پيش از اين نيز، با وجود افت ميانگين بارشهاي جوي در اكثر حوضه‌هاي آبريز كشور، استان‌هاي سيستان و بلوچستان، هرمزگان، كرمان و خوزستان طعم سيلاب‌هاي سهمگين را چشيده بودند.آمارها نشان مي‌دهد كه باوجود اين سيلاب‌ها همچنان ميزان بارش نسبت به سال آبي گذشته يك‌درصد كاهش داشته است. ازسوي ديگر مديريت منابع آب و عمق‌بحران كم‌آبي به حدي است كه اين بارندگي‌ها حريف آن نشده است.
- عوامل هفت‌گانه بروز سيلاب
بارندگي‌هاي شديد و شكل‌گيري سيلاب در مقاطع مختلف در سال آبي جاري (اول مهر95 تا 31شهريور سال96) در شرايطي رخ مي‌دهد كه براساس گزارش شركت مديريت منابع آب ايران، ارتفاع كل ريزش‌هاي جوي از اول مهر95 تا ديروز، نسبت به ميانگين بارندگي در دوره مشابه سال آبي گذشته، يك درصد كاهش داشته است و بارندگي در 4حوضه از 6حوضه آبريز اصلي كشور، نسبت به دوره مشابه در سال آبي گذشته كاهش چشمگير دارد.
پروفسور پرويز كردواني، پدر علم كويرشناسي و جفرافياي ايران، 7عامل مرتبط با شرايط طبيعي ايران را برمي‌شمارد كه در هنگام بارندگي باعث طغيان رودها و بروز سيلاب مي‌شوند. سريع و درشت بودن بارندگي‌ها، تند بودن شيب كوه‌ها، فقر يا فقدان پوشش گياهي، خشك بودن خاك، كوتاهي فاصله آبخيز تا آبريز، انباشت برف در ارتفاعات و كمبود سد، عوامل هفت‌گانه‌اي است كه به‌گفته پروفسور كردواني، زمينه‌ساز بروز سيلاب‌هاي شديد در ايران هستند.
او مي‌افزايد: در شرايطي كه اين 7عامل، عملا بارندگي‌هاي ايران را تحت‌تأثير قرار مي‌دهند، ما مديريتي نياز داريم كه هم در مسير رفع اين عوامل و هم در فرايند جلوگيري از اثرگذاري آنها اقدام كند اما اين خلأ مديريتي باعث شده اثرگذاري اين 7عامل به حداكثر برسد.
او تأكيد مي‌كند: در ايران به مديراني در حوزه آب نياز است كه بتوانند با كارهاي اصولي، وضعيتي ايجاد كنند كه هنگام بارندگي نه سيلاب به راه بيفتد كه آدم بكشد و نه بعد از سيلاب، مشكلات بي‌آبي ادامه پيدا كند. به عقيده او، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري و وزارت جهاد كشاورزي بايد بيش از پيش در زمينه آبخيزداري در بالادست دشت‌ها اقدام و بارندگي‌ها را با ايجاد سد و بندهاي كوچك و بزرگ در مناطق كوهستاني و تغذيه مصنوعي زمين در دشت‌ها، مهار كنند.
- آوار رودهاي هوايي بر آذربايجان
پدر علم جغرافياي ايران، در ادامه با تأكيد بر لزوم توجه به سدسازي اصولي و مديريت درست آن، خسارت شديد سيلاب در آذربايجان‌شرقي را ناشي از كمبود سد عنوان مي‌كند درحالي‌كه بارندگي‌هاي آذربايجان‌غربي به‌دليل وجود سدهاي زياد، چنين آسيبي به همراه نداشته است. او با تشريح رابطه وضعيت بارندگي با گرم شدن كره زمين، مي‌گويد: با گرم شدن كره زمين، بارندگي در مناطقي كه بارش زيادي داشته‌اند بيشتر مي‌شود و مناطق خشك با كاهش بارندگي مواجه خواهند شد اما در اين ميان به‌دليل ذخيره و اشباع رطوبت در جو زمين، موسوم به «رودهاي هوايي»، بر تعداد بارشهاي اتفاقي و كشنده نيز افزوده مي‌شود.
به گفته پروفسور كردواني، سيلاب‌هاي به‌راه افتاده در استان‌هاي آذربايجان‌شرقي و غربي نيز حاصل چنين اتفاقاتي بوده است. او ادامه مي‌دهد: در روزهاي گذشته، از يك سو با ذوب شدن برف در ارتفاعات، رودهاي منطقه آذربايجان جاري شدند و از ديگر سو با گرم شدن هوا و ذخيره رطوبت در جو، رودهاي هوايي شكل گرفتند و با كاهش دما در بالاي جو، يكباره فرو باريدند. در اين شرايط رطوبتي كه از درياهاي سياه، اژه، مرمره و مديترانه به سمت آذربايجان آمده نيز بر شدت بارندگي افزود و سيلاب‌هايي شكل گرفت كه به‌دليل نبود سد، عملا به‌صورتي مهارنشدني به راه افتاد و بدتر از همه خرابي‌هايي كه در پي داشت، منجر به نابودي لايه‌هاي خاك نيز شد.
