آنها متوجه شده‌اند کسانی که بیشتر عمرشان غذاهای دارای بتاکاروتن مثل هویج می‌خورند، دچار زوال عقل و حافظه نمی‌شوند
فکر می‌کنید چرا در پیری، بینایی افراد کم می‌شود؟ ماکولا یک ناحیه کوچک در شبکیه است که با بالا رفتن سن تخریب شده و باعث مشکلات بینایی در افراد مسن می‌شود. این مشکل علت یا درمان مشخصی ندارد، اما پزشکان بر پیشگیری از آن تأکید دارند. محققان متوجه شده‌اند این مشکل در کسانی که رژیم غذایی شان بتاکاروتن کمتری دارد، بیشتر است. در سال 1994 جوانا سدون وهمکارانش در دانشگاه پزشکی هاروارد، با دادن سبزیجات غنی از کاروتنوئیدها (بتاکاروتن، لوتئین وزیگزانتین) به 356 بیمار مبتلا به تخریب ماکولا و مقایسه اثر آن با 520 بیمار دیگر، متوجه شدند کسانی که 2تا 4 بار در هفته سبزیجات مورد نظر را خورده بودند نصف کسانی که یک بار در ماه از این سبزیجات استفاده کرده بودند گرفتار شدند. بتا کاروتن در هویج، فلفل قرمز، زردآلو، کدوتنبل و میوه‌های نارنجی و سبزیجاتی چون کلم بروکلی،اسفناج و... هم وجود دارد. حالا دیدید مادرتان راست می‌گفت!
بتا کاروتن، سپر بلای حافظه
محققان معتقدند اگر بتا کاروتن سال‌ها در رژیم غذایی روزانه افراد وجود داشته باشد می‌تواند آنها را در برابر زوال حافظه، قوای فکر و مهارت‌های آموزشی، که به‌دنبال آن معمولا آلزایمر خواهد آمد، حفظ کند. این بررسی که در مجله آرشیو طب داخلی منتشر شده، به اثر حفاظتی بتا کاروتن در برابر زوال قوای شناختی در مردان سالمی که حدود 18 سال از این ماده استفاده کرده‌اند، اشاره دارد، نه کسانی که تنها نیمی از سال این مکمل غذایی را مصرف کرده‌اند.
یافته‌ها نشان داده ممکن است بتاکاروتن سلاح مهمی دربرابر مشکلات حافظه- که پیشگویی‌کننده آلزایمر و سایر اشکال دمانس( زوال عقل) است- باشد. تخریب طولانی مدت سلولها در اثر استرس اکسیداتیو یکی از عوامل مهم در کاهش قوای شناختی است. بتا کاروتن یک ماده آنتی اکسیدان است که از نابودی سلولها در اثر مولکول‌های ناپایداری به نام رادیکال آزاد جلوگیری می‌کند. این مواد مضر وقتی تولید می‌شوند که بدن غذا را به انرژی تبدیل می‌کند. متخصصان معتقدند آنتی اکسیدان‌ها می‌توانند انسان را در برابر سرطان‌ها، بیماری قلبی و سایر بیماری‌های مزمن نیز حفظ کنند. هنوز هم از هویج وبقیه سبزیجات خوشتان نمی‌آید؟
شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد تخریب اکسیداتیو به مغز هم آسب می‌رساند و این ممکن است یکی از عوامل شروع زوال حافظه باشد. البته مصرف بتاکاروتن ممکن است ضررهایی برای بعضی افراد داشته باشد؛ مثلا در افراد سیگاری این ماده خطر سرطان ریه را زیاد می‌کند. بنابراین در مصرف مکمل آن زیاده‌روی نکنید.
محققان در این تحقیق، به 4052 مرد به مدت 18 سال 50 میلی‌گرم بتاکاروتن و به گروه دیگر که 1904 نفر بودند حدود یک سال همان مقدار بتاکاروتن دادند و مشاهده کردند که نمرات گروه اول در تست‌های شناختی به‌خصوص حافظه کلامی بسیار بهتر از گروهی بود که دارونما مصرف کرده‌بودند. اما در گروه دوم که مدت کوتاه‌تری بتاکاروتن خورده بودند، نتایج تست‌های فوق تفاوت زیادی با گروه دارونما نداشت.
