گرچه از شب اول ماه محرم و شايد پيش‌تر از آن مراسم سوگواري براي سرور و سالار شهيدان حضرت امام‌حسين(ع) آغاز مي‌شود و با تعويض پرچم قرمز رنگ قبه متبرك امام‌حسين(ع) و حضرت عباس(ع) با پرچمي سياه آغاز سوگواري‌ها اعلام مي‌شود اما بي‌ترديد مراسم شب و روز عاشورا چيز ديگري است. در كربلا اين هيبت و شوكت مراسم به‌ويژه بعد از سقوط رژيم صدام‌حسين صد چندان شده است. ميليون‌ها عراقي و صدها هزار خارجي ازجمله شمار زيادي از هموطنانمان امسال شب و روز عاشورا در كنار بارگاه منور آن امام به سوگواري مي‌پردازند، در حالي‌كه هر هيئت و قوم و نژاد براساس آيين و فرهنگ خود اين مراسم را برگزار مي‌كند.
اما ميزبانان عادات و رسوم خاص خود را دارند كه برخي با مراسم هيئت‌هاي مذهبي ما در ايران همسان و برخي ديگر متفاوت و تداعي‌كننده بخشي از حادثه تاريخي است كه در حاشيه يا متن حادثه بزرگ عاشورا به وقوع پيوسته و بدين شكل نسل به نسل حفظ شده است.
به گفته كارشناسان، برخي از اين آداب و رسوم پيشينه‌اي چندصدساله دارند تا به‌رغم تمامي تلاش رژيم‌هاي ديكتاتور معاند با خط‌مشي حسيني همچنان پابرجا بماند و بيانگر شعور ناخودآگاه جمعي مردم نسبت به وقوع جنايتي بزرگ در تاريخ باشد. به اعتقاد صاحب‌نظران امور تاريخ، فرهنگ و فولكلور مذهبي عراق، مردم اين كشور طي چند قرن گذشته موفق شدند از طريق برگزاري اين مراسم عملا مانع از فراموشي جوانب مهمي از حادثه بزرگ عاشورا شوند تا فعاليت فرهنگي- مذهبي را به‌عنوان سمبلي براي عزاداري سالانه خود حفظ كرده و به آن تداوم بخشند.
دسته‌هاي عزاداري
به اعتقاد مورخان عراقي يكي از قديمي‌ترين دسته‌هاي عزاداري و حتي شايد قديمي‌ترين اين دسته‌ها در عراق شكل گرفته است. ديرينه اين دسته‌ها به دوره مختار ثقفي بازمي‌گردد كه اقدام به برگزاري مراسم سوگواري در روز عاشورا در شهر كوفه كرد. واژه «نائح» كه معادل آن در زبان فارسي (نوحه‌خوان) است، از قرن سوم هجري براي توصيف كساني كه مقتل امام حسين را قرائت مي‌كنند متداول شد. يكي از آداب و رسومي كه از چندين قرن پيش آغاز شد و حتي به‌رغم اقدامات سركوبگرانه رژيم صدام‌حسين همچنان هم ادامه پيدا كرده، عزيمت هيئت‌هاي عزاداري از شهرها و روستاهاي مختلف عراق به سوي كربلا و برگزاري مراسم سوگواري تاسوعا و عاشورا در اين شهر است؛ فعاليتي كه حتي با وجود تهديد گروه داعش به كاروان دسته‌هاي عزاداري كه از شهرهاي مختلف عراق عازم كربلا هستند نيز نه‌تنها قطع نشد بلكه شوروحال بيشتري نيز پيدا كرده است. از دير باز تقسيم‌بندي خاصي براي اين فعاليت جمعي عزاداران وجود داشت؛ فعاليتي كه نه‌تنها شيعيان بلكه اهل تسنن و بقيه اديان نيز در دسته‌هايي با پرچم، چلچراغ، مشعل، طبل و شيپور و اسب و سوار و... خاص خود در آن شركت مي‌كردند. برخي از اين دسته‌ها متعلق به اصناف مختلفي همچون آهنگران (حدادين)، نجارها (نجارين) يا نقاشان (صباغين) با ديرينه‌اي چندصد ساله هستند درحالي‌كه تمامي عشاير عراق و حتي شاخه‌هاي عشاير هر يك براي خود دسته‌اي دارند كه شب عاشورا در كربلا جمع شده به سوگواري پرداخته و ارادت خود را به امام حسين(ع) و يارانش ابراز مي‌دارند. شب عاشورا همراه برخي از اين دسته‌ها تابوتي به‌عنوان سمبل «پيكر» امام‌حسين(ع) برداشته مي‌شود و اسبي سفيد بدون سوار پيشاپيش بسياري از اين دسته‌ها حركت مي‌كند، درحالي‌كه چند پرچم سفيد كه آغشته به خون است نيز در دسته‌ها حمل مي‌شود. اين دسته‌ها كه از جاي جاي عراق به بين‌الحرمين مي‌آيند به نوبت وارد بين‌الحرمين شده و بعد از زيارت حرمين امام حسين(ع) و حضرت عباس(ع) به حسينه‌هاي خود بازگشته و در آنجا سوگواري خود را ادامه مي‌دهند.
