مقابله با سیگار در فضای رسانه‌ای

 وقتی همفری بوگارد در فیلم کازابلانکا با لذت تمام فیلتر سیگارش را می مکید و دودش را با ولع می بلعید، کمتر کسی فکرش را می کرد که این صحنه سال های سال ماندگار شود و تبدیل شود به یکی از ژست های محبوب جماعت سیگاری!

شاید بیراه نباشد اگر بگوییم هر بازیگر کارکشته صاحب سبکی باید موقع سیگار کشیدن برای خودش روش منحصر به فردی داشته باشد و جوری فندک را آتش کند یا خاکستر سیگارش را بتکاند که چشم ها را خیره کند.
تحقیقات پژوهشگران اگرچه ثابت کرده که رسانه می تواند مخاطب را به کشیدن سیگار ترغیب کند، اما شما اشتباه نکنید! قرار نیست بعد از خواندن این مطلب هیجان زده شوید و سراغ سیگار بروید.
طبق بررسی های آکادمی پزشکی اطفال آمریکا، کودکانی که عمل سیگار کشیدن را در فیلم های سینمایی یا تلویزیونی می بینند، بیشتر از بقیه تمایل دارند سیگار را امتحان کنند. حتی کودکان سنین 10 تا 14 سال که والدینشان سیگاری نیستند هم با دیدن چنین فیلم هایی علاقه بیشتری به سیگار کشیدن نشان می دهند.
اما دیدن صحنه های دود‌آلود فقط برای اطفال خطرناک نیست؛ سینما به سادگی تاثیر گذاشتن بر کودکان، می توانند رفیق بد بزرگسالانی بشود که با دیدن چند ژست جدید از بازیگران با نفوذ، هوس کشیدن سیگار به سرشان می زند.
مدتی پیش خبرگزاری آسوشیتدپرس از اعتراضات مردم چین به پخش صحنه های سیگار کشیدن در تلویزیون این کشور خبر داد. این اعتراض ها بعد از آن صورت گرفت که چینی ها فهمیدند بیماری های مربوط به دخانیات هر سال یک میلیون نفر از هموطنانشان را می کشد. برای همین سازمان دولتی رادیو، فیلم و تلویزیون چین (SARFT) از شرکت‌های تولید کننده فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی خواست تا از قرار دادن صحنه‌های طولانی و اضافی سیگار کشیدن در فیلم‌ها خودداری کنند.
بد نیست بدانید که همین حالا سیصد و پنجاه میلیون چینی مشتری کارخانه های تولید دخانیات هستند و البته صاحبان صنعت دخانیات هم مثل هر تولید کننده دیگری تنها دنبال جذب درآمد بیشتر هستند و برایشان فرقی ندارد که مشتریانشان در شرق دور باشند یا در خاور میانه.
در شرایطی که سالانه 5 میلیون نفر در جهان بر اثر مصرف سیگار جان خود را از دست می‌دهند، بررسی ها رقم استعمال سیگار در ایران را حدود 14 میلیون نفر نشان می دهد که طبق آمار رسمی سالانه 1.3 میلیارد تومان پول را دود می کنند و می فرستند هوا! به این ترتیب سالانه شاهد فوت 60 هزار نفر بر اثر استفاده از دخانیات در ایران هستیم.
این در حالی است که بر اساس تازه ترین آمارها، در ایران سالانه حدود ٣٠ هزار میلیارد ریال صرف درمان بیماری های ناشی از مصرف سیگار می شود و علاوه بر این، سالانه ١٠ هزار میلیارد ریال به خرید سیگار اختصاص می یابد که اجرای دقیق قانون جامع کنترل دخانیات، برای کشور تا میزان ٤٠ هزار میلیارد ریال صرفه جویی در پی خواهد داشت.
به همین دلیل مسوولان امر در ایران به صرافت افتاده اند تا به سیگار یک نه محکم بگویند و برای این مبارزه نفس گیر، هر نوع الگو سازی در ترویج سیگار و به هوس انداختن جماعت برای دود کردن پول و تخریب ریه هایشان را با قوانینی مثل ممنوعیت به نمایش در آوردن مصرف مواد دخانی در تلویزیون را سفت و سخت پیگیری می‌کنند.

