در واقع شهروندان علاوه بر غم و اندوهي كه بابت زلزله‌زدگان و آسيب هموطنان خود دارند، نيم‌نگاهي هم به شرايط خود مي‌اندازند. در اين ميان بازار اخبار و شايعات هم حسابي داغ مي‌شود. نمونه‌اش پايتخت‌نشينان كه چندين بار طي سال‌هاي اخير چه شب‌هايي را به‌خاطر شايعه وقوع زلزله در پارك‌ها به سر كرده‌اند اما خدا را شكر خبري از زلزله نبوده است.
در اين بين بايد گفت كه پايتخت اگرچه هنوز با يك‌شهر مجهز و آماده در برابر زلزله فاصله معناداري دارد و گسل‌هاي فراواني به‌عنوان يك‌تهديد برايش به‌حساب مي‌آيند اما تهران از شهري كاملا ناآماده هم فاصله گرفته است. نوسازي بافت‌هاي فرسوده در بخش‌هايي از تهران، ايجاد پايگاه‌هاي مديريت بحران، تجهيز بسياري از مدارس به وسايل مورد نياز، وجود اطلاعات دقيق از وضعيت شهر و دستگاه‌هاي نوين لرزه‌نگاري، باعث شده‌اند تا پايتخت ديگر يك‌شهر هميشه لرزان و ترسان در برابر زلزله نباشد.
اگرچه برخي از اقدامات آنچنان كه بايد و شايد صورت نگرفته و برخي اقدامات مثل اجاره پايگاه‌هاي مديريت بحران نيز خلاف مقررات انجام شده و تعدادي از شهروندان همچنان زير سقف‌هاي نامطمئن خانه‌هاي فرسوده روزگار سپري مي‌كنند. با وجود اين، با نگاهي به وضعيت پايتخت از ابعاد مختلف بيشتر مي‌توان شرايط آمادگي تهران در برابر زلزله را سنجيد.
- سيستم هشداردهنده زلزله
مرداد‌ماه سال 94سامانه هشداردهنده سريع زلزله براي نخستين بار و به‌صورت آزمايشي در تهران راه‌اندازي شد. اين سامانه 4دستگاه شتاب‌نگاري دارد كه در شمال، شمال شرق و شرق تهران (مناطق بومهن، رودهن و دماوند) قرار دارد. در واقع اين 4سيستم روي گسل مشا قرار گرفته‌اند؛ زيرا اين گسل توان لرزه‌خيزي بالا و طول زياد دارد و از ميان 7گسل فعال تهران به‌عنوان خطرناك‌ترين گسل شناخته مي‌شود. سامانه هشدار سريع زلزله امواج ناشي از لرزش زمين را به ستاد فرماندهي مديريت بحران منتقل مي‌كند.
با اين سيستم از فاصله زماني حدودا 10ثانيه‌اي بين موج اول و دوم مي‌توان براي كاهش خسارات استفاده كرد؛ به‌نحوي كه مي‌توان جريان آب، برق و گاز را در فرصت لازم قطع كرد و همچنين جلوي فعاليت هواپيمايي و مترو گرفته مي‌شود. گفتني است اكنون 13دستگاه زلزله‌نگار در تهران وجود دارد كه دائما وضعيت زلزله‌اي را رصد مي‌كنند. البته طبق برنامه 5ساله دوم توسعه شهر (پايان سال 97) بايد تعداد زلزله‌نگارها به 30عدد برسد كه به‌خاطر عدم‌تأمين اعتبارهاي لازم تاكنون محقق نشده است. همچنين تهران به 50دستگاه شتاب‌نگار نياز دارد كه به‌دليل تأمين نشدن بودجه 14شتاب‌نگار در شهر فعال شده‌اند.
- سامانه سناريوي فرضي
سامانه تخمين خسارت و تلفات زلزله چند سالي مي‌شود كه در تهران فعال شده است. اين سامانه در واقع نرم‌افزاري است كه با توجه به داده‌هاي شتاب‌نگاري و دستگاه‌هاي زلزله‌نگار و انجام محاسباتي طبق شرايط پايتخت، ميزان خسارات و تلفات را خيلي سريع به‌صورت جدول، نقشه و گزارش تخمين مي‌زند. اهميت اين سامانه از اين حيث است كه مي‌تواند به دادن پيام‌هاي هشدار لازم توسط مسئولين كمك كند.
اين سامانه كه از نمونه‌هاي ژاپني الگو گرفته قادر است، ميزان خسارات ساختمان‌ها را با تخريب سنگين، متوسط و كم برآورد كرده و همچنين جدولي از ميزان افراد آسيب‌ديده، تلفات و افراد بي‌خانمان در هر منطقه ارائه كند. در سامانه تخمين خسارت و تلفات زلزله يك‌سناريوي فرضي از زلزله رخ‌داده را جلوي روي مديران مي‌گذارد. در همين ارتباط بابك نورالهي، كارشناس مديريت بحران از شبيه‌سازي سناريوهاي محتمل رخداد زمين لرزه در تهران خبر داد و گفت: مدل‌سازي‌ها و مطالعات مربوطه توسط شهرداري تهران انجام شده است.
