خراسان شمالی؛ رویشگاه گیاهان دارویی

به گزارش همشهری آنلاین به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد، استان خراسان شمالی با وسعت ۲۸ هزار و ۱۸۲ کیلومترمربع، به لحاظ تنوع آب و هوایی، توپوگرافی و اکولوژیکی و با توجه به وجود قرار گیری بین دو ناحیه آب و هوایی مرطوب استان گلستان و نیمه خشک استان خراسان شمالی، دارای پوشش گیاهی بسیار متنوع و ذخایر ژنتیکی گیاهی بسیار ارزشمند است که درصد بالایی از آن را گیاهان دارویی تشکیل می‌دهد.

از نگاه آمار خراسان شمالی دارای یک میلیون و ۵۴۹ هزار هکتار مرتع، ۴۲۲ هزار جنگل و بیشه زار، ۵۸۷ هزار هکتار بیابان و ۷ هزار و ۶۵۶ هکتار ذخیره گاه جنگلی حفاظت شده است.

در خراسان شمالی ۳۵۰ گونه گیاه دارویی، معطر و ادویه‌ای شناسایی شده است که بیشتر این گونه‌ها قابلیت صنعتی شدن دارند، اما برداشت‌های غیراصولی از اصلی‌ترین مخاطراتی است که رویشگاه گیاهان دارویی را تهدید می‌کند. خراسان شمالی ظرفیت بسیاری در زمینه توسعه سطح کشت گیاهان دارویی دارد و زمین‌های دیم پرشیب کم‌بازده باید به کشت این گیاهان که توقع و نیاز آبی کمی دارند سوق یابد.

گیاهان دارویی، فرصتی اقتصادی است که زمینه بسیار ارزنده برای ایجاد اشتغال و ارزآوری در خراسان شمالی خواهد داشت. مصرف گیاهان دارویی در خراسان شمالی به لحاظ داشتن ویژگی‌های خاص طبیعی و اقلیمی و تنوع آب و هوایی منحصر به فرد، از دیرباز مورد توجه بوده و هم‌اکنون هم در اکثر مناطق روستایی و عشایری مصرف گیاهان دارویی در درمان برخی بیماری‌ها از جایگاه بالایی برخوردار است.

درخراسان شمالی به واسطه داشتن ظرفیت رشد گیاهان دارویی، زمینه توانمند شدن در این حوزه وجود دارد و بسیاری از دانش آموختگان بیکار رشته‌های کشاورزی و منابع طبیعی می‌توانند در این مسیر وارد و برای خود اشتغال ایجاد کنند و توسعه کاشت و فرآوری گیاهان دارویی می‌تواند زمینه را برای توسعه استان مهیا کند.

سطح زیر کشت گیاهان دارویی خراسان شمالی هزار و ۲۸۵ هکتار با تولید هزار و ۹۲۰ تن است. گیاهان دارویی خراسان شمالی شامل زیره سبز، آویشن باغی، باریجه، نعناع فلفلی، خاکشیر، گشنیز، کدو تخم کاغذی، کتان، کنگر و چریش است.

بهار و کنگرهای خودرو

از جمله گیاهان بهاری خراسان شمالی که دستمایه تهیه خوراکی ساکنان این خطه می‌شود و این روزها در بازارهای منطقه به وفور دیده می‌شود کنگر است که در کنار شوره و سلمه عرضه می‌شود که البته فراوانی آن در بازار مانند سال قبل نیست و شاید یکی از دلایل، ممنوعیت برداشت این گیاهان باشد.

احمدی اسکویی مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی گفت: کنگر گیاهی بوته‌ای و خاردار است که به صورت طبیعی در قسمت‌های کوهستانی استان می‌روید.

وی با اشاره به خواص این گیاه اظهار کرد: گفته می‌شود این گیاه برای بهبود عملکرد کلیه، کیسه صفرا و کبد توصیه می‌­شود و برای درمان کم خونی نیز مناسب به نظر می‌رسد.

مسئول بهره‌برداری اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی افزود: کنگر خودرو است، یعنی کسی آن را نمی‌کارد، از خار پوشیده شده و بنابراین چیدنش کمی سخت است و چون خاصیت دارویی دارد، از آن خورشت و بورانی نیز تهیه می‌کنند.

باریجه
باریجه از گیاهان دارویی در خراسان شمالی است که مصارف صنعتی و دارویی بسیار بالایی دارد، رویشگاه‌های این گونه گیاهی در خراسان شمالی عمدتا در مراتع و عرصه‌های طبیعی شهرستان‌های جاجرم، گرمه، فاروج، شیروان و بجنورد است و حدود ۸۵ هزار هکتار از رویشگاه‌های تهیه طرح، احیا و بهره‌برداری شده است.