چشمی که نبیند...
چشمی که نبیند دلی ماتم نمی گیرد! ضرب المثل های قدیمی انگار هر روز کاربرد جدیدی پیدا می کنند. وقتی سیگار تا آنجا به زندگی مردم نفوذ پیدا کرده که جزیی تفکیک ناپذیر از زندگی جوامع محسوب می شود، بنابراین بهترین راه حل پنهان کردن سیگار از جلو چشم ها است. این تنها نظر ما نیست! دبیر اجرایی جمعیت مبارزه با مواد مخدرهم با این عقیده موافق است.
محمدرضا معدنی در همین رابطه به خبرگزاری ایرنا گفته است: "مسأله دخانیات و مصرف آن یک شبه وارد زندگی ما نشده تا در مدت زمان کوتاهی از زندگی ما خارج شود.  مسائلی در جامعه از جمله فندک و زیر سیگاری موجود در خودروها و پخش تصاویر کشیدن سیگار در تلویزیون و دیگر رسانه ها توسط فیلم های غربی به این موضوع دامن زده اند."
به هر حال ایرانی هایی که زیرسیگاری و فندک های لوکس دارند هم بهتر است مانند صدا و سیما از نمایش دادن این اقلام خودداری کنند، چنانکه تجربه کشورهایی مثل اسکاتلند ثابت کرده که ممنوعیت استفاده از سیگار و وسایل تبلیغاتی آن در اماکن عمومی برای مبارزه با مساله دخانیات خالی از فایده نیست.
به گزارش کانال 4 تلویزیون انگلیس، مسئولان اسکاتلندی اعلام کرده اند که تعداد سیگاری‌های تفریحی و سیگاری‌های نوجوان نیز با اجرای این قانون با کاهشی ۳۹ درصدی روبرو شده است. علاوه بر این، تعداد بیمارانی که به علت حملات قلبی به بیمارستان ها اعزام می‌شدند، از زمان آغاز ممنوعیت کشیدن سیگار در اماکن عمومی اسکاتلند تا ۱۷ درصد کاهش نشان داده است.

تلویزیون بدون دود!
روانشناسان معتقدند برای تبلیغ کردن و معرفی یک کالا بهترین راه نشان دادن آن است. آن هم به طور مکرر. دکتر محمد علی کریمی، روانشناس اجتماعی در این باره می گوید: "یک پدیده غیرقابل باور و حتی چیزی که مردم به بد بودن آن اعتقاد دارند هم با مکرر نشان دادن توسط رسانه ها و به طور کلی تبلیغات، کم کم باورپذیر می شود. تا جایی که قبح آن از بین می رود و حتی می تواند یک پدیده مثبت تلقی شود."
او ادامه می دهد: "تریبونی که تبلیغات را انجام می دهد از اهمیت بسزایی برخوردار است. مثلا تلویزیون و سینما خیلی اثرگذارتر از روزنامه ها هستند. چون هم مخاطب عام دارند و هم همزمان از حس بینایی و شنوایی برای تبلیغات خود استفاده می کنند.

