مرضیه دباغ، با نام خانوادگی پدری «حدیدچی»، قبل از انقلاب اسلامی در داخل و خارج از کشور از فعال‌ترین مبارزان انقلاب بود. او سال‌های زیادی در زندان بود و از سال 53 نیز فعالیت‌های خود را برای پیروزی انقلاب در خارج از ایران، در لبنان و خدمت حضرت امام خمینی (ره) در فرانسه ادامه داد.
با نزدیک شدن به روزهای پیروزی انقلاب، با او که حالا 68 ساله است درباره نقش زنان در جمهوری اسلامی قبل و بعد از انقلاب صحبت کرده‌ایم.
- حضور زنان را در شکل‌گیری انقلاب چگونه تحلیل می‌کنید؟
امام(ره) در جایی می‌فرمایند ما باید رهبری زنها را قبول کنیم. در جای دیگری هم می‌فرمایند که اگر نگوییم نقش زنان بیشتر از مردان بوده، کمرنگ‌تر هم نبوده است. نباید فکر کنیم جنگ و ستیزی بود و در گوشه‌ای هم زنان بودند.
- نقشی که زنان داشته‌اند، درچه قسمتی از برنامه‌ها برای شکل‌گیری انقلاب بوده است؟
هر جایی که امکان حضور یک انسان بوده است. اگر شکنجه‌های مخوف شاه هست، زنان آن جا هستند، حتی دختران 13 ساله؛ شکنجه‌هایی که تحمل شان حتما برای یک زن سخت‌تر ازیک مرد بوده است. اگر بخواهیم به شکل دیگری به حضور زنان اشاره کنیم، شب‌های تظاهرات زنان پشت در حیاط خانه کشیک می‌دادند و به محض این که صدای سوت پلیس یا شلیک شنیده می‌شد، در خانه را آرام باز می‌کردند تا به انقلابی‌ای که منتظر است به خانه‌ای پناه ببرد، پناه بدهند.
- این نحوه حضور را در شمار کدام دسته می‌گذاریم، فرماندهی یا پشت صحنه و یک حضور کمرنگ؟
حضور زنان در جبهه هم به همین صورت است. درست است که خانم‌های ما در خط مقدم حضور نداشتند، اما از شهرشان، کوچه شان، خانه شان و همسران‌شان حمایت می‌کردند. اگر مردی به زنش اعتماد نداشته باشد و اگر مطمئن نباشد که همسری دارد که مواظب فرزندش است، می‌تواند تمام حواسش به جبهه و عملیات باشد. وقتی مردهای ما به خط مقدم می‌رفتند نگران خانه شان نبودند، چون به توانایی‌های همسرشان مطمئن بودند.
نمی‌توان شکل حضور زنان ومردان در انقلاب و به‌دنبال آن جبهه را تفکیک درصدی کرد، اینها لازم و ملزوم هم هستند.
- یعنی در زمان انقلاب تفکیکی بین عرصه فعالیت زنان و مردان نبود؟
هر کاری که خانم‌ها انجام می‌دادند، آقایان هم انجام می‌دادند و برعکس. من خودم با 3 گروه روحانیت مبارز، بچه‌های دانشگاه علم و صنعت و شریف همکاری می‌کردم. آقایانی هم بودند که با گروه‌های بیشتری فعالیت می‌کردند یا با گروه‌های کمتری. اصلا این برایم قابل قبول نیست که بخواهیم بگوییم کارهایی فقط از عهده زنان یا مردان بر می‌آید.
ولی این حضورها در شکل متفاوت بوده است.
در شکل تفاوت داشته، ولی اگر آن نباشد، این نیست واگر این نباشد، آن نیست. هر کسی برای پیروزی اسلام و انقلاب هر کاری از دستش بر می‌آمده انجام داده است. در یک خانه هم آقا و هم خانم هر 2 مدیر هستند، اما شکل مدیریت و حوزه‌هایی که توانایی مدیریت آن را دارند با هم فرق می‌کند. ویژگی‌ها فرق می‌کند، اما حضور تفاوتی ندارد.
- ویژگی‌ها چه تفاوتی دارند؟
یک زن وقتی فعالیتی را شروع می‌کند، می‌تواند باعث حرکت دیگر قشرهای جامعه هم بشود. وقتی زنی در انقلاب حضور پیدا می‌کرد، آن گروه از مردان هم که در اراده شان ضعفی بود یا می‌ترسیدند، شرمنده زنانی می‌شدند که بدون ترس در برابر گلوله قرار می‌گرفتند و در راهپیمایی‌ها شرکت می‌کردند. من در زمان انقلاب این حالت را خیلی در مردان دیدم.
