همشهری آنلاین ـ مژگان مهرابی: البته این نیروها در ساختار شهرداری تهران کم نیستند، اما نکته حائز اهمیت این است که در چند سال اخیر ساختار شهرداری به دلیل جذب بیش از نیاز نیرو با مشکلاتی مواجه شده است. همین روند عملکرد مدیریت شهری را دچار رکود کرده و باعث بی‌تناسبی در بدنه شهرداری شده است. همزمان با یازدهمین جشنواره حوزه عملکرد مدیریت شهری با «حسن رسولی» رئیس کمیسیون برنامه‌ریزی و بودجه شورای اسلامی شهر تهران گفت‌وگو کرده و دغدغه‌های حوزه منابع انسانی را به چالش کشیدیم.
شهرداری تهران با داشتن ۹ معاونت و ۱۶ اداره و ۲۳ سازمان بخش وسیعی از نیروهای انسانی را در ساختار خود به کار گرفته است. آمارها می‌گوید چند هزار نفر در بدنه شهرداری مشغول فعالیت‌اند که ممکن است برخی از این افراد کارآرایی لازم در حوزه مدیریت شهری را نداشته باشند. آیا چابک‌سازی و کوچک‌سازی در ساختار شهرداری می‌تواند تأثیری در افزایش کیفیت‌کاری مدیریت شهری داشته باشد؟
یکی از ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر افزایش بهره‌وری و اثر بخشی هر سازمانی حد و اندازه آن است و اینکه با توجه به اهداف و مأموریت‌ها و همچنین تقسیم کار از توانمندی افراد برای اینکه سرویس‌دهی به خدمت گیرندگان و ذی‌نفعان با فرایند سریع‌تر و روان‌تری پیش برود اما آنچه تعیین‌کننده روال چابک‌سازی است، حد و اندازه سازمان چه از منظر واحدهای سازمانی و تشکیلاتی و چه از حیث ترکیب نیروی انسانی برای انجام امور و مأموریت‌ها است. شهرداری تهران که در سال ۱۲۸۶ تأسیس شده، یکی از قدیمی‌ترین نهادهای اداری است. وقتی ترکیب انسانی آن را با موازین ذکر شده انطباق می‌دهیم می‌بینیم ضعف‌های زیادی وجود دارد. در دوره دوم شورای شهر، اعضای شورا با قبول این باور که ساختار شهرداری متورم است و همین مشکلاتی را ایجاد کرده، شهردار وقت را موظف کردند که برای بررسی لایحه کوچک‌سازی اقدام کند. البته اقداماتی هم انجام شد اما چون خیلی کارساز نبود، تأثیر مطلوبی نداشت. دی ماه سال ۹۷ طبق قانون ۱۲ برنامه دوم شهرداری طرح کوچک‌سازی مطرح و شهردار وقت موظف شد تا خرداد ماه امسال این موضوع را به سرانجام برساند و لایحه‌ای ارائه دهد. اما تاکنون اتفاقی که باید رخ نداده است. بنابراین نمی‌توان ادعا کرد ساختار شهرداری از کارآیی بالایی برخوردار است.
کوچک‌سازی ساختار شهرداری مستلزم تعدیل نیرو و بیکار شدن تعداد قابل توجهی از نیروهای انسانی است که مشکلات زیادی را برای نیروی انسانی ایجاد می‌کند. چه تدبیری برای رفع دغدغه‌های مالی افراد اندیشیده‌اید؟
همه هدف ما بالا بردن کیفیت عملکرد ساختار شهرداری است. اما به هیچ‌وجه تمایلی به ایجاد مشکل برای همکاران شاغل در شهرداری نداریم و اصلاً در برنامه کاری ما نیست که با کوچک‌سازی عـده‌ای شغل خود را از دست بدهند. از این‌رو با مسئولان شهرداری در تعامل و رایزنی هستیم که نیروهای مازاد را به دیگر سازمان‌ها منتقل کنیم. متأسفانه شهرداری ساختار متورمی دارد که با توجه به مهندسی سازمانی در نظر داریم از ابزار نوین راهبردی استفاده کنیم. موضوع حائز اهمیت برای ما ایجاد امنیت شغلی برای نیروهای انسانی است.
چه راهکاری برای اصلاح و کارآمدسازی و بازنگری ساختار اداره‌های شهری در نظر گرفته‌اید؟
استفاده بهینه از فضای دیجیتالی در پی کوچک‌سازی و چابک‌سازی برای کارآمدسازی ساختار شهرداری توسط شهرداری و شورا و شرکت و مؤسسات در حال انجام است.
