تهران- ایرنا- فرونشست زمین پدیده تقریبا نوظهوری است که بیش از 150 کشور از جمله ایران با آن درگیر هستند؛ بر اساس اعلام مجامع بین المللی فرو نشست سالانه 4 میلیمتر از زمین بحران است؛ درحالیکه در حدفاصل بین دشت فسا و جهرم شاهد فرونشست زمین تا 54 سانتیمتر یعنی چیزی حدود 140 برابر حد بحران هستیم.
فرونشست می‌تواند در اثر پدیده‌های طبیعی زمین شناسی مانند زمین لرزه، انحلال سنگ های گچی، نمکی یا آهکی، آب شدن یخ‌ها و حرکت آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت‌های انسانی مانند معدنکاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آبهای زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود، اما به گفته کارشناسان، کاهش شدید سطح آبهای زیر زمینی در نتیجه برداشت‌های بی‌رویه ، مهمترین دلیل فرونشست زمین در ایران است.
زمانی که یک سفره آبی زیر زمینی خالی می‌شود زمین آن قسمت مانند اسفنجی که آب آن کشیده شده جمع می‌شود و در آن بخش از زمین حفره‌ای ایجاد می‌شود که دیگر حتی با تزریق آب نیز قابل برگشت نیست در واقع آن بخش از زمین دیگر مرده به حساب می‌آید.
بالاترین رکورد فرونشست درکره زمین 32 سانتیمتر متعلق به ایالت نیومکزیکو بود؛ ایران در مدت 18 سالی که از قرن 21 می گذرد 2 بار این رکورد را یکی در سال 2010 در تهران با 36 سانتیمتر و بار دوم در سال 2015 بین دشت فسا و جهرم با 54 سانتیمتر شکست.
محمد درویش عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها ، مراتع و آبخیزداری کشور به ایرنا گفت: فرونشست زمین ناشی از نبود تعادل بین تغذیه و برداشت از سفره‌های آب زیر زمینی است که رخ می‌دهد؛ تقریبا دو سوم کل دشت‌های کشور دشت‌های ممنوعه اعلام شدند و متاسفانه در بخش قابل توجهی از این دشت‌ها میزان تراز منفی آبخوان ها به بیش از 2 متر در سال رسیده است.
وی افزود: بخش‌های بزرگی در استان‌های مرکزی به همراه استان های شرقی در این موقعیت بسیار دشوار قرار دارند؛ یعنی استان‌های تهران، قزوین، مرکزی، اصفهان، فارس، کرمان، بخش شمالی سیستان و بلوچستان، بخش‌های شمالی هرمزگان، بخش‌های عمده‌ای از خراسان‌های رضوی، شمالی، جنوبی و بخش‌هایی از همدان به شدت درگیر پدیده فرو نشست هستند.
کارشناس و فعال محیط زیست ادامه داد: البته به صورت نقطه‌ای هم شاهد بروز این پدیده هستیم، به عنوان مثال در منطقه آبی بیگلو در استان اردبیل پدیده فرونشست زمین رخ داده است یا در خان میرزا در استان چهارمحال و بختیاری و در دشت بروجن هم با این پدیده روبرو هستیم.
درویش گفت: به طور کلی بدترین وضعیت را در کشور استان فارس دارد که تقریبا تمام تالاب‌ها و دریاچه‌های خود را از دست داده و بیشترین نشست زمین نیز طبق گزارش سال 1395 سازمان زمین شناسی در فاصله بین دشت فسا و جهرم رخ داده که میزان آن به 54 سانتیمتر در سال می‌رسد.
وی اظهار کرد: در جنوب تهران در شهریار هم این رقم 36 سانتیمتر است، در منطقه معین آباد ورامین 25 سانتیمتر، در بخش‌هایی از دشت توس در جنوب مشهد مساله بسیار چشمگیر است و رقم به 18 تا 20 سانتیمتر می‌رسد؛ در بخش‌هایی از استان یزد در فاصله اردکان - میبد شکاف‌های بزرگی دیده می‌شود، در جنوب اصفهان در پارک ملی کلاه قاضی یک شکاف عظیم ایجاد شده که نشاندهنده افت شدید سفره‌های آب زیر زمینی است، طولانی‌ترین شکاف را در دشت نیشابور در بخش‌های شرقی - غربی و شمالی - جنوبی داریم که نشاندهنده بهره‌برداری بیش از حد از سفره‌های آب زیر زمینی است طول این شکاف‌ها حدود 30 کیلومتر است.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور افزود: همچنین بیشترین تعداد فرو نشست‌ها در دشت میناب داریم که باعث شد تعداد قابل توجهی از نخل‌ها که زمانی 8 میلیون نفر بود خشک شود و مهاجرت اتفاق بیفتد، بسیاری از مردم از روستاهای اطراف میناب مانند چلوگاومیشی مهاجرت کردند.