دکتر کریستین یافه از دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو معتقد است مطالعاتی که درباره آنتی اکسیدان‌ها وقوای شناختی انجام شده نتایج متفاوتی را نشان داده و به همین علت برای پزشکان دلیل متقاعد کننده‌ای وجود ندارد که مصرف این مکمل‌ها را در افراد طبیعی یا کسانی که مشکل خفیف قوای شناختی دارند توصیه کنند.
درمطالعه دیگری که ارتباط بین تغذیه و زوال عقل را بررسی می‌کرد، محققان فرانسوی در مجله عصب شناسی چنین نوشتند که در بررسی 8085 زن ومرد بالای 65 سال، بعد از 4 سال پیگیری، 183 نفرشان به آلزایمر و 98 نفرشان به انواع دیگر زوال عقل مبتلا شدند. بررسیها نشان داد خطر زوال عقل در کسانی که از ماهی، روغن امگا 3، میوه وسبزی بیشتر استفاده کرده‌اند، کمتراست.
بتا کاروتن علیه سیگاری‌ها
در سال 1980 تحقیقات نشان داده بود که ممکن است بتاکاروتن بتواند از سرطان‌ها پیشگیری کند. تازه بر اساس مطالعه‌ای که در دانشگاه کمبریج انگلستان انجام شده بتا کاروتن از بین آنتی اکسیدان‌ها، بیشترین تأثیر را در تخریب سلولهای خونی سرطانی (لوسمی) دارد. به همین علت محققان فنلاندی و آمریکایی به‌طور مجزا اثر آن را بر سرطان ریه در سیگاری‌ها بررسی کردند و هردو گروه متوجه شدند این ماده باعث 28 درصد افزایش بروز سرطان ریه و 17 درصد افزایش مرگ در اثر این سرطان می‌شود. به عبارتی در سیگاری‌ها نتیجه برعکس است و بتاکاروتن در این افراد شانس سرطان را زیادتر می‌کند.
بد نیست بدانید گروهی از محققان مرکز تحقیقاتی سرطان در سیاتل بیش از 18 هزار نفر را تا سال 2001 مورد بررسی قرار دادند تا ببینند آیا زیان‌های بتاکاروتن در افراد سیگاری بعد از قطع مصرف هم ادامه پیدا می‌کند یا نه؟ پیگیری 6 ساله این گروه از سیگاری‌ها نشان داد خطر مرگ در اثر بیماری قلبی- عروقی در کسانی که مصرف مکمل بتاکاروتن را قطع کنند، منتفی می‌شود، فقط خطر سرطان ریه کمتر شده ولی کاملا از بین نمی‌رود؛ به‌خصوص در زنان و سیگاری‌های سابق. البته دقت داشته باشید که تمام این صحبت‌ها راجع به مضرات بتاکاروتن در مقادیر بالای دارویی است و نه در اندازه‌های طبیعی که از مواد غذایی به دست می‌آید.
دکتر ماروین لیگاتور که سرپرست تیم تحقیقاتی دانشگاه تگزاس در گالوستون است برای توضیح این تناقض، مقاله‌ای در مجله نیچر به چاپ رساند. به گفته او، این تناقض می‌تواند دراثر آنزیمی در بتاکاروتن باشد که ذراتی به نام هیدروکربن‌های چند زنجیره‌ای آروماتیک( PAH) را فعال می‌کند. این ذرات در دود تنباکو وجود داشته و عامل ایجاد سرطان است. بنابراین مصرف بتاکاروتن در سیگاری‌ها به جای اینکه جلوی سرطان ریه را بگیرد باعث افزایش آن می‌شود. علاوه بر این درریه موش‌هایی که مقادیر زیادی بتاکاروتن به آنها خورانده شده بود سطح آنزیم CYP هم بالا رفته بود. محققان معتقدند مقادیر بالای این آنزیم می‌تواند به‌واسطه دود سیگار مستعد‌کننده ابتلا به سرطان باشد.
