کشورمان نیز با شعار « ایران، سرزمین مقدس» به گرامیداشت این موضوع می‌پردازد.
علیرضا قلی‌نژاد، مدیرکل‌بافت‌های تاریخی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و دبیر همایش روز جهانی محوطه‌ها و یادمان‌های فرهنگی در تشریح شعار ایران، سرزمین مقدس به مفهوم شهر مقدس و پیشینه ایران در این خصوص پرداخت.
او تأکید می‌کند: «شما می‌توانید به وضوح ضرب‌المثل‌های ایرانی را بیابید که مفهوم آنها فقط وجهه دینی دارند. این بحث نشان می‌دهد تا چه اندازه دین و مذهب به ویژه اسلام در زندگی مردم ما ساری شده است.»جغرافیای ایران و نقش آن در به وجود آمدن تمدن‌های بشری و قدسیتی که پیدا کرده است و تاثیرگذاری تعیین چنین مناسبتی در ایجاد حساسیت از جمله مباحثی است که در گفت‌وگو با این تحصیل‌کرده معماری مطرح شد .
-
جناب قلی‌نژاد، گرامیداشت میراث‌مذهبی و اماکن مقدس در ایران با طرح شعار«ایران، سرزمین مقدس» همراه شده است. گرچه می‌توان مفهوم این شعار را به وضوح در تاریخ کشورمان مجسم دید اما چرا این عنوان انتخاب شده است؟
نقشی که جغرافیای ایران در شکل‌دهی به تمدن‌های بشری بازی کرده خواه و ناخواه این خطه را به موقعیتی خاص تبدیل کرده است. حتی آخرین مطالعات علمی بشرهم نشان می‌دهد ایران در شکل‌گیری زیست‌شناختی نیز نقشی غیرقابل انکار داشته است. به عبارتی اگر منشا پدیدآمدن نخستین انسان را آفریقا بدانند منشا تمام انسان‌های شرق باید از ایران گذشته باشند. این موضوع حتی در روند حیات گونه‌های جانوری و گیاهی نیز قابل تأمل است. بنابراین شعار « ایران، سرزمین مقدس» شعار با مسمایی است و می‌تواند تاثیرگذار باشد.
- این تاثیرگذاری که مد نظر شماست چه حوزه‌ای را در بر می‌گیرد؟
مسلما در نگاه نخست می‌دانیم که حفاظت از این سرزمین یک امر غیرقابل چشم‌پوشی بوده و هست. هر کسی و از هر قومی هم که در ایران حکمرانی داشته سعی کرده با به وجودآوردن یک حکومت مرکزی مقتدر تمامیت ارزی را حفظ کند. حتی ناصرالدین‌شاه قاجار هم که بخشی از مرزهای ایران را در معاهدات گلستان و ترکمن‌چای از دست داده با حسرت به این موضوع نگریسته است.
اینها نشانه‌هایی است که می‌تواند به ما نشان دهد سرزمین ما چه حس و حالی را داشته و دارد که هیچ کس نسبت به آن بی‌تفاوت نبوده و این حس و حال بی‌تاثیر از این مفهوم مقدس آن نبوده است. بنابراین نامگذاری امسال شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی(ایکوموس) می‌تواند بهانه خوبی باشد تا در کنار شعار ایران سرزمین مقدس توجه به حفاظت از آنچه نشانه‌های این مفهوم است به نحو احسن و در خور شان آن انجام شود.
- آیا این بحث محدود به اماکن مقدس است یا همانطور که در بیانیه ایکوموس هم آمده میراث‌دینی و اماکن مقدس را شامل می‌شود. به عبارت دیگر آیا موضوع فقط به ادیان الهی بازمی‌گردد یا بحث باورهایی که از پیش از تاریخ مطرح بوده نیز مد نظر قرار می‌گیرد؟
ببینید اگر بازگردیم و تاریخ را مرور کنیم می‌بینیم حضور مذهب و آیین‌های خداپرستی در کشورمان هیچ‌گاه از حکومت جدا نبوده و گرچه در 300 تا 700 سال اخیر رنگ جدی‌تری به‌خود گرفته ولی در دوره‌های پیش از اسلام و پیش از تاریخ هم مشهود بوده است.
کتیبه‌هایی از عیلامیان وجود دارد که نشان از همین موضوع دارد. اما این موضوع محدود به آیین‌ها و مراسم و ادیان الهی نمی‌شود بلکه شما می‌توانید در اساطیر ما هم ریشه مذهب و قدسیت را ببینید. وقتی ما دماوند را داشته‌ایم و چشمه‌های مختلف بسیار که مقدس شمرده شده‌اند. وقتی در گذشته‌های دور دجله و فرات بوده و ما کارون را به‌عنوان پرآب ترین رود کشور داشته و داریم که با آب آنها اعمال مقدس انجام می‌شده می‌فهمیم که موضوع وسعت قابل توجهی دارد.
در حال حاضر نیز با وجود تغییرات بسیاری که کارون متحمل شده باز هم اعمال مقدسی با آن در برپایی عروسی صبیان انجام می‌گیرد که قابل توجه است. ما درختان مقدس بسیاری داریم. مزارها و گورستان‌هایی داریم که کمتر در کانون توجه ما بوده‌اند ولی از این منظر حائز اهمیت هستند. ما حتی میزبان آرامگاه‌های بسیاری از قطب‌ها و مولویان اهل تسنن و مدفن بسیاری از پیامبرانیم.
