وفادار به سوگند بقراط

 به این دلیل که از یک سو با پیشرفت‌ تکنولوژی‌های جدید (پزشکی) درمان بیماری‌ها سرعت چشمگیری یافته؛ اما در مقابل، احتمال خطر و مرگ آدمی نیز دراثر یک اشتباه کوچک در نحوه و شیوه درمان افزایش پیدا کرده است.

 این امر است که امروزه اخلاق پزشکی را درصدر مباحث فکری قرار می‌دهد. از دیگر سو، کاشت اعضای مصنوعی در بدن و پیوند اعضای افراد متوفا به فرد نیازمند به عضو، به مرگی (اتانازی) و... سبب ایجاد دگرگونی‌های بنیادینی در مباحث مرتبط با فردیت، هویت و اخلاق خواهد بود.

از این رو دومین کنگره بین‌المللی اخلاق پزشکی ایران به همت مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، 28تا30 فروردین ماه در سالن‌ همایش‌های بین‌المللی صدا و سیما برگزار شد.

این کنگره 3 روزه که با حضور آیت‌الله شاهرودی، ریاست قوه قضائیه، ‌دکتر لنکرانی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دکتر لاریجانی رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس دومین کنگره بین‌المللی اخلاق پزشکی ایران و استادان حوزه اخلاق پزشکی از 15 کشور مختلف و جمعی از اساتید و صاحب‌نظران داخلی برگزار شد فعالیت خود را از روز چهارشنبه (28 فرودین) آغاز کرد و روز جمعه (30 فرودین) به کار خود پایان داد.

بنا به گزارش دکتر لاریجانی، ریاست محترم دومین کنگره بین‌المللی اخلاق پزشکی ایران،  514 مقاله از داخل کشور و 35 مقاله از کشورهای دیگر به دبیرخانه کنگره ارسال شده که از این میان 123 مقاله به‌عنوان سخنرانی از ایران و 22 مقاله از دانشمندان و اساتید خارجی پذیرفته شده است و سایر مقالات – 197 مقاله- به‌صورت پوستر  ارائه شده است.

از محورهای اصلی و مورد بحث در دومین کنگره اخلاق پزشکی بررسی اخلاق پزشکی از دیدگاه ادیان و مذاهب، مباحث کاربردی اخلاق پزشکی و چگونگی کاربردی کردن آنها در جامعه پزشکی و آموزش اخلاق پزشکی بود.

دومین کنگره اخلاق پزشکی که پس از وقفه‌ای 14 ساله‌ با حضور اساتید و صاحب‌نظران داخلی و خارجی در سالن همایش‌های صدا و سیما برگزار شد، با 23 نشست با محورهای نشست اخلاق پزشکی از دیدگاه اسلام و ادیان، نشست تعهد حرفه‌ای، نشست ارتباط پزشک با بیمار، نشست اخلاق و سلامت عمومی، نشست اخلاق پزشکی و ملاحظات آغاز حیات، نشست عمومی، نشست مبانی فلسفی اخلاق پزشکی، نشست اخلاق پزشکی و فقه، نشست اخلاق پزشکی و حقوق، نشست خطاهای پزشکی، نشست اخلاق پزشکی در روانپزشکی، نشست اخلاق در پژوهش، نشست آموزش اخلاق پزشکی و نشست تخصیص منابع، نشست مسائل اخلاقی در مراقبت های پایان حیات، نشست پیوند اعضا، نشست کاربردی کردن اخلاق پزشکی، نشست ژنتیک و فناوری‌های نوین و... برگزار شد. آنچه پیش روی شماست بخش‌هایی از مقالات ارائه شده توسط اساتید و دانشمندانی است که در این کنگره 3 روزه ارائه شده است.

روابط مالی پزشک و بیمار یکی از مقالات ارائه شده توسط حجت‌الاسلام سیدمصطفی محقق داماد در نشست عمومی کنگره اخلاق پزشکی بود که در سالن خواجه نصیر  مرکز همایش‌های صدا و سیما برگزار شد. در این مقاله به‌طور مستقیم با بررسی مواد قانونی مجازات اسلامی به ویژه ماده 319 و 60 در مورد ضمان پزشک و حکم برائت او مباحثی مطرح شده است.

