مهريه‌اي كه گاهي اوقات با استدلال‌هايي همچون «كي داده؟ كي گرفته؟» مورد بي‌اعتنايي قرار مي‌گيرد و دست‌كم گرفته مي‌شود. اما جالب است بدانيد كه همين مهريه كه شايد اوايل ازدواج، خيلي‌ها نسبت به آن تساهل و تسامح دارند، براي بعضي‌ها بعدها بدجور دردسرساز مي‌شود؛ به‌خصوص مهريه‌هاي سنگيني كه در فضاي هيجاني و احساسي اول ازدواج، تعهد به پرداخت آن مي‌شود. به‌نظر مي‌رسد بتوان با آگاهي‌بخشي در ميان خانواده‌ها در رابطه با تبعات حقوقي اينگونه مهريه‌ها و به‌طور كلي آشنايي بيشتر با اين موضوع، زمينه را براي درمان آسيب‌هاي اجتماعي ناشي از عدم‌تمكن مالي براي پرداخت مهريه، كاهش داد. در صفحه پيش‌رو صرفا با مسائل حقوقي مهريه و قوانين جديد آن آشنا خواهيد شد.
- مهريه در قانون به چه معناست؟
در ماده 1087قانون مدني آمده است: «مهر عبارت از مالي است كه به مناسبت عقد نكاح، مرد ملزم به دادن آن به زن است.» يعني پرداخت مهريه، نه فقط از جهت شرعي بلكه بنا به حكم قانون الزامي است. اساس مهريه در حقوق ايران مبتني بر سنت و مذهب است و نظير آن را در حقوق غربي نمي‌توان يافت.
- مهريه چه چيزهايي مي‌تواند باشد؟
هر چيزي كه ارزش مالي داشته باشد، همچنين قابليت تملك داشته و بتوان مالك آن شد و معين و معلوم هم باشد را مي‌توان به‌عنوان مهريه درنظر گرفت. به‌عنوان مثال املاك و باغ، منفعت استفاده از املاك (مثلا اجاره 2ساله يك خانه)، انجام خدماتي مثل آموزش امري مشخص يا حقوق مالي، حق سرقفلي يا حق تاليف كتاب را علاوه بر وجه نقد و سكه بهار آزادي كه امري مرسوم و رايج است، مي‌توان به‌عنوان مهريه درنظر گرفت؛ مثلا كسي نمي‌تواند مهرش را تعداد پرندگان يك شهر قرار دهد چون تعداد آنها معين و معلوم نيست.
- مردي كه مي‌تواند ولي مهريه نمي‌دهد
اگر مرد توانايي پرداخت مهريه را داشت اما از پرداخت آن خودداري كرد، زن مي‌تواند مهريه خود را به اجرا بگذارد و اگر ظرف مدت 10روز، زن دارايي شوهر را معرفي كند، فورا نسبت به توقيف آنها اقدام مي‌شود. اگر دارايي مرد فقط حقوق او باشد (اگر مرد همسر ديگري نداشته باشد) تا يك‌چهارم آن، ماهانه به زوجه تعلق مي‌گيرد تا زماني كه مهريه كاملا پرداخت شود و مرد تا پرداخت كامل مهريه زن نمي‌تواند از كشور خارج شود اما درصورتي كه مرد اموال ديگري غير از حقوق داشته باشد دادگاه اموال او را مي‌فروشد و مهريه از اين طريق پرداخت مي‌شود.
- مهريه باطل كدام است؟
مهريه نقشي مثل مبلغ معامله را در خريد و فروش ايفا نمي‌كند؛ يعني اينطور نيست كه زن حتما با گرفتن مهريه تن به زناشويي بدهد بلكه مهريه اجباري است كه قانون برعهده شوهر گذاشته و فرع بر اصل ازدواج است. بنابراين اگر خللي در مهريه واقع شود به اصل ازدواج لطمه‌اي وارد نمي‌شود؛ مثلا اگر چيزي را كه كسي مالكش نمي‌شود مهر قرار دهد مانند يك انسان آزاد يا چيزي را كه مسلمان مالكش نمي‌شود مانند شراب و خوك، عقد صحيح است ولي مهريه باطل است.