همچنین مطالعات نشان می‌دهد جذب و متابولیسم کاروتنوئیدها که هنوز سؤالی بدون پاسخ است در این قضیه نقش دارد. اثر داروهایی که فرد مصرف می‌کند، اسیدیته روده، اختلال در جذب چربی و مشکلات گوارشی در افراد مختلف شرکت‌کننده در تحقیق نکاتی است که می‌تواند اثر بتاکاروتن را تغییر بدهد. در ضمن جالب است بدانید بعضی کاروتنوئیدها روی جذب یکدیگر اثر مهاری و رقابتی دارند (مثلا بتاکاروتن صناعی می‌تواند سطح لوتئین را کم کند) بنابر این ممکن است در بعضی از این مطالعات نتیجه به بار آمده با این قضیه ارتباط داشته باشد. نکته دیگر این است که هرکدام از این آنتی اکسیدان‌ها، ایزومرها و اشکال فضایی مختلفی دارند که ممکن است اثراتشان با هم فرق کند. برای اینکه بتوان به نتایج این تحقیقات استناد کرد لازم است به این نکات حین بررسی توجه شود. اما نکته‌ای که همه این بررسیها در آن توافق دارند این است که مصرف میوه و سبزیجات فراوان بهتر از مصرف مکمل‌های ویتامین می‌تواند برای سلامتی و پیشگیری از بیماریها مفید باشد.
دوست یا دشمن قلب؟
متأسفانه نتیجه بعضی تحقیقات هم علیه بتاکاروتن است. مرور 15 بررسی مختلف که هرکدام بیش از یک‌هزار نفر را در کلینیک کلاولند تحت نظر داشتند، نشان داده که خطر بیماری قلب و مرگ زودرس در کسانی که بتاکاروتن مصرف کرده‌اند بیشتر است. اگر چه میزان این خطر بسیار کم و 4/0 درصد درمرگ زودرس و 3/0 درصد مرگ در اثر بیماری قلب بوده اما پزشکان می‌گویند این اختلاف از نظر آماری ارزشمند است. آنها معتقدند چون بتاکاروتن در بدن به ویتامین آ تبدیل می‌شود، این خطر در مورد مقادیر زیاد این ویتامین هم وجود دارد. بنابر این بهتر است افراد مکمل‌های این ویتامین را بی‌رویه مصرف نکنند. این قضیه باعث شده که حتی آژانس استانداردغذایی انگلستان هم در این باره هشدار بدهد، اگر چه تحقیقات قبلی چیزی خلاف این را گزارش داده بودند. انجمن قلب انگلیس در این باره توصیه کرده که افراد می‌توانند به مصرف مقادیری از این مکمل‌ها که پزشک آن را تجویزکرده ادامه دهند.
علیه ایدز!
و بالاخره اینکه حدود 30 میلیون نفر در جهان با ویروس ایدز درگیرند. تحقیقاتی که در مجله ایدز چاپ شده حاکی از این است که کمبود ویتامین آ می‌تواند باعث افزایش خطر بعضی عفونتها و ایدز در کشو‌رهای توسعه نیافته شود. این بررسی که درکشور هند انجام شد 44 بیمار اچ.آی. وی مثبت را با همان تعداد اچ. آی. وی منفی مقایسه کرد و متوجه شد سطح بتاکاروتن در خون افراد مبتلا 21 برابر کمتر از گروه دیگر است. جالب است بدانید در بیماری فیبروز سیستیک هم شرایط مشابهی در بیماران وجود دارد. یعنی در خون این افراد میزان بتاکاروتن کم شده است. بد نیست بدانید در یک مطالعه تجویز بتاکاروتن توانسته تظاهرات ریوی این بیماری را کم کند.
