و دوستان اعضاي شورا، با استقبال از اين موضوع بر اين امر تاكيد كردند كه با شناسايي حصارتهماسبي مي‌توانيم به نسل حاضر بياموزيم كه تهران از چه محدوده‌اي برخوردار بوده و امروز با وسعتي كه هرگز جايي ثبت و ضبط نشده- و يا حداقل نگارنده نديده‌ام- در كنار ارتفاع‌گيري وسيع آن و تراكم جمعيت، بگوييم چه برسر اين شهر آمده و چه آينده‌اي در انتظار آن است.
در اين تهرانگردي تاكيد بر بازسازي برخي از دروازه‌ها، با همان مختصات و براساس عكس‌ها و اسناد موجود و هويت بخشي برپايه معماري اصيل ايراني، مورد توجه بود و اميد است، اين كار از قوه به فعل آمده و بتوانيم علاوه بر حفظ و حراست از اصول معماري ايراني، شهري قابل‌تحمل‌تر را در برابر ديدگان ساكنين و عابرين شهرمان قرار دهيم.
در سال 961 هجري قمري (933 شمسي) بنا به فرمان شاه تهماسب صفوي: «... بارويي بنا نمودند كه شش هزار گام دوره او بود و به عدد سور مباركه قرآني صدوچهار برج بر بارو قرار دادند و در هر برجي، يك سوره از سور قرآن مجيد دفن كردند. 4دروازه براي شهر ساختند و خندق دور بارو اتصال يافت و به رمل‌زار...».
حدود تهران در روزگار شاه تهماسب تقريبا در شمال بر خيابان اميركبير و امام‌خميني، در غرب خيابان وحدت اسلامي، جنوب بخشي از خيابان مولوي فعلي و در شرق خيابان ري بود و چهار محله را شامل مي‌شد و چهار دروازه شهر به اين شرح بود: 1- دروازه جنوبي يا حضرت عبدالعظيم(ع): كه با نام ديگر دروازه اصفهان نيز خوانده مي‌شد و تقريبا حوالي چهارراه مولوي و در ابتداي بازار حضرتي قرار داشت.
2- دروازه شمالي كه به دروازه شميران نيز شهره بود، در ابتداي خيابان پامنار- منشعب از خيابان اميركبير- و تقريبا در محل فعلي بخش تجاري سفارت روسيه قرار داشت. 3- دروازه غربي، يا دروازه قزوين در محل فعلي ميدان وحدت اسلامي(شاهپور) و در برابر بازارچه ميرزاعباس خان قوام‌الدوله (حاج طرخاني فعلي).
4- دروازه شرقي، يا دروازه دولاب (= دلوآب) در مدخل بازارچه قديمي نايب‌السلطنه و در نزديكي حمام قبله (قديمي‌ترين حمام فعلي تهران). عمق و دهانه خندق شاه تهماسبي جايي ذكر نشده، اما در زمان ناصرالدين شاه عمق آن 5 ذرع(5 متر و 20 سانتي‌متر) و عرض آن 9 الي 10 ذرع ذكر شده است. نكته جالب توجه اين بود كه خاك حاصل از گودبرداري خندق براي ساختن برج و بارو كفايت نكرده بود و سه گود و دو چال معروف در آن زمان پس از خاكبرداري، شكل گرفتند: گود زنبورك خانه در بازار و گذر لوطي صالح، گود دروازه محمديه در ميدان محمديه (اعدام) و گود فيل‌خانه در بازارچه قوام‌الدوله‌چالميدان و چال حصار در شرق و در ابتداي چهارراه گلوبندك فعلي. مساحت شهر در آن زمان در برخي منابع 7 و در بعضي ديگر، 12كيلومتر مربع ذكر شده است.
- تهران‌شناس
نظر شما