مدیرکل پیشین دفتر مشارکت‌‌های مردمی سازمان محیط زیست گفت: علاوه بر این فرو نشست‌های بزرگی در دشت فامنین و کبودرآهنگ در استان همدان رخ داده است اما بزرگترین فرونشست در کشور در جنب روستای 'مهدی آباد آیژ' در فاصله شهرهای فسا و استهبان است که ناشی از افت شدید آبهای زیر زمینی است.
درویش اظهارکرد: اکنون در دشت مرودشت نزدیک تخت جمشید زمین به شدت در حال نشست است حتی بیم حادثه برای گردشگران وجود دارد، نقش رستم در حال آسیب دیدن جدی است و کامیون‌های زیادی خاک را به سمت آنها حمل می‌کنند تا این فرو نشست‌ها را پر کنند.
- نقش جزایر حرارتی در بروز فرو نشست
درویش درباره ایجاد جزایر حرارتی و نقش آنها در بروز فرو نشست‌ها گفت: جزایر حرارتی باعث می‌شوند تا ظرفیت گرمایی ویژه منطقه کاهش و تفاوت دمای شب و روز افزایش یابد و منطقه به سمت بیابانی شدن پیش رود؛ با افزایش نیاز به اقلام زراعی آب بیشتری نیز باید در اختیار بخش کشاورزی قرار گیرد که با این روند یعنی سطح سفره‌های آب زیر زمینی پایین‌تر می رود و در نهایت فرونشست زمین اتفاق می‌افتد.
وی افزود: البته بروز جزایر حرارتی متاثر از تردد بیش از حد وسایل موتوری و مصرف سوخت‌های فسیلی است که در اطراف کلانشهرها در حال ایجاد شدن هستند.
درویش با اشاره به مصرف بیش از حد سوخت در ایران گفت: در دنیا هیچ جامعه‌ای وجود ندارد که به اندازه ایران سرانه بنزین آن تا این حد بالا باشد، جمعیت ما 80 میلیون نفر است اما روزانه به طور متوسط 81 میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کنیم در صورتی که ترکیه که تعداد خودروهای شخصی آن یک و نیم برابر بیشتر از ایران است کمتر از 8 میلیون لیتر در روز بنزین مصرف می‌کند، در واقع مصرف بیش از حد سوخت یکی از مولفه‌های گرم شدن و جزیره گرمایی شدن است که در کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان، تبریز، مشهد، شیراز، اراک و اهواز شاهد ایجاد آن هستیم.
- طرح آبخیزداری ناموفق در انجام رسالت خود
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری درباره نقش اجرای طرح آبخیزداری در حفظ منابع آبی گفت: آبخیزداری اگر به مفهوم کاهش سرعت روان آبها و هرزآبها باشد کار مفیدی است اما در طرح آبخیزداری افراط می‌کنیم.
وی افزود: در واقع در ارتفاعات اقدام به ساخت سدهای کوچک با هدف مهار روان آبها کرده‌ایم اما این روش نقض غرض است زیرا عملا سبب می‌شود تا بخش بزرگی از پوشش گیاهی منطقه وسیعی از یک بخش کوهستانی به زیر آب برود؛در حالی که با اجرای این طرح فقط می‌توانستیم 'گابیون بندی' کنیم در واقع فقط باید کاری کنیم تا با ایجاد موانع فیزیکی مجال دهیم تا پوشش گیاهی در اراضی پرشیب دوباره رشد کند و با کاهش سرعت روان آبها، مجال فرو رفتن در زمین را به دست آورند.
درویش ادامه داد: البته کارهای خوبی مثلا در بالادست سد کرج انجام شده است اما متاسفانه در برخی جاها کارهای افراطی عجیب و غریبی انجام دادیم؛ مثلا در بالادست سد سفید رود خطاهای فاحشی مرتکب شدیم که نرخ فرسایش را افزایش داد و یا در استان مرکزی با عملیات افراطی آبخیزداری به خشک شدن قنوات و تالاب میقان کمک کردیم.