- بحث میراث دینی چطور؟
ببینید شما می‌توانید به وضوح ضرب‌المثل‌هایی ایرانی بیابید که مفهوم آنها فقط وجهه دینی دارند. این بحث نشان می‌دهد تا چه اندازه دین و مذهب به ویژه اسلام در زندگی مردم ما ساری شده که برای تفهیم آموزه‌های دینی ضرب‌المثل‌هایی طراحی و شناخته شده تا عمق آموزه‌ها به زندگی مردم جاری شود. این خود بخشی از این نمونه میراث دینی است که امسال ما می‌توانیم به آن توجهی ویژه داشته باشیم و بعضی از این نوع آیین و مراسم را که به فراموشی سپرده شده یا کمرنگ‌شده احیا کنیم.
- با این وصف نامگذاری این سال از سوی ایکوموس به نام میراث‌دینی و اماکن مقدس چه کمکی به این بحث می‌کند؟
کاری که ایکوموس می‌کند این است که سعی کند از اعضای خود بخواهد به موضوع تعیین شده با رویکردهای علمی تایید شده بپردازند، برنامه‌های مختلفی را دراین راستا به اجرا بگذارند، از خود به این موضوع توجه لازم را نشان بدهند و بعد گزارش اقدامات خود را اعلام کنند. در واقع با نوعی سمبل‌سازی وجوه مختلف میراث‌فرهنگی را پاس بدارند.
- این موضوع در کشور ما و در روند جاری حاکم بر حفاظت و مرمت میراث‌فرهنگی ما چه تاثیری می‌گذارد؟
شاید چیزی کم یا زیاد نکند. اساسا امور قدسی به دوره و تاریخ ربطی ندارند. تعطیل‌پذیر نیستند و در زندگی مردم نهادینه شده‌اند. شاید این بهانه خوبی برای ما باشد تا بتوانیم سازماندهی واحد که در امور ساماندهی و حفاظت از میراث‌فرهنگی برایمان حیاتی است را محقق کنیم. در واقع میراث‌فرهنگی که به نوعی تجسم حوزه‌های قدسی است باید با سازماندهی بهتری مدیریت و حمایت شود.
- اما ما شاهدیم که در بسیاری از اماکن مقدس و حتی مساجدی که همواره کانون تجمع و توجه مردم بوده‌اند بدون توجه به حرمت فضاها تغییراتی در سازه ایجاد شده و عملا حرمت بنا و مکان مخدوش شده است.
البته چنین اتفاقاتی افتاده است. آنچه ما باید به آن توجه کنیم اینکه اول بپذیریم که این اماکن مقدس هستند. سپس در مرحله دوم بفهمیم که توجه به قداست چیز مهمی است و بعد در مرحله سوم بیاییم رفتارمان را در قبال آن مکان مقدس و مهم تحلیل کنیم.
مطمئن باشید هیچ‌کس حتی اعضای آن هیأت امنایی که تصمیم می‌گیرند بنایی را در مسجدی تاریخی خراب کنند و از نوآن را بسازند قصد مخدوش کردن شأن آن را ندارند ولی غیرعلمی و غیرحرفه‌ای عمل می‌کنند. واقعیت این است که ما هنوز میثاق ملی در زمینه حفاظت از بناها و اماکن تاریخی خود نداریم و چنین بهانه‌هایی نظیر نامگذاری امسال به میراث‌دینی و اماکن مقدس می‌تواند فرصتی مناسب برای مدیریت و ساماندهی بهتر باشد.
- برنامه شما در برپایی همایش و گرامیداشت این عنوان، چه اهدافی را دنبال می‌کند و چه اقداماتی را شامل می‌شود؟
طبیعی است که شروع به کار ما پس از برپایی همایش یک‌روزه در روز 30فروردین است. ببینید این موضوع آن قدر کوچک نیست که بتوان با یک روز همایش و یک نامگذاری به آن پرداخت. آن هم در ایران که در وسعتش توانسته میراث بسیاری را جای دهد. مثلا شما نگاه کنید به نامگذاری سال بافت‌های تاریخی. واقعا بافت‌های تاریخی موضوع کوچکی نیست که بتوان ظرف یک‌سال آن را ساماندهی کرد اما اگر نگاه کنید به حجم تفاهم‌نامه‌ها و تصمیماتی که گرفته شده خواهید دید که اصلا قابل قیاس با قبل نیست.
در مورد میراث دینی و اماکن مقدس می‌توان اینک با برنامه‌‌ریزی آن را در تمام حوزه‌های میراث‌فرهنگی پیگیری کرد و مثلا بحث «شهر‌مقدس» را در بافت‌های تاریخی پیگیری کرد که چه چیزی باعث شده یک شهر تاریخی از تقدس و اهمیت ویژه‌ای برخوردار شود؟ اما آنچه در چنین برنامه‌هایی می‌تواند برای ما مهم باشد موضوع هماهنگی با سایر ارگان‌ها و ایجاد حساسیت نسبت به این موضوع در آنها و مدیریتشان است.
