همشهری‌آنلاین - تهمینه انصاری: سال 1990، زمانی که فدراسیون بین‌المللی روزنامه نگاران اولین گزارش سالانه خود را از روزنامه نگاران کشته شده منتشر می‌کرد، کسی فکرش را نمی‌کرد که فهرست اسامی روزنامه‌نگاران کشته شده تا 30 سال بعد همچنان ادامه‌دار و این فدراسیون مجبور باشد تا 2020 یا شاید بعدتر از آن هم آمارگیری روزنامه نگاران از کشورهای جنگ زده و پرخطر را در اولویت کارهایش بگذارد و این فهرست، اسامی روزنامه نگارانی از سراسر دنیا را در خودش داشته باشد. بدتر و تلخ‌تر اینکه رقم روزنامه نگاران کشته شده تا پایان سال سی‌ام ینی سال 2020 به 2.658 می‌رسد و روزنامه نگاران «بسی رنج بردند در این سالِ سی».
فدراسیون بین‌المللی روزنامه نگاران اولین سازمانی بود که زنگ خطر سالانه کشته شدن روزنامه نگاران و آینده‌ای را که از آن‌ها تباه می‌شد، به صدا درآورد، چرا که روزنامه نگاران تنها قشری بودند که مخالفان و دشمنان آزادی مطبوعات آن‌ها را در هر گوشه جهان هدف حمله، شلیک گلوله و گاهی هم آدم‌ربایی قرار می‌دادند. تلفاتی که از فدراسیون بین المللی روزنامه نگاران اعلام می‌شود آماری از همه روزنامه نگاران، روزنامه نگاران آزاد و مستقل و همچنین کارکنان پشتیبانی مانند رانندگان، تعمیرکاران و مترجمانی است که در جریان تهیه خبر کشته شدند که تصویری کامل از میزان تلفات در نیروی کار رسانه را نشان می‌دهد.
شروع تلخ با ۴۰ خبرنگار کشته شده
در سال ۱۹۹۰ که فدراسیون بین المللی روزنامه نگاران آمارگیری از روزنامه نگاران کشته شده را شروع کرد، ۴۰ روزنامه نگار و کارمند رسانه‌ای که در آن سال کشته شده بودند، نتیجه این آمارگیری شد. برخی معتقد بودند که این آمار فقط یک تلنگر است اما متأسفانه ثابت شد که اینطور نیست. مجموع همه این اعداد از سال ۱۹۹۰ به بعد، رقم خیره کننده و چشمگیر ۲.۶۵۸ کشته شده در سی سال گذشته را نشان می‌دهد که معادل هر هفته حدود دو روزنامه نگار یا کارمند حوزه رسانه است.
بیش از ۵۰ درصد از روزنامه نگاران در ده کشور خطرناک که درگیر جنگ، جنایت و فساد و همچنین قانون شکنی و بی‌نظمی هستند، کشته شدند. در صدر این ده کشور، عراق با (۳۳۹ کشته)، بعد از آن مکزیک (۱۷۵)، فیلیپین (۱۵۹)، پاکستان (۱۳۸)، هند (۱۱۶)، روسیه (۱۱۰) ، الجزایر (۱۰۶)، سوریه (۹۶)، سومالی (۹۳) و افغانستان (۹۳) هستند.
عراق که با بالاترین کشته در صدر جدول کشته‌ها قرار دارد و عنوان قاتل‌ترین کشور در جهان برای روزنامه نگاران را به نام زده، در دهه اول این دوره زمانی سی ساله چندان آمار بالایی نداشت، اما در سال ۲۰۰۳ و همزمان با شروع حمله انگلیس و آمریکا بود که تعداد روزنامه نگاران کشته شده در این کشور سیر صعودی گرفت.