حجت‌الاسلام محقق داماد، استاد دانشگاه و عضو فرهنگستان علوم ایران با اشاره به قوانین فوق‌‌الذکر گفت: به موجب این مواد که براساس نظر فقهی فقها تنظیم شده، واقعیت این است که اقدامات طبیب بدون تقصیر، حتی بدون رضایت اولیا اگر موجب خسارت جانبی شده باشد چنانچه برائت نشده باشد، برائت آور است. وجود چنین قوانینی شهامت پزشکان را در امر طبابت سست کرده است.

این مسئله را از 4 جهت می‌توان بررسی کرد؛ اول اینکه طبیب غیرحاذق باشد و در علاج مقصر باشد، دوم طبیب حاذق باشد و مقصر باشد، سوم طبیب مقصر باشد اما بدون اذن اقدام به طبابت کرده باشد.

 در این 3 وجه طبیب یقینا ضامن است اما در مورد وجه چهارم که طبیب حاذق است و در عملش نیز تقصیری نکرده است و اقدامش را با اذن و درخواست مریض انجام داده اما از او برائت نگرفته است و تمام موازین پزشکی را نیز رعایت کرده است، این سؤال مطرح می‌شود که درصورتی که مشکلی بروز کرد آیا او ضامن است یا خیر؟ بنابر قانون به استناد کلام فقها ضامن است.

 البته در این زمینه با مراجعه به کتب روشن می‌شود که اتفاق نظری در این باب، میان فقها وجود ندارد. برای روشن شدن وضعیت ضمان باید 3موضوع را مورد بحث قرار داد. نقطه‌نظر اول انتفاض(عملی که ضمانت‌آور است) مرگ به طبیب است.

 پزشکی که جراحی کرده و موجب مرگ مریض شده است. در این میان عنصر اذن مطرح است، اما برائت وجود ندارد. تفاوت فرض 4 با فرض‌های دیگر در همین مورد است و اینکه موضوع حق اذن برای بیمار و اولیای او مطرح است.

عضو فرهنگستان علوم ایران با طرح این سؤال که آیا بیمار حق اذن در اتلاف احتمالی را دارد یا فقط حق اذن در علاج را دارد، ادامه داد: چه مانعی دارد بگوییم چنین اذنی را دارد. در این مورد دو امر دلیل است. اول؛ سیره مستقره شریعه او را تایید می‌کند.

هر بیماری که به طبیب مراجعه می‌کند این احتمال برایش وجود دارد و دوم اینکه اینجا اذن در معالجه و تلف احتمالی است و فرق است میان آن با اذن به مرگ و قتل. اینجا اذن به تلف احتمالی به جهت درمان صورت گرفته است. اذن در درمان و اذن در معالجه ولو با مرگ احتمالی منطقی و عقلانی و فاقد زشتی و قباحت است.

دکتر محقق داماد در ادامه صحبت‌هایش سؤال‌های مختلفی را در رابطه با ضمان پزشک در رابطه با عملش مطرح کرد و گفت: چرا قاعده «احسان» که در مورد انجام‌دهندگان سایر اعمال واجبه در فرض ورود خسارت، مسقط ضمان است دراین‌جا چنین نباشد؟ آیا عمل پزشک در قلمرو قاعده احسان قرار ندارد؟ مستند نظر مشهور فقها در قاعده ضمان طبیب روایت سکونی است.

 قلمرو روایت چگونه اعمالی را شامل می‌شود؟ آیا اعمال بالمباشره را فقط شامل است یا هرگونه دستورات پزشکی را شامل می شود؟  وی در این نشست با پاسخگویی به مباحث و سؤالات مطرح شده فوق برخی از مقدمات و قواعد فقهی خاص در این مورد را مورد بحث و بررسی قرار داد.