«شهروند سازمانی» به عنوان یک مقوله جدید در ساختار شهرداری تهران تا چه اندازه می‌تواند در افزایش کیفیت کار تأثیر بگذارد؟
«شهروندسازمانی»، یعنی کارمندی که خود را در برابر شهروندان مسئول می‌داند و اینکه کارمندان در هر شرایطی ارباب رجوع را راضی نگه دارند. کارمندانی هستند که ساعت کاری‌شان به پایان رسیده اما برای اینکه ارباب رجوع روز دیگری را برای پیگیری کارهایش به شهرداری مراجعه نکند به امور او رسیدگی می‌کنند. حتی ممکن است بعضی اوقات تلاش او خارج از ساعت‌کاری یا حوزه اختیاراتش به ضررش تمام شود. این کارمندها نه انتظار پاداش دارند و نه برای ارتقای شغلی به دیگران خدمت‌رسانی می‌کنند.
تعامل بین نیروهای شهرداری و شهروندان و ایجاد ارتباط صمیمانه میان آنها تا چه اندازه می‌تواند کیفیت امور شهری را افزایش دهد؟
با ایجاد تعامل و ارتباط خوب بین نیروهای شهرداری و شهروندان به غیر از پیشبرد امور، هزینه‌های جاری شهرداری هم کم می‌شود. شهرداری نهادی است که برای خدمت به شهروندان تشکیل شده است. نظافت معابر شهری، تأمین فضای سبز مطبوع و چشمنواز، حمل‌ونقل عمومی مثل اتوبوس و مترو، نظارت بر امر ساخت‌وساز با توجه به رعایت معماری شهری ایرانی و اسلامی، تلاش برای کاهش آلودگی هوا و مدیریت صحیح پسمانداز جمله وظایفی است که شهرداری برای رضایت و خدمت به شهروندان انجام می‌دهد. نکته دیگر اینکه هرچه بین شهرداری به‌عنوان نهاد سرویس‌دهنده و شهروندان به‌عنوان سرویس گیرنده ارتباط مسئولانه و مشارکتی برقرار باشد، حاصل این مساعدت افزایش ضریب کارآمدی خدماتی شهرداری و کسب رضایت شهروندان را در پی خواهد داشت. از سوی دیگر هزینه‌های اضافی نگهداشت شهر به حداقل می‌رسد.
این هزینه‌ها برای اداره شهر از جیب خود شهروندان تأمین می‌شود. به‌طور مثال در حوزه مدیریت پسماند و جمع‌آوری زباله اگر شهروندان با حوزه مدیریت شهری همکاری و در سبد مصرفی از تهیه مواد غیرضروری خودداری کنند، سرانه پسماند کاهش پیدا می‌کند. همچنین اگر شهروندان در منزل اقدام به تفکیک زباله تر و خشک کنند، پسماند کمتری به ایستگاه‌های درون‌شهری و مراکز بازآفرینی آرادکوه انتقال پیدا می‌کند. از این‌رو با کمی همکاری از هزینه‌ها کاسته می‌شود و با شهری پاکیزه‌تر و با آلایندگی کمتر مواجه خواهیم بود. مثال دیگر اینکه در حوزه حمل‌ونقل شهرداری موظف به ایجاد زیرساخت و افزایش ناوگان حمل‌ونقل است. حال اگر شهروندان همکاری کرده و به جای استفاده از خودرو شخصی با وسایل نقلیه عمومی رفت‌وآمد کنند برای کاهش ترافیک و آلودگی هوا زودتر به نتیجه می‌رسیم.
انگیزه کارکنان یک اداره یا سازمان برای ارائه کار بهتر به نحوه مدیریت آن برمی‌گردد. هرچه نیروهای انسانی شاغل در اداره انگیزه بیشتری داشته باشند، خدمات بهتری ارائه می‌دهند. این امر در شهرداری که وظیفه اداره شهر را برعهده دارد رخ داده است؟
صاحبنظران علوم رفتاری به‌ویژه نظریه‌پردازان رفتار سازمانی بر این باور هستند که رفتار هرکدام از ما انسان‌ها تحت تأثیر نظام انگیزشی است. بنابراین کارکنان شهرداری هم از این قاعده مستثنا نیستند و انگیزه می‌تواند باعث نشاط روح و روان آنها شود. به نظر من بیراهه نیست که بگوییم موتور محرک رفتار امروز جامعه انسانی نظام انگیزشی است و بهره‌وری بیشتری ایجاد می‌شود. بهره‌وری یعنی استفاده بهینه از عملکرد یک سازمان.
