دخترکی 8-7 ساله که ماسک زده و دست مادر را محکم چسبیده، وارد آسانسور می‌شود، نگاهی به من وعکاس روزنامه می‌اندازد و می‌پرسد: می‌خواهید از کی عکس بگیرید، کمی مکث می‌کنم و می‌گویم: از کسانی که پیوند شده‌اند. انتظار ندارم فهمیده باشد چه می‌گویم اما می‌بینم درست همان موقع، ماسک را برمی دارد و با لبخند بی‌دندانش می‌گوید، خب بگیرید دیگر!
دخترک یک سال است که پیوند مغز استخوان شده و وقتی می‌پرسم، حالت چطور است؟ می‌گوید: خوب خوبم. و رو به مادرش می‌کند و می‌پرسد: مگر نه؟! و مادر انگار که بار تمام سال‌های پیش از دوشش برداشته شده باشد، پاسخ می‌دهد: خوبِ خوب!
چند روز قبل، جشن دوهزارمین پیوند سلولهای بنیادی در دانشگاه علوم پزشکی تهران برگزار شد. پروفسوراردشیرقوام‌زاده، فوق تخصص انکولوژی و مدیکال انکولوژی و رئیس مرکز هماتولوژی، مدیکال انکولوژی و پیوند سلولهای بنیادی بیمارستان شریعتی درمورد این شیوه درمانی حیات بخش توضیح می‌دهد.
- آقای دکتر، در نگاه اول، مدیکال انکولوژی ترکیب پیچیده‌ای محسوب می‌شود. درباره‌اش توضیح می‌دهید؟
مدیکال انکولوژی یک زیرشاخه انکولوژی یا همان سرطان‌شناسی است. پس از اکتبر 1977 که به ایران بازگشتم، رشته‌ای به نام مدیکال انکولوژی، رشته جدیدی بود و هنوزکسی آن رانمی شناخت.
ما بیمارستان شریعتی را انتخاب کردیم چون تنها بیمارستانی بود که بخش خون و ریه را با هم داشت. دست به کار شدیم، بخش خون وریه را جدا کردیم وگفتیم که باید بخش انکولوژی به‌صورت مستقل وجود داشته باشد. بعد از آن به این نکته پی بردیم که رشته انکولوژی در کشورما، فوق‌تخصص ندارد.
بنابراین عزم خودمان را جزم کردیم وبعد ازآن در سال 62-61 بود که با کمک همکاران بورد تخصصی توانستیم این رشته را تصویب کنیم و خوشبختانه امروز به جایی رسیده‌ایم که بالای100 نفر فوق‌تخصص انکولوژی ومدیکال انکولوژی درکشور داریم که همه استان‌ها به استثنای ایلام و خرم‌آباد را تحت پوشش قرارداده‌اند.
جالب است بدانید که برخی از استان‌ها مثل اصفهان که 7نفر وتبریزکه 5 نفر فوق تخصص انکولوژی ومدیکال انکولوژی دارد، حتی از ما هم جلو زده اند!
- این پیوند سلولهای بنیادی، اساسا برای درمان چه بیماری‌هایی استفاده می‌شود؟
- پیوند‌های اخیر برای درمان بیش از 43 نوع بیماری مختلف، از سرطان خون گرفته تا مشکلات خونی دیگر نظیرتالاسمی، مشکلات ژنتیکی، روماتوئید آرتریت‌ها و حتی برای درمان بیماران انفارکتوسی انجام گرفته که بیماران مبتلا به سیروز کبدی در لیست جدید‌ترین موارد درمانی از طریق پیوند سلولهای بنیادی قرار دارند. این مورد اخیر در دنیا نظیرنداشته است.
- اولین پیوند سلولهای بنیادی در ایران را به‌خاطر دارید؟
رشته خون و انکولوژی بدون پیوند سلولهای بنیادی، تکامل نمی‌یابد. ما هم پس از سر و سامان دادن به رشته انکولوژی در کشور در سال 1369، عزم خود را جزم کردیم و به‌رغم مخالفت‌های بی‌شمار در آن زمان، در همین بیمارستان شریعتی، 6 تخت را برای افرادی که قرار بود پیوند سلولهای بنیادی شوند در نظرگرفته و پیوند سلولهای بنیادی به بیماران نیازمند را آغاز کردیم.
