گنگ و پنهان؛ درست مثل تاریخ قاجار

به گزارش ایسنا؛ همین روایت کوتاه از تکیه دولت دست‌مایه اصلی برگزاری نمایشگاهی نقاشی با همین نام شد. نمایشگاهی که همانند تاریخ دودمان قاجار، گنگ و پُر از داستان‌های پنهان و روایت‌نشده است. بر همین اساس هم هر کدام از نقاشی‌ها از کاراکترها یا اِلمان‌های نام‌آشنایی تشکیل شده که به نوعی با تاریخ تکیه دولت عجین شده‌اند.

نمایشگاه بیش از هر موضوع دیگری در وهله نخست، یادآور یک سریال تاریخی است. ترکیب رنگ‌های تیره و شخصیت‌های محوی که در تابلوهای مختلف خودنمایی می‌کنند از مهمترین ویژگی‌های این روایت است که بر تاریخی و گنگ بودن آن تاکید دارد.

شاید علاقه به تاریخ این بنای تاریخی و زوایای پنهان آن انگیزه اصلی کاوه کاووسی برای نمایشگاه «تکیه دولت» بود که سرانجام بعد از گذشت سه سال و با خلق ۳۰ اثر آن را به سرانجام برساند. او علت انتخاب سوژه «تکیه دولت» برای خلق آثار خود را اینگونه به ایسنا توضیح می‌دهد: به طور کلی به موضوعات تاریخی به خصوص تاریخ معاصر ایران علاقه داشته و دارم. این علاقه در کارهای قبلی‌ام نیز کاملاً مشهود است. در همین راستا این بار تصمیم گرفتم که علاقه‌ام را به یک محدوده خاص تاریخی محدود کنم. به هنگام بررسی و مطالعه در این زمینه به «تکیه دولت» برخوردم.

او با بیان اینکه «تکیه دولت در زمان حیات خود، محل به وقوع پیوستن وقایع مهم فرهنگی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی بود»، ادامه می‌دهد: این مکان در ماه‌های خاصی از سال و به‌ویژه در ایام محرم و صفر شاهد گردهمایی‌های بسیار بزرگی بود که اقشار مختلف جامعه از عوام گرفته تا خواص در آن شرکت داشتند. در واقع تکیه دولت از لحاظ وسعت و محتوا شاهد وقایع بی‌نظیری در تاریخ معاصر ایران بود.

این هنرمند نقاش درباره تجربه پرداختن به یک مکان تاریخی، توضیح می‌دهد: برای اولین بار در طول کار حرفه‌ای‌ام به یک اِلمان به نام مکان برخورد کرده بودم که پرداختن به آن نیازمند به توجه به جنبه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی، مذهبی و فرهنگی آن بود؛ آن هم مکانی که زمانی آبستن وقایع مهم تاریخی بود.

کاووسی همچنین درباره استفاده از شخصیت‌های تاریخی در آثار خود در مجموعه «تکیه دولت»، با بیان اینکه «اِلمان‌ها، شخصیت‌ها و مناسبات شکل‌گرفته در یک مکان هستند که به آن مکان هویت می‌بخشند»، می‌گوید: من نیز با استفاده از این ویژگی‌ها به نوعی به دنبال بازنگری تاریخ بودم. تکیه دولت به سبب حیات خود در در آن دوران خاص شاهد مناسبات فرهنگی، سیاسی، مذهبی و اجتماعی خاصی بود که یکی از پررنگ‌ترین آنها اجرای نمایش تعزیه بوده است. من برای نشان دادن هویت اصلی این مکان از اِلمان‌های تعزیه، اشخاص مختلف، تعزیه‌خوان‌ها و … به وفور استفاده کرده‌ام.

او یادآور می‌شود: برگزاری مجلس مؤسسان، انقراض سلسله قاجاریه، تشییع جنازه ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، اولین مجلس سربازگیری و … از جمله رویدادهایی سیاسی و اجتماعی است که در تکیه دولت به وقوع پیوسته است. به شخصه معتقدم هر جایی که مناسباتی تا این اندازه بزرگ و عظیم در آن شکل گرفته باشد، قطعاً تأثیر بسزایی در ارتباطات و ضوابط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خواهد داشت. این تأثیرات به قدری در تاریخ پُر رنگ هستند که می‌تواند تاریخ را تا ابد دستخوش تغییرات و تأثیرات از خود نگه دارد؛ تکیه دولت نیز همچنان حضور و تأثیرش در زندگی اجتماعی و سیاسی ما با پُر رنگ باقی مانده است.

این هنرمند درباره ترکیب رنگی مشخصی که در آثار این مجموعه به کار برده شده است نیز توضیح می‌دهد: هارمونی رنگی که در کارها اتفاق افتاده، کاملاً خواسته بوده و از روی غریزه منِ نقاش بوده است. کما اینکه اکثر رنگ‌هایی که به کار برده شده در این مجموعه در کارهای قبلی‌ام نیز حضور تعیین کننده‌ای داشته است. اکثر کارهای مجموعه «تکیه دولت» نیز از پنج رنگ اصلی طلایی، نقره‌ای فیروزه‌ای، قرمز و سیاه تشکیل شده است که سه رنگ اول کاملاً رنگ‌های شرقی و مربوط به نگارگری ایرانی است. قرمز و سیاه نیز می‌تواند یادآور مهمترین اتفاق به وقوع پیوسته در تکیه دولت یعنی همان تعزیه باشد.

کاووسی ادامه می‌دهد: ترکیب این رنگ‌ها و هارمونی‌شان در کنار هم می‌توانست من و مخاطب آثار را بیشتر و بیشتر با موضوع و محتوای آثار درگیر کند. فکر می‌کنم رنگ‌ها باید به اندازه‌ای در کار استفاده بشوند که محتوای آن کار طلب می‌کند و من معمولاً این قانون را در کارهایم رعایت می‌کنم.

این هنرمند همچنین درباره چندبخشی بودن آثار ارائه‌شده در این مجموعه اظهار می‌کند: دو بخشی یا چند بخشی بودن کارها در واقع از آنجایی نشأت می‌گیرد که نقاش می‌خواهد در یک اثر دست به تولید محتوا بزند و آن را به مخاطب نیز انتقال بدهد؛ بنابراین او ناگزیر است که اِلمان‌ها و و داده‌های مختلف را برای روایت محتوا و موضوع مورد نظر خود با هم ترکیب کند. من نیز در این مجموعه هیچ‌گاه از روایت کردن گریزان نبوده‌ام؛ شاید این موضوع به خاطر محدوده خاص تاریخی است که سراسر پر از اتفاقات تعیین‌کننده بوده است و تأثیرات آن اتفاقات در زندگی حال حاضر ما بسیار پُررنگ و مشهود است.