- رهاسازي سد لتيان و اميركبير
بارش برف در ارتفاعات مشرف به تهران، باعث افزايش حجم آب ورودي به مخزن سدهاي تهران شده است. در همين زمينه، مديرعامل شركت آب منطقه‌اي تهران، از رهاسازي آب 2سد لتيان و اميركبير براي جلوگيري از بروز سيلاب در تهران خبر مي‌دهد. به گزارش ايسنا، محمدرضا بختياري افزود: اكنون ورودي سد لتيان به ۴۰مترمكعب رسيده و ۸۵درصد از حجم مخزن اين سد پر شده است از اين‌رو براي جلوگيري از وقوع احتمالي سيلاب، از 2روز پيش، آبي معادل ۳۰مترمكعب بر ثانيه از اين سد رهاسازي مي‌شود.
بختياري ادامه داد: ورودي سد اميركبير نيز به ۱۵۰ميليون مترمكعب افزايش يافته و اين در شرايطي است كه ورودي نرمال سد اميركبير ۶۵ميليون مترمكعب تخمين زده شده است بنابراين به‌منظور جلوگيري از وقوع سيلاب ۱۱مترمكعب بر ثانيه رهاسازي از سد اميركبير نيز در حال انجام است.
البته پروفسور كردواني در اين‌باره مي‌گويد: مخزن اغلب سدهاي قديمي كشور به‌دليل لايروبي نشدن، گنجايش زيادي براي ذخيره آب ندارد و چاره‌اي جز رهاسازي آب باقي نمي‌گذارد درحالي‌كه مناطق پايين دست اين سدها در ماه‌هاي گرم سال با كمبود آب مواجه مي‌شوند.
- پر شدن درياچه اروميه با سيلاب، خوشحالي ندارد
پس از بارشهاي شديد در سال آبي جاري و بروز سيلاب‌هاي سهمگين، برخي از مسئولان و كارشناسان، مسئله كاهش بحران آب و پر شدن سدها به واسطه اين سيلاب‌ها را مطرح كردند اما پروفسور كردواني، اين اظهارات را با نظراتي جسورانه و البته علمي به چالش مي‌كشد. او با تفكيك جايگاه عناصر چهارگانه حيات، مي‌گويد: آب مايه حيات، خاك بستر حيات، هوا نياز حيات و آتش لذت حيات است و وجود همه اين چهار عنصر، بدون تخريب ديگري است كه به ادامه زندگي طبيعي منجر مي‌شود. پدر علم جغرافياي ايران با بيان اينكه، سيلاب‌هاي اخير در استان‌هاي آذربايجان‌شرقي و غربي، منجر به بالا آمدن سطح آب درياچه اروميه شده است، مي‌افزايد:
اين اتفاق خوشحالي ندارد چراكه تغذيه درياچه اروميه با آب‌هاي جاري باعث شور شدن آب‌هاي زيرزميني منطقه مي‌شود. پروفسور كردواني اظهار مي‌كند: در گذشته درياچه اروميه از 3 منبع، شامل آب‌هاي جاري، باران و آب‌هاي زيرزميني تغذيه مي‌شد اما اكنون، آب‌هاي جاري به جاي نفوذ در زمين و غني كردن سفره‌هاي زيرزميني، مستقيما وارد درياچه مي‌شود و به شوري آب‌هاي زيرزميني كل منطقه مي‌انجامد چراكه به‌واسطه حفر بيش از اندازه چاه در اين منطقه، هر آبي كه به درياچه وارد مي‌شود به همراه ميزان بالايي از نمك، وارد سفره‌هاي زيرزميني مي‌شود. او با تأكيد براينكه درياچه اروميه بايد به‌صورت طبيعي احيا مي‌شد،
مي‌افزايد: اگر آب‌ها با ايجاد سد جمع مي‌شدند و از ورود مستقيم آنها به درياچه ممانعت مي‌شد، كار به جايي نمي‌رسيد كه آب صدها روستا و شهر اطراف درياچه شور شود. شسته شدن لايه حياتي خاك، مسئله ديگري است كه در سيلاب اخير آذربايجان به‌شدت اتفاق افتاده است و پروفسور كردواني، آن را تأسف‌بار عنوان مي‌كند. او مي‌گويد: همه حاصلخيزي زمين آذربايجان ناشي از قشر 20سانتي متري سطح آن است كه با اين سيلاب نابود شد. به‌گفته او، شسته شدن خاك باعث مي‌شود در آينده با بارندگي‌هاي كمتر نيز سيلاب‌هاي شديدي رخ دهد.
نظر شما