیشه‌های یک روزنامه تأثیر و نقش چشمگیر دارند. با این حال، پژوهشگران درباره نیاز به یک استاندارد و پروتکل جهانی برای پاسخ‌های منطقه‌ای و ملی در این دنیای بسیار به هم پیوسته توصیه کرده‌اند (جالانته و همکاران، ۲۰۲۰). در این دنیای جهانی، پرداختن به یک موضوع ملی ممکن است تأثیر گسترده جهانی داشته باشد. بنابراین داوری روزنامه‌ها هم باید قاطع باشد و نسبت به موضوع‌هایی که نه تنها یک نیاز ملی بلکه نیاز جهانی برای مبارزه با بحران‌های جهانی مانند همه‌گیری کووید-۱۹ است، ابراز نگرانی کنند. روزنامه‌ها و دیگر اشکال رسانه‌ها با پرهیز از راه انداختن «بازی سرزنش»، دامن زدن به اخبار جعلی، اغراق و سیاست باید نقشی کلیدی در هدایت توده مردم و سیاستگذاران برای رویارویی با بحران‌ها و بازگشت به وضعیت بهتر ایفا کنند.
*: دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت رسانه
نظر شما