باغ صدراعظم نصیب روس‌ها شد

ساختمانی که معماری آن را «میرزامهدی خان‌شقاقی» نخستین مهندس معماری ایرانی برعهده داشت. این باغ به دلیل مالکیت میرزا علی اکبرخان اتابک به نام «پارک اتابک» شهرت پیدا کرد. این عمارت و باغ شخصی که در محدوده شمالی دارالخلافه ناصری ساخته شد محل دیدارها و اتفاق‌های سیاسی و اجتماعی زیادی بود.

سرنوشت پر افت و‌خیز پارک اتابک بعد از سال‌ها، آن را به دست دولت روسیه رساند و بعد از سال 1300خورشیدی، این باغ در اختیار سفارت روسیه قرار گرفت. پارک اتابک اکنون یکی از معدود باغ‌های باقیمانده از دارالخلافه ناصری در دل تهران کنونی است؛ در حالی که از دسترس شهروندان تهرانی دور مانده است.

دیوارهای بلند سفارت روسیه، عمارت قاجاری این باغ را از دید پنهان کرده است. این باغ در دوره حیات میرزاعلی اکبرخان محلی برای‌‌‌ تردد سیاستمداران و رجال بود و کسانی که به دنبال منسب‌های حکومتی و دولتی بودند در این باغ را به روی خود باز می‌دیدند و سراغ رایزنی با صدراعظم را می‌گرفتند. در تزیینات عمارت اصلی از پرده‌ها و چراغ‌ها و دیوارکوب‌هایی به سبک اروپایی استفاده شده بود و تخت و چوب‌هایی از ورشو در این عمارت به چشم می‌خورد. بعد از درگذشت میرزاعلی‌اکبر‌خان اتابک در سال 1286شمسی وارثان او این باغ را به ارباب جمشید، نماینده مجلس شورای ملی و مؤسس بانک ملی ایران فروختند.

ارباب جمشید از طرفداران جنبش مشروطه ایران بود و وقتی دولت مرکزی بنای تجلیل از مجاهدان مشروطه را گذاشت و ستارخان و باقرخان و تعداد دیگری از سران مشروطه از تبریز به تهران آمدند باغ اتابک در اختیار ستارخان و یارانش قرار گرفت تا در آن مستقر شوند. چند روز بعد از استقرار ستارخان در باغ اتابک، مجلس طرحی را تصویب کرد و طبق آن مبارزان غیرنظامی باید سلاح‌های خود را به دولت تحویل می‌دادند و خلع سلاح می‌شدند.

ستارخان زیر بار این موضوع نرفت و بعد از چندین بار تذکر و هشدار توسط دولت، قوای نظامی باغ اتابک را در محاصره درآوردند. درگیری 4ساعته قشون نظامی با ستارخان و یارانش در باغ اتابک، 300 مجاهد مشروطه را که در این باغ اتراق کرده بودند به کشتن داد و ستارخان در حال فرار به سمت پله‌‌های پشت‌بام، از ناحیه پا تیر خورد و مجروح شد. بعد از دستگیری ستارخان، او و یارانی که از این کشتار جان به در برده بودند خلع سلاح شدند و ستارخان با پای تیرخورده خانه‌نشین شد. مداوای او راه به جایی نبرد و سرانجام بعد از 4سال، جراحت او را از پا درآورد.

• جزیره دست نیافتنی اتابک

ارباب جمشید پارک اتابک را به‌عنوان پشتوانه برای دریافت وام از بانک استقراضی روس در رهن این بانک درآورد. بعدها با ورشکستگی بانک ملی ایران مجبور شد این باغ را به بانک استقراضی بفروشد.سال 1294شمسی برای نخستین بار پارک اتابک به اجاره سفارت روسیه درآمد. آن دوران هنوز حکومت تزاری دولت روسیه را اداره می‌کرد.

تا 2سال این باغ در اختیار سفارت روسیه بود و بعد از آن سفارت به باغ ایلچی در محله پامنار منتقل شد. بعدها طی عهدنامه 1921، باغ اتابک دوباره به مالکیت ایران درآمد. «وزارت مالیه ایران» یکی از کاربری‌های این باغ بعد از مالکیت دوباره توسط ایران بود. قرارداد 1921 که بین ایران و روسیه منعقد شد مالکیت تمام املاک ایران را که در گرو بانک استقراضی بود به دولت ایران برگرداند و حتی ساختمان‌های کنسولگری‌ها را هم به ایران واگذار کرد.

ایران هم به شوروی اجازه داد تا یکی از این ساختمان‌های واگذار شده را به انتخاب خود به‌عنوان کنسولگری در اختیار بگیرد و روسیه باغ اتابک را انتخاب کرد. در دوره رشد ایدئولوژی کمونیست‌ها در ایران، زمانی که هنوز خبری از پارک‌های عمومی و تفرجگاه‌های عمومی و خانوادگی در تهران نبود، دولت روسیه درهای باغ اتابک را به روی مردم تهران باز کرده بود و روزهای پایانی هفته، شهروندان تهرانی اجازه داشتند در بخش‌هایی از این باغ‌‌‌ تردد کنند و در کنار استفاده از زیبایی‌های این باغ از تبلیغات دولت کمونیستی شوروی تأثیر بپذیرند.

اکنون باغ اتابک همچنان در اختیار سفارت روسیه قرار دارد. از کاخ اتابک تنها عمارت اصلی برجا مانده است و ساختمان چندطبقه‌ای، گوشه باغ برای اسکان کارمندان سفارتخانه ساخته شده است. در دوره ناصرالدین شاه حوالی حصار تهران، باغ‌های متعددی به چشم می‌خورد و رسم بر این بود که رجال و اعیان برای خود باغ و عمارتی در حومه خوش آب و هوای شهر داشته باشند. اکنون باغ اتابک یکی از معدود باغ‌های باقیمانده در دل تهران از دوره قاجار است.