به هر میزان که کارکنان شهرداری هم راستا و هم نوا با ساختار این نهاد باشند نتیجه عملکرد مطلوب‌تر است. تک تک کارکنان چه از نظر مطالبات شهرداری و چه مطالبات عمومی باید از عملکرد ساختار شهرداری رضایت داشته باشند. در این صورت ارتباط صمیمانه‌تری بین آنها برقرار می‌شود. این در صورتی محقق می‌شود که شهرداری از مدیریت کارآمدی برخوردار باشد. در این صورت است که کارمند انگیزه بیشتری برای اداره خدمات رفاهی به شهروندان پیدا می‌کند. کار بهتر ارائه می‌شود و شهروندان هم با رضایت امور خود را به دست مدیران شهری می‌سپارند.
چطور می‌توان در ساختار شهرداری برای کارکنان انگیزه ایجاد کرد؟ آیا ارتقای شغلی، افزایش حقوق و مزایا و مواردی از این دست می‌تواند ایجاد انگیزه کند؟
مکانیزم انگیزشی برای هر ساختاری متفاوت است. اما مهم‌تر از همه برای کسب رضایت کارکنان اعمال سبک مدیریت مشارکتی و رعایت کرامت انسانی است. چه خوب که مدیران و مسئولان شهری از الفاظ دستوری و توهین‌آمیز برای صحبت کردن با کارکنان استفاده نکنند. دیگر اینکه از تجارب‌شان برای پیشبرد کارها استفاده کنند. تأمین نیازهای اولیه کارمندان مثل حقوق، مزایا و پاداش و همچنین دیگر نیازهای طبیعی کارکنان می‌تواند به آرامش فکری‌شان کمک کرده و آنها را برای ارائه خدمات بهتر یاری کند. با این کار میزان بهره‌وری مدیریت شهری افزایش پیدا می‌کند.
طبق نظرسنجی که اخیراً انجام شده، میزان رضایت شهروندان و کارکنان از ساختار شهرداری نسبت به دیگر اداره‌ها و نهادهای کشور بیشتر بوده است. البته این موضوع را هم متذکر شوم که همه تمایلات و انتظارات کارکنان نمی‌تواند میسر و محقق شود چراکه محدودیت‌هایی پیش روست. ممکن است بخش قابل توجهی از انتظارات مدیران با موانعی روبه‌رو باشد اما موضوع حائز اهمیت سبک مدیریتی تعاملی و مشارکتی است که می‌تواند به بهسازی فرهنگ سازمانی کمک کند. در این صورت کارکنان درک صحیحی از محدودیت‌ها و ظرفیت‌ها دارند.
به نظر شما اکنون چقدر ساختار شهرداری ما به ایده‌آل‌های مدیریت شهری نزدیک شده است؟
متأسفانه اکنون از داشتن یک نظریه منسجم مدیریتی بی‌بهره‌هستیم. مدیریت شهر سلیقه‌ای پیش می‌رود. برای اینکه زود به نتیجه برسیم نیاز به تحقیقات مرکز برنامه‌ریزی شهری و تجربه شهرداران باسابقه پایتخت داریم. تا با کمک آنها به یک تئوری یا نظریه معتبر برسیم. آقایان «غلامحسین کرباسچی» و «محمدباقر قالیباف» از شهرداران باسابقه تهران هستند که مدت زمان زیادی را صرف اداره شهر کرده‌اند. چنین افراد صاحب‌نظری صرف‌نظر از تفاوت‌هایی که در دیدگاه فکری و اعمال مدیریت دارند، می‌توانند تجارب خود را در اختیار مدیران فعلی بگذارند. آنها به دلیل سابقه زیادشان کامیابی و ناکامی‌های زیادی از اجرای طرح‌های عمرانی و شهری به دست آورده‌اند که آزمون و خطای خود را می‌توانند در اختیار مرکز مطالعات شهری بگذارند. در کنار آنها انجمن‌های علمی و تخصصی و استادان دانشگاه هم می‌توانند کمک زیادی به افزایش کیفیت اداره شهر می کند.
منبع:ویژه نامه شهرپژوه
نظر شما