در افغانستان هم عدد (۹۳) پیامدهای حمله آمریکا در سال ۲۰۰۱ بود. ارتباط بین درگیری‌های مرگبار و آمار بالای روزنامه نگاران کشته شده در جنگ داخلی در الجزایر که در سال ۱۹۹۳ آغاز شد و در سال ۱۹۹۶ هم پایان یافت، کاملا مستقیم بود. در همین درگیری‌ها بود که (۱۰۶) روزنامه نگار در مدت کوتاه سه ساله کشته شدند. موردی مشابه جنگ سوریه که از سال ۲۰۱۱ آغاز شد و هنوز هم ادامه دارد و نتیجه آن ۹ سال جنگ و کشته شدن (۹۶) روزنامه نگار بود.
درگیری‌های دیگر مثل شورش‌های طولانی مدت در سومالی، این کشور را به قاتل‌ترین کشور آفریقایی برای روزنامه نگاران تبدیل کرد. از سال ۱۹۹۰ در شبه قاره هند، قتل روزنامه نگاران در پاکستان (۱۳۸) و در هند (۱۱۶) تقریباً هر ساله در لیست کشته شده‌ها وجود دارد که ۴۰ درصد از کل مرگ و میرها در منطقه آسیا و اقیانوسیه را تشکیل می‌دهد.
در مکزیک که در اکثر موارد کشته شدن روزنامه نگاران از طریق جرایم سازمان یافته اتفاق می‌افتد، این کشور را به عنوان خطرناکترین کشور در آمریکای لاتین تبدیل کرده که هر سال هم در لیست فدراسیون بین‌المللی روزنامه نگاران و گاهاً با اعداد دو رقمی حضورش را نشان می‌دهد. با توجه به اینکه از دهه‌های ۸۰-۱۹۷۰ روزنامه نگاران بسیاری مورد هدف قرار گرفته‌اند، مکزیک همچنان خطرناک ترین مکان برای روزنامه نگاران در این کره خاکی خواهد بود.
رسیدن به این نکته که این کشته‌ها طی چندین سال چطور بر اساس متغیرهای خاص به این اعداد رسیده‌اند، با کشف الگوهای تغییرات منطقه‌ای کمی محقق خواهد شد. منطقه آسیا و اقیانوسیه با (۶۸۱) روزنامه نگار در صدر جدول قرار دارد، بعد از آن آمریکای لاتین با (۵۷۱) ، خاورمیانه با (۵۵۸) ، آفریقا با (۴۶۶) و اروپا با (۳۷۳) کشته در سطوح دیگر جدول قرار دارند.
خبرنگاران را می‌کشند؟!
در حقیقت درباره دلیل هدف قرار دادن روزنامه نگاران هیچ توضیحی وجود ندارد، اما یکی از دلایل اصلی آن تداوم جنگ و درگیری‌های مسلحانه بوده که روزنامه نگارانی که از آن‌ها گزارش می‌دهند، در معرض آسیب، آدم ربایی یا حتی شرایطی بدتر قرار می‌گیرند. در سال‌های اخیر تهدیدی جدید هم برای روزنامه نگاران با دخالت سازمان‌های تروریستی به دلایل دیگر اضافه شده است.
با این وجود هنوز هم داستان ناگفته از خبرنگاران وجود دارد و آن هم ماجرای روزنامه نگاران محلی است، چرا که هیچ اسمی از روزنامه نگاران محلی در رسانه‌ها آورده نمی‌شود و محلی‌ها همیشه فراموش شده‌اند. در حقیقت، نزدیک به ۷۵ درصد روزنامه نگاران کشته شده در سراسر جهان نه پایشان را روی مین گذاشته‌اند، نه در تیراندازی به ضرب گلوله کشته شده‌اند و نه حتی در یک بمب گذاری انتحاری جان خود را از دست داده‌اند؛ آن‌ها به قتل می‌رسند، درست مثل کشته شدن در اثر تیراندازی یک فرد مسلح به کسی که پشت موتور سیکلت در حال فرار است یا کسی که در نزدیکی منزل یا محل کارش با ضربات چاقو جراحت دیده و کشته شده و یا حتی کشته شدن بعد از آدم ربایی یا شکنجه.
علت مرگ خبرنگاران مشخص نیست و مشخص نمی‌شود!