نقشی که یک زن در زندگی مردان می‌گذارد خیلی پررنگ است، زنان احساس تکلیف کرده بودند که باید در صحنه حضور داشته باشند و مردها هم با این حس زنان، تشویق به حضور در انقلاب می‌شدند.
- بعد از انقلاب احساس نکردید زنانی که در زمان انقلاب در همه عرصه‌ها حضور داشتند، حالا حضورشان کمرنگ شده است؟
بله، این مسئله بر می‌گردد به نحوه مدیریت مردان در جامعه ما. بعد ازپیروزی انقلاب تا وقتی حضرت امام حضور داشتند، این احساس را نمی‌کردیم، چون حضرت امام(ره) با انتخاب‌هایشان نشان داده بودند که به حضور زنان اعتقاد دارند. بعد از رحلت حضرت امام، دیدگاه رهبرمعظم انقلاب هم همان بود، اما مدیریت‌هایی که روی کار آمدند، دیدگاه گروهی و شخصی خود را که اعتقاد نداشتن به حضور زنان بود خیلی خزنده و پنهان پیاده کردند.
آنها دیدگاهایشان را آن قدر خزنده وارد سامانه کردند که مجالی برای مبارزه با آنها هم پیدا نمی‌شد. بعضی وزیرها حتی اعتقادی به حضور زن در وزارتخانه شان ندارند، چه برسد به مدیریت زنان. وقتی ما 290 نماینده داریم، نباید حداقل 50 نفرشان از زنان باشند؟ من 3 دوره نماینده مجلس بودم. در بعضی مسائل تا خانم‌ها حضور نداشته باشند و به آقایان تلنگر نزنند و خیلی حرف‌ها را نزنند، توجهی به موضوع نمی‌شود.
ما چند قانون تصویب کردیم که یا اجرایی نشده یا جلوی ابلاغش را گرفتند. ما این قانون را تصویب کردیم که استفاده ابزاری از زن برای تبلیغات ممنوع است. زنی که باید با یک دست گهواره بچه‌اش را تکان بدهد و با یک دست دنیا را تکان دهد، چرا باید در اختیار پول تو جیبی آقا قرار بگیرد؟ آیا این همان زنی است که فریاد زد مرگ بر آمریکا!؟ تنها مردان و مدیران نیستند که شخصیت ما را زیر سؤال بردند، ما هم خودمان مقصر بودیم. اگر بگوییم 50 درصد حضور نداشتن زنان تقصیر مدیران است 50 درصد هم خود خانم‌ها مقصر هستند.
- آیا در کنار این قوانین، قوانین حمایتی برای حضور زنان تصویب شد؟
کسی را نمی‌توانیم موظف کنیم که از زنان استفاده کند. درخیلی از جاها از زنی که توانسته خود را به سطح مدیریتی برساند، استفاده هم شده است.
- آیا نیروهایی که می‌توانند زنان را متوقف کنند در جامعه ما تفوق ندارند؟
چرا، اما زنان باید تلاش‌شان را بیشتر کنند. من این را از حضرت امام یاد گرفته ام. زنی را که در چارچوب اسلام حرکت کند نمی‌توان متوقف کرد. در مدیریت‌ها ذهنیت حضور نداشتن زنها وجود دارد، ولی خود ما زنان هم مقصریم. اگر زنی در چارچوب شرع مقدس اسلام حرکت کند، به هر جایی می‌تواند برسد. متأسفانه قشر دیگر جامعه به‌عنوان مرد وقتی با زنها روبه‌رو می‌شود متزلزل است.
این آقا وقتی خودش دچار مشکل می‌شود، مانع حضور یک زن می‌شود. اگر زنها طبق دستورات اسلام با مردها رفتارکنند و مردها هم طبق دستورات اسلامی با زنها رفتار کنند می‌توانند بدون حاشیه با هم کار کنند. بیشتر مردها چون از خودشان در برابر یک زن مطمئن نیستند کلا مانع حضور زنان می‌شوند.
- شما به قوانین سلبی یا ایجابی برای حضور زنان اعتقاد ندارید؟
من به این اعتقاد ندارم که کسی بتواند در حضور زنان وقفه ایجاد کند، می‌تواند وقفه به وجود بیاورد، ولی نمی‌تواند زنها را متوقف کند.
- دولت‌های دوره‌های مختلف در این میان چه نقشی داشتند؟
آنها خیلی نمی‌توانستند نقش منفی داشته باشند، ولی بعضی مسئولان اعتقادی به حضور زنان نداشتند. درد این جامعه وقتی درمان می‌شود که مردها به بازشناسی زنها بنشینند و زن خودش را باور کند. حال، اگر یک زن وزیر شد، آیا باز هم دیگر، زن‌های ما کتک می‌خورند و یا دیگر این همه توهینی که مردها به زنان می‌کنند، صورت می‌گیرد؟ جامعه باید زن را بفهمد.