باریجه با نام علمی (Ferula gummosa) از مهم‌ترین محصولات مرتعی ایران است. این گیاه با داشتن ارزش‌های دارویی و صنعتی فراوان، در بسیاری از نقاط ایران اسلامی خاصه استان خراسان یافت می‌شود.

باریجه گیاهی است دارای ساقه ضخیم از خانواده چتریان (Umbelliferae) که به ارتفاع تا حدود ۲ متر نیز می‌رسد. باریجه بوی قوی و طعم گس، تلخ، معطر، گزنده و ناپسند دارد. نوع اشکی باریجه سفید یا زرد یا زرد مایل به سبز و یا مایل به قرمز دارد و درشتی آن از یک نخود تا یک گیلاس تفاوت می‌کند و اگر شکسته شود مقطع آن زرد شفاف است. اینگونه باریجه مدت‌ها نرمی خود را حفظ می‌کند، اما به مرور زمان سخت و شکننده می‌شود بطوریکه براثر خرد شدن بصورت گرد درمی‌آید.

باریجه ایران از نوع خشک و مرکب از قطعات کوچک است که در قسمت داخلی کدر و تیره است.

برداشت ۴ تن محصول شیره باریجه و کتیرا

حسن وحید مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی از برداشت ۴ تن محصول شیره باریجه و کتیرا از عرصه‌های منابع طبیعی خراسان شمالی خبر داد.

وحید گفت: در جهت طرح‌های احیاء و بهره‌برداری در سال گذشته حدود ۴ تن شیره باریجه و کتیرا در استان برداشت شده است.

وی افزود: از این مقدار برداشت شده حدود ۳ تن شیره باریجه و حدود یک تن کتیرا است، که در قالب قرارداد با تشریفات قانونی مزایده به مجریان طرح با اولویت بهره برداران بومی واگذار شده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی با بیان این‌که تاکنون ۳۱ طرح بهره بردای گیاهان دارویی در این استان تهیه شده است، گفت: این طرح‌ها در وسعت حدود ۹۰ هزار هکتار می‌باشد

وحید عنوان کرد: عمده طرح‌های احیاء و بهره‌برداری برای گونه‌های باریجه، کتیرا و زرشک وحشی، آویشن و مرزه کوهی تهیه شده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی افزود: هدف اصلی در تهیه طرح‌ها و واگذاری آنها به بهره بردار، احیا و توسعه و غنی‌سازی رویشگاه‌های گیاهان دارویی و توانمندسازی جوامع محلی است.

چریش یکی از خوشمزه‌های بهاری

چریش یکی از انواع گیاهانی است که با فرارسیدن فصل بهار از نیمه فروردین ماه در مراتع خراسان شمالی شروع به روییدن می‌کند و تا پایان فصل بهار قابل برداشت است. بارندگی‌ها و شرایط آب و هوایی مساعد بهار امسال موجب شد تا چریش، این گیاه بومی خراسان شمالی که هر سال مراتع و کوهپایه‌ها را سبز می‌کند، اندکی دیرتر سر از خاک برآورد، اما در عین حال ممنوعیت وضع شده برای برداشت گسترده این گیاه، موجب شد تا رویشگاه‌های این گونه خوراکی جانی تازه بگیرد و رویش آن چندین برابر سال‌های گذشته شود.

گونه خوراکی و دارویی چریش، در میان گیاهان خودروی خراسان شمالی، سری میان سرها دارد و سال‌ها است که در سفره‌های بهاری مردم این خطه جا باز کرده است.

گیاه چریش در خراسان شمالی به لحاظ شرایط اقلیمی آن بخصوص در مناطق شمالی در منطقه گلول شیروان، راز و جرگلان، ارتفاعات اسدلی و کوه شاه جهان اسفراین، سالوک، کوه بهار، قزلق و شوقان جاجرم و مناطقی از شهرستان مانه و سملقان می‌روید.

این گیاه در فصل بهار در همه سبزی فروشی‌ها عرضه می‌شود. مردم خراسان شمالی در فصل بهار از این گیاه آشی می‌پزند که مخلوطی از حبوبات، بلغور گندم و گیاه چریش است و با دوغ تازه خورده می‌شود.

نان چریشی نیز با استفاده از خمیر، زردچوبه، پیاز، ادویه‌ای مانند رازیانه و همچنین دنبه گوسفندی که روغن آن گرفته شده و سرخ شده باشد و یا روغن حیوانی در تنور پخته می‌شود.