- اطلس مديريت بحران
تهران در سال 86صاحب اطلس مديريت بحران شده كه حاوي نكات ريزي درخصوص شرايط پايتخت از نظر توپوگرافي، گسل‌هاي موجود، پايگاه‌هاي مديريت بحران و نكاتي راجع به تصميم‌گيري در لحظات اوليه رخداد حادثه ازجمله زلزله است. البته اين اطلس نياز به بروز شدن دارد. لوح فشرده حاوي كل اطلاعات GIS شامل 60لايه اصلي و حدود 300لايه نيز در اطلس وجود دارد.
- نقشه شبكه راه‌هاي اضطراري
درصورت وقوع زلزله‌اي با قدرت تخريب بالا، استفاده از بعضي خيابان‌ها امكان‌پذير نيست. از طرفي حجم بالاي تردد خودروها در سطح شهر، حركت خودروهاي خدماتي و امدادي را دچار اختلال مي‌كند. اين مشكلات در شرايطي ايجاد مي‌شود كه عملياتي نظير اطفاي حريق، كنترل حوادث ثانوي، جست‌وجو و نجات، انتقال مجروحان و بازرسي و تعمير شريان‌هاي حياتي و تأسيسات شهري اهميت عمده‌اي داشته و نياز شديدي به عمليات مقابله وجود دارد؛ عملياتي كه كاملاً به حمل‌ونقل در شبكه خيابان‌ها و بزرگراه‌هاي شهر و خارج از شهر وابسته است.
بر اين اساس طرح «شبكه راه‌هاي اضطراري بحران زلزله شهر تهران» با همكاري آژانس همكاري‌هاي بين‌المللي ژاپن (جايكا) ابلاغ شده؛ چراكه در شهرهاي لرزه‌خيز، براي غلبه بر مشكلات حمل‌ونقل بعد از زلزله، عموماً مسيرهايي با عنوان مسيرهاي اضطراري تعيين و اجرايي مي‌شود.
اين مسيرها، بخشي از معابر هستند كه با توجه به‌خصوصياتي نظير تأمين دسترسي مراكز مهم و آسيب‌پذيري كمتر، انتخاب شده‌اند و در شرايط اضطراري بعد از زلزله‌اي شديد (يا بحران‌هاي ديگر)، بازگشايي سريع آنها در اولويت قرار ميگيرد. به همين منظور براي تهران نقشه مسيرهاي اضطراري تهيه شده و دفترچه‌هاي مشخصات اين مسيرها در اختيار شهرداري‌هاي مناطق 22گانه قرار دارد.
- تدقيق و تهيه نقشه گسل‌هاي شهر تهران
شهر تهران با ميليون‌ها ساختمان، صدها كيلومتر شبكه حمل‌ونقل شهري، خطوط لوله گاز، آب و... درصورت وقوع زلزله‌اي بزرگ متحمل آسيب‌هاي فراواني خواهد شد. هرچند از سال‌هاي گذشته، نقشه‌ها و آيين‌نامه‌هايي در ارتباط با مقاومت ساختمان‌ها در برابر امواج زلزله اجرايي شده، اما درخصوص شناسايي پهنه‌هاي گسلي، تا پيش از اين مطالعات اندكي در شهر تهران انجام شده بود. پهنه گسلي به محدوده‌اي از اطراف گسل اطلاق مي‌شود كه هنگام زلزله، شكستگي‌هاي افقي و عمودي در سطح زمين در آن محدوده محتمل است. به همين منظور تدقيق و تهيه نقشه گسل‌هاي شهر تهران در دستور كار قرار گرفت كه يكي از نتايج آن ممنوعيت صدور مجوز بلند‌مرتبه‌سازي در محدوده گسل‌هاي خطرناك از سال گذشته بوده است.
- ثبت 1000مدرسه در سامانه«مدرسه آماده»
طرح مدرسه آماده با هدف افزايش آمادگي و ايمني مدارس شهر تهران در مواجهه با حوادث تاكنون در 1000مدرسه شهر تهران اجرا شده است. پس از اجراي اين طرح و تكميل سند مخاطره هر مدرسه توسط كارشناس آتش‌نشاني و گروه مديريت بحران مدرسه، اطلاعات جمع‌آوري شده در سامانه «مدرسه آماده» وارد شده و براساس امتياز به‌دست آمده، هر مدرسه در يكي از 3سطح قرمز (داراي خطرپذيري بالا)، زرد (خطرپذيري متوسط) و سبز (خطرپذيري پايين) قرار گرفته است. بر همين اساس، طرح كاهش مخاطرات هر مدرسه در 3بازه زماني كوتاه‌مدت، ميان‌مدت و بلندمدت تدوين و به مدارس ارائه مي‌شود تا از طريق راهكارها و توصيه‌هاي اين برنامه، مسئولان مدارس، خطرپذيري مدرسه را كاهش دهند.
نظر شما