- مخالفت برای چه؟
احتمال می‌دادند که موفق نشویم. با وجود آنکه در انگلستان، عدم موفقیت پیوندها، افسرده شدن بیماران پیوند شده و مردن تعدادی از بیماران پیوندی در همان زمان اتفاق افتاده بود، من با وجود جوسنگین آن زمان، 3 نفر را به‌عنوان اولین‌ها در ایران، مورد پیوند قراردادم که اولی، دختری با بیماری یوئینگ سارکوما، دومی پسری باسرطان خون میلوییدی برگشته و سومی هم خانمی مبتلا به سرطان خون لیفوئیدی برگشته بود. جالب اینجاست که هر 3 پیوند نتایج خوبی در برداشت و هر 3 بیمار در حال حاضر ازدواج کرده وحتی بچه دار هم شده‌اند و البته این شروع ماجرا بود.
پس از سال اول که 25 تا 30 مورد پیوند داشتیم، همین طور بر تعداد پیوندها افزوده شد و درکنار آن، بخش هم تکامل یافت تا به جایی رسیدیم که امروز 32 تخت پیوند با ظرفیت 325 پیوند در سال را داریم که با سیاتل آمریکا برابر است. 2بخش خون، 1بخش مدیکال انکولوژی، بخش تحقیقات، آما، کامپیوتر و ساماندهی اطلاعات داریم، اما جمعیت 70میلیونی ایران، در سال حداقل به 700 مورد پیوند نیاز دارد و مراکزی نظیر بیمارستان شریعتی که ظرفیت خود را در سال‌های اخیر ارتقا داده و یکی از بزرگترین مراکز دنیا به شمار می‌آید، در سایر نقاط کشور نیزمورد نیاز است.
- همه پیوندها، از مغز استخوان انجام می‌شود؟
نه! پیشرفت‌های زیادی در زمینه پیوند سلولهای بنیادی درمرکز شریعتی انجام شده. به‌عنوان مثال ما از حدود 3 سال پیش، اقدام به راه‌اندازی بانک سلولهای بنیادی جفت کرده‌ایم و حتی پیوند خون سلولهای بنیادی جفت هم داشته‌ایم و آمار ما در زمینه سلولهای بنیادی جفت به 600 مورد فریز شده رسیده که امیدواریم به رقمی معادل 5هزار مورد دست یابیم و یک شبکه بین‌المللی داشته باشیم تا هم هزینه‌ها را از طریق تبادل این سلولهای بنیادی جفت، پایین بیاوریم و هم نیاز داخلی را برطرف کنیم.
مورد دیگر اینکه موارد پیوندی ما در حال حاضرشامل پیوند سلولهای مغز استخوان، پیوند از خون بدون رفتن به اتاق عمل، پیوند از خون جفت و روش دیگری برای استفاده از سلولهای خواهر یا برادر است که تا کنون 6-7 مورد هم داشته‌ایم.
- پیوند‌هایی که در ایران انجام می‌شوند، نسبت به آنچه در خارج از کشور انجام می‌شود، تفاوتی هم دارد؟
در راستای برتری پیوند‌های انجام شده در ایران، قسمتی به صرفه جویی در هزینه‌ها اختصاص دارد به این معنا که پیوند سلولهای بنیادی در حال حاضر با هزینه‌ای نزدیک به 300 هزار تا 500 هزار یورو در سایر نقاط جهان در حال انجام است، اما ما در آستانه دوهزارمین پیوند می‌توانیم ادعا کنیم که از نظر اقتصادی مبلغی میان 600میلیون تا یک میلیارد دلار را تنها از محل هزینه درمان بیماران در ایران، پس اندازکرده‌ایم. اگر به این میزان، آموزش متخصصان در داخل کشور را نیز اضافه کنیم می‌فهمیم که صرفه اقتصادی پیوندها نیز نظیرموفقیت درمانی آنهاست.
- در حال حاضر، آیا پیوند تنها در مرکز شریعتی انجام می‌شود؟
نه، مراکز جدیدالتأسیس در زمینه پیوند سلول‌ها هم وجود دارند، مثل بیمارستان طالقانی، بیمارستان امام خمینی و مراکزی در زاهدان، تبریز، بابل و... که قراراست اهداف درمانی- آموزشی پیوند، در آنها نیز دنبال شود.