در اینجا اثرگذاری الگوهای مردمی مثل ورزشکاران و هنرمندان محبوب جامعه هم مطرح است که بار اثرگذاری تبلیغات را دو چندان می کند. علاوه بر این، چگونگی تبلیغات را هم باید در نظر گرفت. یک تبلیغ زیبا و خوش ساخت در ابتدای یک فیلم معروف به مراتب اثرگذارتر از یک تبلیغ بی آب و رنگ در یک تراکت تبلیغاتی ساده است."
با این اوصاف حتما متوجه شده اید که چرا نوشته کوچک "سیگار برای سلامتی شما مضر است" روی بسته های سیگار ایرانی نسبت به تبلیغات موثری که در فیلم ها و آگهی‌های تبلیغاتی داخلی و خارجی صورت می گیرد، حرف چندانی برای گفتن ندارند و هیچ سیگاری ای را از سیگار کشیدن منصرف نمی کنند.
به همین دلیل هم هست که قرار است تلویریون دود را ترک کند. هر چند پیش از این هم قوانین محدود کننده ای در رابطه با نشان دادن سیگار در برخی شبکه ها مثل شبکه 3 وجود داشت که برنامه سازان ایرانی را موظف می کرد به دلیل طیف جوان مخاطب این شبکه، از تولید چنین صحنه هایی خودداری کنند. برای همین بود که در مجموعه تلویزیونی خط قرمز که 7سال پیش از شبکه سوم سیمای جمهوری اسلامی ایران روی آنتن رفت، بازیگران با سیگار خاموش مقابل دوربین ظاهر شدند. این هیچ ربطی به در دسترس نبودن کبریت یا فندک نداشت، فیلمسازها اجازه نمایش سیگار روشن در این شبکه را نداشتند.
جنبه قهری تر داستان، جریمه های نقدی است که برای فیلمساران متخلف در نظر گرفته شده. بر اساس آیین نامه کنترل مصرف دخانیات، تولیدات سینمایی و نمایشی که به نوعی سیگار کشیدن را تبلیغ می کند مشمول جریمه هایی از ٥٠٠ هزار تا ٥٠ میلیون ریال می شوند.
در همین راستا، رییس شورای سیاستگذاری صدا و سیما، از برگزاری کارگاه های آموزشی جهت تنویر اذهان کارگردان‌ها و نویسندگان تلویزیون برای مبارزه تبلیغاتی با سیگار خبر می‌دهد و می گوید قرار است نمایش زیرنویس‌های مربوطه در ساعات پرمخاطب هم در دستور کار قرار گیرد. تیزرهای تلویزیونی بخش دیگری از این برنامه های پیشگیرانه است که امیدواریم به انداره تیزرهای سیا ساکتی و دوستان، موثر باشند!

منفی‌ها سیگار بکشند!
بازیگران سیگار به دست، اگرچه قرار شد که از روی صفحه تلویزیون حذف شوند، با این حال مطرح شدن یک نظریه تازه، چند بند و تبصره به این اتفاق اضافه کرد. نظریه مورد نظر ادعا داشت که بینندگان سیما با دیدن شخصیت های مثبت در حال پک زدن به سیگار، به این عمل علاقمند می شوند و همین کار را اگر یک شخصیت منفی در فیلم انجام دهد، اثری در ترغیب بینندگان به دود کردن سیگار نخواهد داشت. به همین منظور تصمیم گرفته شد که سیگار را از شخصیت های مثبت بگیرند و بدهند دست کاراکترهای منفی! چنانکه رییس شورای سیاست گذاری صدا و سیما از چنین تصمیماتی به ایسنا خبر داده است. اما هنوز جای این سوال باقی است که اگر یک بازیگر در نقش منفی خود موفق ظاهر شود و آن کاراکتر منفی در بین مخاطب ها محبوب شود، چاره کار چیست!؟ این اتفاقی است که تاریخ سینما و تلویزیون بارها  شاهد آن بوده است.

سکانس آخر
با تمام اینها، تا همین جای کار هم راهکارهای مقابله‌ای با مصرف دخانیات، دارد نتیجه می‌دهد! این را از آمار و ارقام می شود فهمید.
بررسی های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور نشان می‌دهد که ایران در ترک سیگار 20درصد موفق بوده است. این در حالی است که در سایر کشورهای جهان، میزان موفقیت ترک سیگار تنها 12 درصد اعلام شده است!
به گفته دبیر اجرایی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، دولت روزانه ۸ میلیارد تومان به صورت نامحسوس صرف درمان افراد سیگاری می کند که البته نباید از تبعات اجتماعی فرهنگی آن و هزینه های معنوی این ماجرا غافل ماند.
با این اوصاف به هوس نینداختن جماعت برای کشیدن سیگار، با منع نمایش و تبلیغات ترویج دهنده آن، شاید یکی از بهترین راهکارهایی باشد که جان و مال را در کنار هم برای مردم و دولت حفظ می کند!