- راهکار
درویش با اشاره به اینکه مهمترین راهکار در راستای حفظ منابع آبی، ایجاد انگیزه در مردم برای صرفه جویی در مصرف آب است، گفت: ایرانی‌ها در مصرف منابع آبی در بخش‌های مختلف شرب، کشاورزی و صنعت بیشتر از متوسط جهانی آب مصرف می‌کنند.
وی افزود: به عنوان مثال فولاد مبارکه اصفهان برای اینکه دمای آهن را از 450 درجه به 50 درجه برساند تا بتواند فولاد تولید کند هر ساعت هزار متر مکعب آب شیرین مصرف می‌کند در صورتی که متوسط این رقم 10 متر مکعب در ساعت است، در بخش کشاورزی برای هر هکتار 10 هزار متر مکعب آب مصرف می‌کنیم در صورتی که متوسط این رقم در دنیا زیر 5 هزار متر مکعب است حتی در برخی از مناطق کشور مانند خوزستان برای نیشکر تا 35 هزار متر مکعب در هکتار آب مصرف می‌کنیم.
کارشناس و فعال محیط زیست تاکید کرد: هیچ فرد یا نهادی مخالف صنعت یا کشاورزی نیست اما باید کاری کنیم تا ارزش نهاده‌هایی مانند آب واقعی شود تا در آن صورت کشاورزان و صنعتگران به صرافت استفاده بهینه از این منابع بیافتند.
درویش اظهار کرد: چرا فولاد مبارکه تلاش نمی‌کند تا مصرف آب را به 10 متر مکعب کاهش دهد، چون آب را تقریبا رایگان به دست می‌آورد و می‌گوید چرا برای تحقیقات هزینه کنم، یا چرا کشاورز تلاش نمی‌کند آب کمتری مصرف کند چون آب عملا مفت در اختیارش قرار می‌گیرد، اگر قرار بود قیمت واقعی آب حساب شود در شرایط فعلی منابع آبی، باید یک کیلو خیار بالای 120 هزار تومن تمام می‌شد در این صورت همه در صدد مصرف صحیح منابع آبی بر می‌آمدند.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری تاکید کرد: قوانین بازدارنده و حمایت کننده نداریم و تمام اینها باعث می‌شود تا انگیزه لازم برای استفاده درست از منابع آبی فراهم نشود، در کنار آن اگر سازمان‌های متولی آب در استان‌ها و شهرها تصمیم بگیرند با کمک شهرداری‌ها شرط پایان کار واحدهای آپارتمانی را داشتن کنتور جداگانه آب برای هر واحد قرار دهند، افراد انگیزه لازم برای صرفه جویی در مصرف آب را پیدا می‌کنند، اینها کارهای ساده‌ای است که دولت‌ها به راحتی می‌توانند انجام دهند.
درویش با تاکید بر اینکه دولت‌ها باید نشان دهند که بحران آب واقعا جدی است گفت: یک سوم از آبی را که با این هزینه‌های گزاف تصفیه می‌کنیم به علت فرسودگی لوله‌ها در شبکه شهری از دست می‌دهیم و به علت اهمیت موضوع دولت باید آنرا اعلام کند تا این نقص برطرف شود، یا باید نشان دهد اگر آب کم است دیگر در شهرهایی مانند تهران، اصفهان، کرمان و یزد چمن و گل‌های زینتی کاشته نمی‌شود بلکه گونه‌های درختی که نیازی به آبیاری نداشته باشند کاشته می‌شوند.
وی اظهار کرد: اگر این اتفاق بیفتد مردم هم بحران آب را جدی می‌گیرند آنوقت است که می‌توانیم شاهد حل بحران آب در کشور باشیم.
درویش گفت: چرا باید برای تامین انرژی در کشور از نیروگاه‌های حرارتی که به شدت آب بر هستند استفاده کنیم، چرا باید سدهای غرقابی داشته باشیم، در حالی که به راحتی و بدون مصرف آب با استفاده از پنل ها خورشیدی و یا انرژی باد برق تولید کنیم با این کار می‌توانیم آب را ذخیره و از منابع آب حفاظت کنیم.
نظر شما