چالش‌های فرابشری در رابطه با اخلاق پزشکی

در نشست مبانی فلسفی اخلاق پزشکی که در سالن خواجه نصیر مرکز همایش‌های صدا و سیما برگزار شد مقالات متعددی چون نقش کلیدی کرامت انسانی در اخلاق زیستی جهانی دکتر روبرتو آندرنو از سوئیس، چالش‌های فرابشری در رابطه با اخلاق پزشکی دکتر بایرون کالدیس از یونان، معنا و نقش استقلال فردی در اخلاق پزشکی اسلام دکتر محسن جوادی، اصولگرایی در اخلاق پزشکی:گشایش و پرتگاه حجت‌الاسلام محمد مهرآسا و... ارائه و بررسی شد.

چالش‌های فرابشری در رابطه با اخلاق پزشکی عنوان سخنرانی پروفسور بایرون کالدیس از کشور یونان بود که در سالن خواجه نصیر با استادان و دانشمندان داخلی و خارجی دیگر درمیان گذاشته شد.

 او در مقاله خود برخی از مسائل مربوط به اخلاق پزشکی را از نقطه‌نظر پیشرفت‌های مدرن در پیوستگی بین انسان و ماشین که تحت عنوان Transhumanism شناخته‌ می‌شوند، مورد نقد و بررسی قرار داد.

وی در در این رابطه گفت: با توجه به اینکه «Transhumanism» یکی از بحث‌انگیزترین بخش‌ های  پیشرفت‌های بنیادی علمی- فناوری با نتایج بی‌سابقه و جدید است، باید به دو نکته اساسی توجه کرد: اول اینکه ما شکل جدیدی از پیوند کلی بین فناوری و علم را به شکل تکنوعلم در نظر می‌گیریم که تنها وسیله کسب دانش و آگاهی از جهان فیزیکی است و دوم این که نگرانی در مورد نتایج جدید در آینده مربوط به این حقیقت است که ما اکنون نمی‌توانیم شکل دقیقی را که ممکن است پیشرفت‌های آینده را در زمینه تکنوعلم به‌خود بگیرد، پیش‌بینی کنیم، در نتیجه قادر به پیش‌بینی نوع مسائل اخلاقی‌ای که ممکن است در بافتی از پیامدهای غیرمترقبه مطرح شوند، نیستیم.

 پس نمی‌دانیم که پیشرفت فناوری موجودات بشری واقعا چطور خواهد بود. در حالی که پرسش اخلاقی‌ای که با این آینده بی‌سابقه مطابقت دارد، سراسر پوشیده از ابهام است.

پروفسور کالدیس در ادامه صحبت‌هایش گفت: منتقدان در این زمینه مدعی‌اند که نمونه‌های فرابشری ارزش اخلاقی که ایجاد می‌شوند ممکن است روش‌های غیرقابل پیش‌بینی‌ای برای دست‌یابی منطقی به سؤالات اخلاقی داشته باشند. به این معنی که ممکن است آنها از آن چه می‌توانیم تصور کنیم کاملا متفاوت باشند، تا جایی که نوع اصول یا سلسله مراتب مربوط به آن یا مثال‌های اخلاقی و... شامل آن شود.

در اصطلاحات اختصاصی‌تر که برای اخلاق پزشکی بکار برده می‌شود، نگرانی مشابهی در مورد احترام به سؤالات مشخص و مسائلی که زمینه اخلاق پزشکی را آن‌گونه که ما هم اکنون می‌شناسیم و تعریف می‌کنند، وجود دارد.

 اگر «Transhumanism» چالشی را در مورد مفهوم فردیت انسانی ایجاد کند، باید اخلاق پزشکی سنتی را نیز دچار چالش بکند. مسائلی همچون شأن انسانی یا ارزش اخلاقی برابر به‌عنوان پس زمینه اخلاق پزشکی اکنون باید از نظر غیرقابل پیش‌بینی بودن مخلوقات فرابشری حقیقی در آینده و ویژگی‌های خاص آنان همچنین از نظر این مسئله ماورا اخلاقی که ما امروزه اجازه داریم در مورد پیشرفت آینده بشریت در حوزه ساختار بیولوژیک آن تصمیم‌گیری کنیم، متفاوت به‌نظر برسد.

سپس ما به جای می‌رسیم که باید ابتدا معمای متافیزیکی فردیت را حل کنیم و سپس نگران مسائل اخلاقی‌ای که به‌دنبال تغییرات فناوری بنیادی پیش می‌آیند، باشیم.