کامبیز انصاری رئیس اداره جنگلداری و جنگل‌کاری اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان شمالیبه خبرنگار ما گفت:در حال حاضر این گیاه در خراسان شمالی روییده و در حال فروش است.

انصاری افزود: برداشت غیراصولی این گیاه توسط بهره برداران یکی از معضلات رویش این گیاه است که آن را در معرض انقراض قرار می‌دهد.

رئیس اداره جنگلداری و جنگل کاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان شمالی با اشاره به این‌که چریش از گیاهان مرتعی است که در تمام نقاط کوهستانی استان رشد می‌کند، عنوان کرد:، اما برخی از بهره برداران به منظور سود بیشتر خود این گیاه را از ریشه کنده و رویش مجدد آن را دچار مشکل می‌کنند.

ممنوعیت برداشت
حسن وحید مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی افزود: برداشت گیاهان دارویی در عرصه‌های منابع طبیعی استان جز در قالب طرح و بدون مجوز اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی، ممنوع است و با متخلفان در این باره برخورد می‌شود و امسال نیز به دلیل شیوع کرونا برداشت گیاهان دارویی ممنوع شده است.

علیرضا احمدی اسکویی، مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی به خبرنگار ما گفت: با توجه به شیوع بیماری کرونا و به منظور حفظ گونه‌های گیاهی، برداشت هر گونه گیاه خوراکی و دارویی وحشی تازه روییده از منابع طبیعی و مراتع استان تا اطلاع ثانوی ممنوع است.

احمدی اسکویی افزود: بخش عمده این ممنوعیت به علت رعایت نکات ایمنی و مقابله با شیوع کرونا و هم چنین برای حفظ و احیای گونه‌های دارویی مانند کنگر، چریش و آویشن است.

او گفت: به علت این‌که اکثر برداشت‌ها به صورت گروهی بوده، ممنوعیت برداشت می‌تواند در جلوگیری از شیوع بیماری کرونا موثر باشد.

مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی اظهار داشت: با توجه به خشکسالی‌های پیاپی در عرصه‌های مرتعی، تعدادی از گونه‌های با ارزش دارویی و صنعتی به دلیل بهره‌برداری‌های بی‌رویه به‌ویژه در مناطقی با دسترسی آسان در معرض انقراض و نابودی قرار گرفته و به همین دلیل برداشت گونه‌های دارویی و خوراکی شامل کنگر، و دنبلان کوهی ممنوع است.

رشد اقتصادی استان با فرآوری گیاهان دارویی

خراسان شمالی با وجود عرصه‌های طبیعی و مراتع منحصر به فرد کلکسیونی از انواع گیاهان دارویی است.

تنوع گونه‌های گیاهی و شرایط اقلیمی متمایز خراسان شمالی آقای محمد علی معموری را برای فرآوری این محصول مجاب کرده است.

محمد علی معموری مدیرعامل کارخانه فرآوری گیاهان دارویی جاجرم گفت:نیاز واحد صنعتی فرآوری گیاهان دارویی استان و محروم بودن این منطقه باعث احداث کارخانه فرآوری گیاهان دارویی شد.

معموری با اشاره به ترغیب کشاورزان منطقه برای توسعه کشت گیاهان دارویی، افزود:این کارخانه با زیربنای هزار و ۶۰۰ متر مربع سالانه ۳۰۰ تن عرقیات گیاهی و سه تن اسانس‌های گیاهی و ۲۱۰ تن عصاره گیاهی تولید می‌کند.

مدیرعامل کارخانه فرآوری گیاهان دارویی جاجرم عنوان کرد:در حال حاضر محصولات فراوری شده به کشورهای فرانسه، آلمان، انگلستان و دوبی صادر می‌شود.

حسن محمدی از کشاورزان منطقه جاجرم گفت:۲ سال است که گیاهان دارویی از جمله نعنا فلفلی، گل محمدی و آویشن کشت می‌کنم.

حسن آقا ادامه داد:وجود کارخانه فرآوری گیاهان دارویی در جاجرم مشکل بازاریابی را برای کشاورزان این حوزه رفع کند.

این کارخانه با مجموع ۱۵۰۰ میلیون تومان سرمایه‌گذاری برای ۲۰۰ نفر بصورت مستقیم و غیرمستقیم فرصت شغلی فراهم کرده است.

سه مرحله کاشت، فرآوری و صادرات محصولات دارویی سه ضلع مثلثی هستند که در کنار هم رشد اقتصادی استان را به همراه دارند.