در تمام این ۳۰ سال تقریباً این مساله به یک واقعیت در زندگی روزنامه نگاران تبدیل شده که کشتن روزنامه نگاران سال به سال ادامه دارد. فدراسیون بین‌المللی روزنامه نگاران همیشه درصدد بوده تا عدم موفقیت دولت‌ها در محاکمه عاملان مرگ روزنامه نگاران را افشا کند. به جرات می‌توان گفت که در کمتر از ۹۰ درصد کشته شدن روزنامه نگاران در سراسر جهان، تعقیب کیفری صورت گرفته یا اصلاً هیچکدام پیگرد قانونی نداشته است. در دو سوم موارد علت مرگ به هیچ وجه مشخص نشده و احتمالاً هم هرگز مشخص نخواهد شد. این به این معناست که کشتن یک روزنامه نگار تقریباً بدون خطر و عواقب و پیگرد قانونی است؛ قتل به ساده‌ترین و ارزان‌ترین راه برای ساکت کردن روزنامه نگارانی که دردسرساز شده‌اند. گاهی اوقات هم آن‌هایی که ماشه را می‌کشند، شناسایی و به محاکمه کشانده می‌شوند، اما در بیشتر موارد بدون دادن هیچ غرامتی، پرونده را مختومه می‌کنند.
آنتونی بلانگر، دبیر کل فدراسیون بین‌المللی روزنامه نگاران می‌گوید: این فقط آمار نیست. همه روزنامه نگارانی که کشته می‌شوند، دوستان و همکاران ما هستند که زندگی خود را وقف کار روزنامه نگاری کرده و هزینه نهایی را هم برای آن پرداخته‌اند. کار ما این نیست که فقط یادشان باشیم، ما مدام پرونده‌هایشان را پیگیری می‌کنیم، دولت ها و مقامات حقوقی را تحت فشار قرار می‌دهیم تا عاملان مرگ محاکمه شوند.
فدراسیون بین المللی روزنامه نگاران هر روز تلاش خود را بیشتر می‌کند تا راه‌هایی برای ایمن‌تر کردن شغل روزنامه نگاری پیدا کند. در سال ۲۰۰۶ ، تلاش‌های فدراسیون منجر به تصویب قطعنامه ۱۷۳۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد شد که دولت‌ها را به محافظت از روزنامه نگاران دعوت می‌کرد اما اراده سیاسی برای این کار هنوز وجود ندارد. از زمان تصویب این طرح، مرگ حدود ۱۴۹۲ روزنامه نگار ثبت شده است. چند سال پیش، با رسیدن آمار کشته‌ها به یک رقم بی‌سابقه، برای اولین بار پس از بیش از سه دهه، موضوع کشته شدن خبرنگاران مورد توجه برخی دولت‌های غربی قرار گرفت. با این حال، با کاهش تعداد قتل‌ها در چند سال اخیر ممکن است این تعهد دوباره فراموش شود.
یونس مجاهد، رئیس فدراسیون بین المللی روزنامه نگاران هم می‌گوید: ابزارهای بی‌شماری در سطح سازمان ملل و منطقه‌ای برای تقویت دامنه تعهدات قطعنامه تصویب شده وجود دارد اما ما ضعف آن‌ها را می‌دانیم. مشکل اینجاست که اکثر موراد قطعنامه الزام آور نیست و بنا به شرایط عملیاتی هستند. عمده‌ترین مانع در حمایت از روزنامه نگاران نه از حیطه حقوق بلکه از نقص اجرای آن ناشی می‌شود.
به همین دلیل فدراسیون بین‌المللی کنوانسیون خود در مورد ایمنی و استقلال روزنامه نگاران را در سال ۲۰۱۸ به سازمان ملل متحد تحویل داد و در حال حاضر در تلاش است تا کنوانسیون در دستور کار مجمع عمومی سازمان ملل مطرح شود.
۲۰۲۰ با مرگ ۴۲ روزنامه نگار
در سال۲۰۲۰ ، فدراسیون بین‌المللی روزنامه نگاران ۴۲ کشته (۴۹ کشته در سال ۲۰۱۹) را در حملات، انفجار بمب و حوادث آتش سوزی در ۱۵ کشور از ابتدای سال ثبت کرد.
