پس از شرکت حدود 27 درصد واجدان شرایط در انتخابات مجلس هشتم و کاهش آن به 10 درصد در مرحله دوم و همچنین عدم تغییر در ترتیب راه‌یافتگان به مرحله دوم نسبت به مرحله نخست، برخی چهره‌ها و گروه‌های سیاسی نسبت به مؤثر بودن کشیده‌شدن انتخابات به مرحله دوم ابهاماتی را مطرح کردند. در واقع در دوره‌های گذشته که انتخابات به دور دوم کشیده شد نیز همواره حدود 30 تا 50 درصد کاهش حضور مردم نسبت به دوره نخست به ثبت رسیده است.
این عدم تغییر در نتایج دور دوم در زمان‌هایی که تعداد کمتری از واجدان شرایط به پای صندوق‌های رأی می‌آیند بیشتر خود را نشان می‌دهد. در سوی مقابل اما استدلال مخالفان هم قابل بررسی است؛ اینکه در صورت حذف حدنصاب از آرای ریخته‌شده به سود نامزدها در انتخابات مجلس، این امکان وجود دارد که نمایندگانی با آرای بسیار پایین‌تر از آنچه امروز در برخی حوزه‌ها رخ داده بر کرسی‌های مجلس تکیه بزنند؛ خصوصاً اینکه در صورت وجود مشارکت حدود 80 درصدی در شهرهای بزرگ – به عنوان مثال تهران– امکان وجود فاصله زیاد میان منتخبان اول تا دهم با 5 نفر آخر زیاد شده و اگر آنها نتوانند 25 درصد آرای مأخوذه را کسب کنند و راهی مجلس شوند نوعی تبعیض در حق بقیه منتخبان صورت می‌گیرد.
حدادعادل همچنین از لزوم تغییر قانون انتخابات سخن گفته اما اشاره‌ای به این مسئله نکرده که مجلس هفتم در اقدامی که از سوی کارشناسان «شتابزده» عنوان شد یک ماه مانده تا انتخابات مجلس هشتم، قانون انتخابات مجلس را برای چندمین بار تغییر داد.
نتایج مصوبه مجلس هفتم
نتیجه این تغییر، حذف تبلیغات به وسیله پوستر و عکس بود که بعدها بسیاری از نامزدها نسبت به آن لب به اعتراض گشوده و آن را سبب سرد شدن فضای انتخاباتی شهرها و شهرستان‌های کشور دانستند. به‌رغم این مخالفت‌ها اما بخشی از مسئولان اجرایی انتخابات به عنوان نمایندگان دولت و برخی از نمایندگان مجلس به عنوان «موافق» در صحن علنی از «تغییر قانون انتخابات» دفاع کرده و آن را سبب کاهش هزینه‌های انتخاباتی قلمداد کردند؛ امری که بعدها برخی نامزدها با توجه به جابه‌جایی هزینه تبلیغات از پوستر به «بنرهای تبلیغاتی» و راه‌اندازی سایت، آن را زیر سؤال برده و تأکید کردند که هزینه‌های تبلیغات آنها نه‌تنها کاهش نیافته که افزایش هم یافته است.
این نامزدها که عموماً در جناح اصلاح‌طلب و ائتلاف فراگیر اصولگرایان حضور داشتند، شیوه تبلیغات انتخابات در کشورهایی که دارای سال‌ها سابقه دمکراسی، شبکه‌های متعدد رادیو و تلویزیونی خصوصی و سایت‌ها و نشریات متعدد هستند را مورد اشاره قرار داده و یادآور می‌شوند که این کشورها هم با وجود همه این امکانات، همچنان با پوسترهای زیبا و شوهای انتخاباتی، چهره و برنامه‌های خود را به مردم معرفی می‌کنند. روند ناخوشایند طی‌شده در انتخابات مجلس هشتم اما واکنش آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی و وزیر کشور را نیز برانگیخت. این دو مقام مسئول، قانون انتخابات مجلس را غیرمنطبق با نیازهای امروز جامعه عنوان کرده و خواستار آن شدند تا یک قانون جامع و همهجانبه تدوین و از تغییرات مقطعی در آن خودداری شود. اکنون هریک از جناح‌ها و گروه‌ها و حتی سران نظام، پیشنهاداتی برای اصلاح قانون انتخابات مجلس دارند.
چه باید کرد؟
از یک سو رئیس مجلس خواستار بررسی کارشناسی یک مرحله‌ای شدن انتخابات و معایب و مزیت‌های آن شده و از سوی دیگر برخی جناح‌ها و گروه‌های سیاسی از تغییرات ایجاد شده در قانون انتخابات و تحمیل محدودیت‌های تازه به نامزدها – خصوصاً نامزدهای جوان یا کمتر شناخته شده – ابراز ناخرسندی می‌کنند.
مجید انصاری که به عنوان سرلیست ائتلاف اصلاح‌طلبان و حزب اعتماد ملی در انتخابات مجلس هشتم نامزد شده بود در گفت‌وگویی حتی از امکان بررسی «قانون جامع انتخابات» در مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان سیاست‌های کلی نظام خبر داده و از تغییرات دوره‌ای و مقطعی قوانین انتخاباتی و نبود ثبات در این عرصه انتقاد کرد. اکنون کارشناسان و صاحبنظران می‌توانند روی پیشنهادات ارائه‌شده، بررسی‌های لازم را انجام داده و مجلس هشتم یا حتی مجمع تشخیص مصلحت نظام در خصوص ارائه طرحی جامع قانون انتخابات پیش‌قدم شوند.