- روش‌هاي دريافت مهريه
زن براي دريافت مهريه هر زمان كه بخواهد مي‌تواند اقدام كند و نيازي نيست كه فقط زمان طلاق اين درخواست را بدهد بلكه هر زماني كه خواست مي‌تواند طبق يكي از روش‌هاي زير مهريه خود را دريافت كند:
ارسال اظهارنامه از سوي زن به شوهر: براي دريافت مهريه به شيوه ارسال اظهارنامه، زوجه بايد اظهارات خود را در مورد درخواست مهريه، در رديف خواهان بنويسد و آن را براي خوانده (زوج) از طريق دادگاه ارسال كند. اظهارنامه نوعي اوراق چاپي موجود در دادگستري است كه داراي 2ستون خواهان و خوانده است.
از طريق اجراي ثبت: روش دوم دريافت مهريه از طريق اجراي ثبت است. در اين روش زن مي‌تواند قباله ازدواج خود را به دفترخانه محل ثبت عقد ارائه و تقاضاي صدور اجراييه كند، سپس با اجراييه به اداره ثبت مراجعه و مهريه خود را مطالبه كند. براي اجراي مهريه، مالي اعم از وجه نقد يا مال منقول (ماشين، موبايل يا...) و يا مال غيرمنقول (ملك) توقيف مي‌شود، البته به شرط اينكه جزو موارد استثناء شده نباشد؛ مثلا منزل مسكوني، اثاثيه مورد نياز و ابزار كار يا ماشيني كه مرد با آن كار مي‌كند جزو اين استثنائات هستند. اگر مرد مازاد بر موارد مورد نياز زندگي‌اش، داراي تمكن مالي باشد، گرفتن مهريه از طريق اجراي ثبت آسان‌تر است.
از طريق دادگاه‌ها: آخرين روش، اقدام از طريق دادگاه خانواده است. به اين صورت كه زن مي‌تواند به دادگاه خانواده مراجعه و دادخواستي مبني بر گرفتن مهريه به دادگاه تقديم كند. دادگاه به دادخواست او رسيدگي مي‌كند و حكم به پرداخت مهريه مي‌دهد. در اين صورت مرد موظف مي‌شود از زمان تعيين‌شده توسط دادگاه، مهريه همسرش را بپردازد. اگر مرد مالي داشته باشد و زن فكر كند كه در طول مدتي كه دادگاه تشكيل مي‌شود، مرد آن مال را مي‌فروشد يا جابه‌جا مي‌كند، از دادگاه مي‌خواهد «قرار تأمين خواسته» صادر كند. با اين درخواست مال مورد نظر فرد تا صدور حكم دادگاه توقيف مي‌شود.
- مهريه طبق قانون چقدر مي‌تواند باشد؟
در رابطه با ميزان مهريه بايد توجه داشت كه هيچ محدوديتي در ميزان مهريه در قانون وجود ندارد. اما بايد اين موضوع را درنظر گرفت كه مطابق با ماده ۲۲ قانون حمايت از خانواده، حداكثر تا مبلغ ۱۱۰ سكه بهار آزادي يا معادل آن قابل دريافت از طريق حقوقي است و ميزان مازاد بر آن منوط به توانايي مالي مرد است. به‌طوري كه اگر به تشخيص دادگاه، مرد توان پرداخت بيش از ۱۱۰ سكه بهار آزادي يا معادل آن را نداشته باشد، از پرداخت مبلغ مازاد بر ۱۱۰ سكه معاف خواهد شد.
- دادخواست اعسار چيست؟
دادخواست اعسار، دادخواستي ساده است كه مرد در آن اعلام مي‌كند توانايي مالي لازم را ندارد؛ يعني همسرش مطالبه مهريه كرده ولي او توانايي پرداخت مهريه را به‌صورت يكجا ندارد و از دادگاه تقاضا مي‌كند پرداخت مهريه او قسطي شود. در اين شرايط مرد علاوه بر لايحه دادخواستي، بايد شهادت‌نامه كتبي حداقل 2شاهد را به‌مدتي كه بتوانند نسبت به وضعيت معيشت فرد اطلاع كافي داشته باشند به دادخواست اعسار خود ضميمه كند. دادگاه هم در صورت تاييد شرايط قسطي را براي پرداخت مهريه درنظر مي‌گيرد.
