در قرآن كريم به نام برخي از آنها به‌طور مستقيم اشاره شده است. اما اين پيامبران با هم چه تفاوت‌هايي داشتند؟ آيا قبل از پيامبر گرامي ما، دوراني بوده است كه هيچ پيامبري براي امت فرستاده نشده باشد؟ كتاب آسماني مخصوص برخي انبياست يا همه آنها كتاب آسماني داشتند و در گذر زمان، از كتاب‌هاي آنها اثري باقي نمانده است. قرارگرفتن در آستانه عيد سعيد مبعث فرصت مغتنمي است كه كمي اطلاعات و دانستني‌هايمان را درباره انبياء الهي افزايش دهيم. اينجا به سؤالات مهمي در اين زمينه پاسخ داده شده است.
- تفاوت نبي و رسول در چيست؟
در برخي از آيات قرآن از واژه نبي و در برخي ديگر از واژه رسول استفاده شده است. در توضيح ساده آنچه مفسران درباره تفاوت اين دو مقام بيان كرده‌اند مي‌توان گفت كه فرق نبي و رسول آن است كه نبي در خواب واسطه وحي را مي‌بيند، ولي رسول كسي است كه فرشته حامل وحي را در بيداري مي‌بيند. امام باقر(ع) در اين زمينه فرموده‌اند: «نبي كسي است كه در خواب مي‌بيند و آواز را مي‌شنود و فرشته را به چشم نمي بيند و رسول كسي است كه آواز فرشته را بشنود و در خواب ببيند و فرشته را هم به چشم بنگرد...». گروهي ديگر گفته‌اند كه نبي كسي است كه وحي را مي‌گيرد خواه موظّف به ابلاغ باشد يا نباشد ولي اگر از او سؤال كنند حتماً پاسخ مي‌دهد، اما رسول كسي است كه مأمور ابلاغ آن است و منتظر سؤال و درخواست نيست.
- پيامبر اولوالعزم كيست؟
وجود آيه 35سوره احقاف باعث شده كه مفسران پيامبران را به 2 بخش اولوالعزم و غيراولوالعزم تقسيم كنند. واژه اولوالعزم در اين آيه شريفه آمده است و مفسران نظرات مختلفي درباره آن بيان كرده‌اند. اما با جمع‌بندي اين نظرات مي‌توان گفت كه عزم به‌معناي حكم و شريعت است و اولوالعزم يعني پيامبراني كه داراي شريعت و دين مستقل و جديدي بوده‌اند. بررسي روايات هم نشان مي‌دهد كه پيامبران اولوالعزم 3ويژگي داشته‌اند؛ 1-داشتن دعوت جهانشمول 2-داشتن شريعت و دين و 3-داشتن كتاب الهي. با توجه به اين شرايط مي‌توان گفت كه فقط 5نفر از پيامبران داراي چنين خصيصه‌هايي بوده‌اند؛ حضرت نوح(ع)، ابراهيم(ع)، موسي(ع)، عيسي(ع) و پيامبر اسلام حضرت محمد(ص).
- فقط اولوالعزم‌ها كتاب داشته‌اند؟
نمي‌توان به صراحت گفت كه فقط پيامبران اولوالعزم، كتاب داشته‌اند، چون هم نام و عنوان كتاب مدوني براي حضرت نوح(ع) بيان نشده است و هم براي حضرت داوود(ع) كتاب زبور بيان شده است. در قرآن، آيه شريفه‌اي داريم كه مي‌فرمايد ما پيامبران‌مان را با دليل‌هاي روشن فرستاديم و با آنها كتاب نازل كرديم. براساس اين آيه، برخي مفسران مي‌گويند كه تمام پيامبران الهي صاحب كتاب بودند. البته در اين زمينه رواياتي وجود دارد كه مي‌گويد منظور از كتاب در اين آيه اسم اعظم است. در نهايت مي‌توان گفت كه تمام پيامبران الهي در راستاي رسالت خويش صاحب ايده، طرح و برنامه‌اي بودند كه بايد توسط پيروانشان مورد عمل قرار گيرند، اين ايدئولوژي مي‌تواند به‌صورت كتاب مدون باشد يا به‌صورت شفاهي اعلام شود.