دعوت از همه کارشناسان و خبرگان این عرصه اعم از حقوقدان‌ها، فعالان سیاسی، احزاب و حتی متخصصان علم تبلیغات و رسانه می‌تواند راه را برای دستیابی به یک قانون همهجانبه هموار سازد. نارضایتی از قانون فعلی خصوصا در زمینه محدودیت‌های تبلیغاتی به حدی بود که موسی‌پور، رئیس ستاد بازرسی انتخابات و معاون وزیر کشور- البته پس از برگزاری انتخابات – از اختلاف‌نظر دولت با نمایندگان مدافع ممنوعیت چاپ و انتشار عکس و پوستر در انتخابات خبر داد؛ اما تاکید نمود که در مقابل تصمیم مجلس تمکین کرده‌اند.
لزوم توجه به دیدگاه‌های مختلف
سخنان روز گذشته حداد عادل در خصوص تردید در مفید بودن کشیده شدن انتخابات به مرحله دوم با توجه به هزینه‌های هنگفت برگزاری انتخابات در کشور نیز اکنون می‌تواند مطرح شود. اگر چه برخی صاحبنظران نیز در مقابل به اهمیت پشتوانه آرای نمایندگان در اقتدار مجلس تاکید داشته و حذف «حد نصاب آرا» برای ورود به مجلس را بی‌احترامی به آرای عمومی ارزیابی می‌کنند.
در این میان اما نکته‌ای که نباید به فراموشی سپرده شود این است که در صورت یک مرحله‌ای شدن انتخابات مجلس، احزاب و کاندیداهای انتخابات تمام تلاش خود را برای انتقال دیدگاه‌ها و شعارهای خود به جامعه و جلب نظر مساعد مردم به کار گرفته و به احتمال زیاد نوعی شور و شوق مضاعف بر فضای انتخابات حکمفرما خواهد شد. انتخابات تک مرحله‌ای سبب خواهد شد احزاب با قطعی دانستن نتایج انتخابات در همان مرحله نخست، سودای کسب کرسی‌های بیشتر را داشته و برنامه‌ها و هزینه‌های کنار گذاشته شده برای مرحله دوم را در همان یک مرحله به صحنه آورند. کارشناسان و نمایندگان مجلس اما برای بررسی این تغییرات چند نکته را یادآور می‌شوند: «نباید به صورت شتابزده و غیرکارشناسی وارد این مبحث حساس شد. باید با توجه به فرصت باقی‌مانده تا انتخابات دور آینده مجلس، با بررسی همه جوانب و تبعات احتمالی به تغییر قانون انتخابات همت گماشت»
پاک کردن صورت‌مسئله
به نظر می‌رسد، بازگرداندن شیوه تبلیغات به آنچه در طول 27 سال گذشته انتخابات در کشور مرسوم بوده قطعی به نظر می‌رسد. اما پاسخ به یک سوال ضروری به نظر می‌رسد: «آیا در صورت امکان چاپ و نصب عکس و پوستر، فضای انتخابات با آنچه جامعه شاهد آن بود تفاوت نمی‌کرد؟»
«مشارکت حداکثری» استراتژی اعلام شده نظام در انتخابات مختلف بوده و به تبع آن می‌بایست همه ابزارها و امکانات لازم برای تحقق این استراتژی به کار گرفته شود. هزینه‌های احتمالی تبلیغات انتخابات با توجه به دستاوردهایی که برای تثبیت مردم‌سالاری و تشویق به مشارکت هر چه بیشتر شهروندان در سرنوشت خود به همراه خواهد داشت، چندان با اهمیت به نظر نمی‌رسد.
این استدلال که تبلیغات محیطی سبب آلودگی و زشتی دیوارهای شهر و تحمیل هزینه به شهرداری‌ها می‌شود نیز از سوی احزاب سیاسی نوعی «پاک کردن صورت مسئله» قلمداد شد؛ چه اینکه می‌توان با در نظر گرفتن جایگاه‌هایی خاص برای چسباندن پوسترهای تبلیغاتی از یک‌سو و وضع قوانین و جریمه‌های سنگین برای کاندیداهایی که در هر نقطه‌ای از شهر اقدام به نصب پوستر می‌کنند از سوی دیگر، به اهداف مدنظر در راستای مشارکت حداکثری دست یافت.
قدم نهادن به دهه چهارم عمر نظام و پیشرفت‌های روزانه در عرصه‌های مختلف در جهان امروز لزوم توجه به نقاط مثبت و منفی تجربیات جهانی و بهره‌گیری از مزیت‌های آن برای دستیابی به یک روش جامع انتخاباتی را بیش از پیش نمودار می‌سازد.
«همشهری عصر» در روزهای آتی با گفت‌وگو با صاحبنظران، نمایندگان مجلس و فعالان سیاسی، نظرات آنها در خصوص مطالب مطروحه را منتشر خواهد کرد.