- مهريه زناني كه طلاق مي‌گيرند
معمولا مهريه در زمان طلاق مورد بحث واقع مي‌شود. پرداخت مهريه در اين شرايط 2 حالت دارد كه براساس جدول زير است:
قبل از عمل زناشويي، طلاق انجام شده در اين حالت زوج بايد نصف مهريه زن را بپردازد. همچنين در اين حالت زن عده‌اي نگه نمي‌دارد و مي‌تواند از همان ساعت طلاق، ازدواج كند.
بعد از عمل زناشويي، طلاق صورت گرفته در اين صورت، زوج بايد مهريه را تمام و كمال پرداخت كند.
- مهر در ازدواج عقد موقت يا متعه
مهريه در زمان عقد موقت هم وجود دارد كه بايد موارد زير را در آن درنظر گرفت:
ذكر مقدار دقيق مهريه در ازدواج موقت شرط است و اگر در بيان مهريه‌اي كاستي‌اي صورت گيرد، عقد به كلي باطل است.
هم در ازدواج دائم و هم در ازدواج موقت، شوهر نمي‌تواند دادن تمام يا بخشي از مهريه را موكول به تمكين زن سازد.
در ازدواج موقت سپري شدن مدت عقد قبل از رابطه زناشويي، موجب از بين رفتن مهريه نمي‌شود؛ يعني اگر شوهر از حق خود بهره نبرد، دليل از بين رفتن حق زن نمي‌شود.
در ازدواج موقت بعد از رابطه زناشويي، تمام مهريه از آن زن است. البته اين مالكيت زن نسبت به مهريه مشروط بر اين است كه زن تا آخر مدت ازدواج موقت، تعهد خود را انجام دهد. اگر تخلف كند به همان نسبت، شوهر مي‌تواند از مهريه او كسر كند.
- جزئيات قانون جديد مهريه
قانون جديد مهريه همان مسائل مربوط به 110سكه است كه شامل حالت‌هاي زير مي‌شود:
حالت اول- مهريه كمتر از 110سكه است: در اين صورت بايد تمامي مهريه پرداخت شود، در غيراين صورت برابر قانون رفتار خواهد شد (مطابق قانون محكوميت‌هاي مالي).
حالت دوم- مهريه دقيقا 110سكه است: مانند حالت اول بايد تمامي مهريه پرداخت شود، درغير اين صورت برابر قانون رفتار خواهد شد (طبق قانون محكوميت‌هاي مالي كساني كه براي پرداخت 110سكه اقدام نكنند، راهي زندان مي‌شوند).
حالت سوم- مهريه بيش از 110سكه تعيين شده است: كه در اين وضعيت، در ابتدا بايد 110سكه مطابق قانون پرداخت شود و در صورت خودداري كردن از پرداخت، مطابق محكوميت‌هاي مالي، زندان در انتظار فرد خاطي است. سپس دادگاه، تمكن مالي فرد را بررسي كرده و مطابق وضعيت مالي و تمكن او تصميم‌گيري خواهد كرد.
- مهريه؛ عندالمطالبه يا عندالاستطاعه؟
در تنظيم سند ازدواج، امري كه در سال‌هاي اخير مرسوم شده، آوردن قيد «عندالمطالبه» و يا «عندالاستطاعه» است. آوردن اين قيدها هر كدام بار حقوقي خاص خود را دارد. مهريه درصورت عندالمطالبه‌بودن براي زن حق حبس ايجاد مي‌كند، يعني زن درصورت عدم‌پرداخت مهريه از سوي مرد، مي‌تواند حكم حبس براي همسرش بگيرد. اما درصورتي كه مهريه عندالاستطاعه باشد، زن ابتدا بايد استطاعت مالي مرد را ثابت كند، در غيراين صورت نمي‌تواند حق مهريه خود را دريافت كند. درصورت عندالمطالبه‌بودن مهريه، قاضي مي‌تواند در تسريع حكم آن اقدام كرده و حتي مهريه را به‌صورت اقساط براي زن مطالبه كند. همچنين در مهريه عندالاستطاعه به محض انعقاد عقد بين زوجين، مهريه به مالكيت زن درنمي‌آيد، اما در مهريه عندالمطالبه به محض انعقاد عقد، مهريه به مالكيت زن مي‌رسد.
نظر شما