از ۱۰ دسامبر سال ۲۰۲۰ ، فدراسیون، آمریکای لاتین را به عنوان خطرناکترین منطقه با (۱۵) روزنامه نگار کشته شده و پس از آن آسیا و اقیانوسیه را با ۱۳ مورد کشته اعلام می‌کند. آفریقا و کشورهای عربی و خاورمیانه هر کدام (۶) مورد کشته را به ثبت رسانده‌اند و درجایگاه سوم قبل از اروپا با (۲) مورد کشته هستند.
مکزیک در رتبه بندی سال ۲۰۲۰ ، برای چهارمین بار در ۵ سال گذشته با (۱۳) کشته در صدر فهرست و پس از آن پاکستان با (۵) مورد قرار دارد. در حالی که افغانستان، هند، عراق و نیجریه هرکدام (۳) مورد را ثبت کرده‌اند. در فیلیپین، سومالی و سوریه (۲) مورد مرگ از بین روزنامه نگاران اتفاق داده است. کامرون، هندوراس، پاراگوئه، روسیه، سوئد و یمن هم با یک مورد روزنامه نگار کشته شده در این جدول قرار دارند.
نمی‌کشیم، زندانی می‌کنیم!
حداقل ۲۳۵ روزنامه نگار در حال حاضر در۳۴ زندان در سراسر جهان به سر می‌برند. در فهرست فدراسیون، روزنامه نگاران دیگری هم هستند که به آن‌ها اتهامی زده شده اما با وثیقه آزاد شده‌اند.
فدراسیون در اولین مطالعه جهانی خود درباره روزنامه نگاران در زندان متوجه شد که زندانی کردن متخصصان حوزه رسانه اغلب نوعی انتقام جویی در برابر روزنامه نگاران شجاعی است که برای گزارشگری مستقل ایستادگی می‌کنند. این امر به ویژه در مواقع ناآرامی سیاسی و مدنی اتفاق می‌افتد که دولت‌ها به عنوان ابزاری برای محروم کردن دسترسی مردم به اطلاعات معتبر به سرکوب رسانه‌ها متوسل می‌شوند.
این مطالعه موارد بیشتری از روزنامه نگاران که برای مدت کوتاهی بازداشت شدند و بازداشت آن‌ها هیچ ارتباطی با قانون شکنی ندارد بلکه فقط سواستفاده محض از قدرت برای کنترل اقدامات آن‌ها بوده است را هم برملا می‌کند. یافته دیگر این مطالعه مربوط به ادعای مکرر عضویت در گروه‌هایی است که در پس حوادثی هستند که روزنامه نگاران پوشش می‌دهند مثل ترکیه؛ جایی که تعداد زیادی از روزنامه نگاران پس از تلاش ناموفق کودتای جولای ۲۰۱۶ به اتهام حمایت از کودتا بازداشت شدند.
ناآرامی‌های داخلی و اعتراضات مربوط به انتخابات هم علت دیگری برای دستگیری گسترده روزنامه نگاران و سایر متخصصان حوزه رسانه است، درست مثل اتفاقی که در بلاروس افتاد. گزارش در مورد مدیریت شرایط بحرانی، مثل شیوع کووید۱۹ هم منجر به دستگیری و بازداشت روزنامه نگاران در برخی کشورها شده است. در یک پرونده، یک روزنامه نگار کهنه کار مصری که به این اتهام جعلی بازداشت شده بود، در زمان بازداشت به ویروس مبتلا شد و درگذشت.
کشورهایی که بیشترین تعداد روزنامه نگار در زندان را دارند، ترکیه (۶۷) ، مصر (۲۱) ، چین (۲۳) ، اریتره (۱۶) ، عربستان سعودی (۱۴) ، بلاروس (۱۱) ، یمن و کامبوج (۹) ، کامرون ( ۶) ، مراکش و میانمار (۵) هستند.
نظر شما