- مقام رسالت بالاتر است يا امامت؟
شايد تصور بسياري اين باشد كه قطعا مقام رسالت بالاتر است، اما در اعتقادات تشيع، اينچنين نيست. علما از آيات و روايات استفاده كرده و گفته‌اند كه مقام امامت، بالاتر از مقام نبوت و رسالت است. مقام نبوت و رسالت، يعني مقام دريافت وحي الهي و تبليغ و نشر آن‌بين مردم، اما مقام امامت، يعني مقام رهبري و پيشوايي مردم. امام كسي است كه با تشكيل يك حكومت الهي و به‌دست آوردن قدرت لازم سعي مي‌كند احكام خدا را عملاً اجرا كند و اگر هم رسماً نتواند حكومت تشكيل دهد تا آنجا كه در توان دارد براي اجراي احكام مي‌كوشد. به همين دليل، مقام امامت از مقام نبوت و رسالت بالاتر و نيازمند شايستگي و لياقت بيشتري است. برخي از انبيا مانند پيامبر ما هم داراي مقام رسالت بوده‌اند و هم مقام امامت.
- معجزه براي كدام پيامبران است؟
همانطور كه در آيات قرآن هم اشاره شده، پيامبران خدا براي اثبات ادعاي خود از معجزاتي متناسب با وضعيت فرهنگي و اجتماعي مردم دورانشان بهره‌گرفته‌اند. پس اعجاز فقط مختص گروهي از پيامبران نبوده است. اما بايد گفت كه معجزه‌ها به 2 دسته تقسيم مي‌شوند؛ معجزات اثباتي و معجزات پيشنهادي. نوع اول همانطور كه از نامش پيداست براي اثبات حقانيت پيامبران مورد استفاده قرار مي‌گرفته است؛ مثلا تبديل عصاي حضرت موسي(ع) به اژدها جزو معجزات اثباتي است. اما بخش ديگري از معجزات انبياي الهي با پيشنهاد مردم صورت پذيرفته است. اين درخواست‌ها گاهي بدون غرض و فقط براي كسب اطمينان بوده است. در ضمن علماي شيعه عقيده دارند كه امامان معصوم هم مي‌توانند معجزه داشته باشند.
- تعداد پيامبران چقدر است؟
روايت مشهور در اين زمينه عدد «124 هزار» را نشان مي‌دهد، درحالي‌كه در بعضي از روايات، عدد پيامبران را «8 هزار» شمرده شده اند كه «4 هزار» از بني اسرائيل و «4 هزار» از غيرآنها بوده‌اند. در حديثي از امام رضا(ع) چنين آمده است كه پيغمبر گرامي اسلام(ص) فرمودند: «خداوند 124هزار پيامبر آفريد كه من از همه آنها نزد خداوند گرامي‌ترم، در عين حال فخر و مباهاتي نمي‌كنم و خداوند 124هزار وصي آفريد كه علي(ع) از همه آنها نزد خداوند گرامي‌تر و برتر است». همچنين پيامبراني كه نام آنها صريحاً در قرآن آمده است فقط 26نفر هستند و آنها عبارتند از: آدم، نوح، ادريس، صالح، هود، ابراهيم، اسماعيل، اسحاق، يوسف، لوط، يعقوب، موسي، هارون، شعيب، زكريا، يحيي، عيسي، داوود، سليمان، الياس، اليسع، ذوالكفل، ايوب، يونس، عزير و محمّد(ص).
- آيا قبل از پيامبر اسلام، دوران بدون پيامبر هم وجود داشته؟
در دوران ميان حضرت مسيح(ع) و پيغمبر اسلام(ص)، پيامبري وجود نداشته است و قرآن اين دوران را دوران «فترت رسل» ناميده است. اين دوران حدود 600 سال بوده است. ممكن است اين شبهه پيش بيايد كه براساس عقيده ما، جامعه لحظه‌اي از نماينده خدا و فرستادگان او خالي نخواهد شد، چگونه ممكن است چنين فترتي وجود داشته باشد؟ علما درپاسخ به اين شبهه گفته‌اند كه رسولاني در اين دوران نبودند، اما هيچ مانعي ندارد كه اوصياي آنها وجود داشته باشند. در حقيقت، رسولان‌آنهايي بودند كه دست به تبليغات وسيع مي‌زدند، مردم را بشارت مي‌دادند و انذار مي‌كردند، اما اوصياي آنها چنين ماموريتي را نداشتند و حتي گاهي ممكن است آنها به‌خاطر يك سلسله عوامل اجتماعي در ميان مردم به‌طور پنهان زندگي مي‌كردند.
نظر شما