تشابيه
تشابيه كه در كشورمان مي‌توان شبيه‌خواني را چيزي نزديك به آن دانست، ديرينه‌اي به قدمت تاريخ شيعه دارد. گفته مي‌شود مراسم تشابيه همزمان با قيام توابين در عراق آغاز شد. در اين مراسم، نمايشي از ظلم و ستمي كه بر امام‌حسين(ع)، اهل‌بيت(ع) و اصحابش روا شده به مردم نشان داده مي‌شود. تشابيه نيز جزو مراسم سالانه‌اي است كه در خيابان‌هاي نزديك بين‌الحرمين هر ساله برگزار مي‌شود. اين مراسم معمولا از همان روزهاي اول ماه محرم به شكل صامت و هر بار با نشان دادن يكي از اهل‌بيت(ع) يا اصحاب حضرت امام‌حسين(ع) به‌ترتيب روزي كه به نام وي نامگذاري شده انجام مي‌شود و معمولا پيشاپيش دسته‌هاي عزاداري روي اسب به حركت در آمده يا در دسته‌اي جداگانه با طبل و دهل و شيپور گردانده مي‌شود. در مراسم روز عاشورا، تشابيه به شبيه‌خواني نزديك شده و با شهادت هر يك از جوانان بني‌هاشم يا اصحاب معروف امام‌حسين(ع)، مردم با نوحه‌خواني و سر دادن شعارهاي مذهبي با اين حادثه ابراز همدردي مي‌كنند.
امسال كربلا رنگ و بوي ديگري دارد
براساس آمار منتشر شده توسط مسئولان شهر كربلا سال گذشته بيش از 6ميليون نفر از عراق و كشورهاي مختلف جهان ازجمله جمهوري اسلامي ايران در مراسم سوگواري تاسوعا و عاشوراي حسيني در شهر كربلا حضور داشتند. امسال نيز مسئولين دولت عراق تأكيد مي‌كنند با وجود تهديدهاي گروه تروريستي داعش اين رقم نه‌تنها كمتر نخواهد شد بلكه پيش‌بيني مي‌كنند از آن هم فراتر برود. امسال هيئت‌هاي عزاداري آوارگان شهر موصل و تلعفر هم مراسم سوگواري خود را به‌دور از خانه و كاشانه در كربلا برگزار مي‌كنند درحالي‌كه يك هيئت عزاداري نيز از شهر آمرلي در كربلا به سوگواري مي‌پردازد. در مقابل، به گفته رسانه‌هاي عراقي شمار قابل توجهي از خادمان حرمين شريفين امام حسين(ع) و حضرت عباس(ع) به همراه بقيه مردم عراق هم‌اكنون در خط مقدم جنگ با گروه تكفيري سلفي داعش حضور داشته و مشغول دفاع از مردم عراق هستند كه پيكر شماري از آنها هم در نخستين روزهاي ماه محرم در كربلا تشييع شد.
«تكيه»ها سمبل زنده نگه‌داشتن عاشورا
سراسر شهر كربلا حتي پيش از فرا رسيدن ماه محرم سياهپوش مي‌شود اما تكيه‌هاي اين شهر پرنور‌تر از هر زمان ديگري مملو از چراغ‌ها و آينه‌كاري مي‌شوند. صاحب يكي از اين تكيه‌ها در مورد اين نورها و آينه‌كاري‌ها مي‌گويد: براساس روايات موجود، امام حسين(ع) روز اول يا دوم ماه محرم وارد كربلا شدند، از اين‌رو اهالي كربلا با قرار دادن لامپ‌ها، چراغ‌ها و فانوس‌ها به استقبال قدوم ايشان مي‌روند تا مقدمشان نور باران شود. اما از اين‌رو هم به آن تكيه مي‌گويند تا اعلام شود اين نورها نيز نشاني از حزن و اندوه و گواهي بر همدردي با امام اهل‌بيت(ع) و اصحابش است. از نخستين روز ماه محرم جوانان در اين تكايا اقدام به توزيع آب و غذاي نذري مي‌كنند و اين كار تا شب دهم هم ادامه مي‌يابد. در شب دهم پارچه‌هاي سفيدي بر چراغ‌هاي تكيه قرار داده مي‌شود كه نماد كفن است و شامگاه دهم نيز كه شام غريبان است تمامي لامپ‌هاي تكيه قرمز رنگ مي‌شود همچنين تمامي شمعدان‌هاي موجود در تكايا خاموش مي‌شوند تا نمادي از پايان جنگ و آغاز غربت حرم امام حسين(ع)باشد.
همه اديان سوگوار سيد‌الشهدا
چند هيئت عزاداري از مسيحيان و صابئي‌ها هم هر ساله به كربلا مي‌آيند و براي امام حسين(ع) به سوگواري مي‌پردازند. اين هيئت‌ها معمولا هر سال شب عاشورا به كربلا مي‌رسند. صابئي‌ها نيز هيئت‌هاي مشابهي دارند و مراسم خود را در زمان مشخصي در بين‌الحرمين برگزار مي‌كنند. همچنين يك هيئت از شيعيان چين هر ساله مراسم خود را در كربلا برگزار و اقدام به توزيع نذري ميان عزاداران مي‌كند .
مشعل گرداني
مشعل‌گرداني نيز يكي ديگر از مراسمي است كه گرچه متعلق به اهالي نجف اشرف است اما در شامگاه عاشورا در كربلا برگزار مي‌شود و در آن جوانان مشعل‌هايي چوبي كه بر سر آنها آتش افروخته شده را ميان دسته عزاداري مي‌چرخانند. اين اقدام يادآور تلاش برخي از عشاير و پيمودن شبانه‌روزي راه براي رسيدن به كربلا و كمك به امام حسين(ع) بود كه برخي از دسته‌هاي عزاداري آن‌را انجام مي‌دهند و به يكي از فولكلورهاي مذهبي تبديل شده است.
عزاي ميليوني طويريج
عزا يا هروله طويريج مهم‌ترين و معروف‌ترين عزاداري خودجوش مردمي است كه از ظهر عاشورا از شهر طويريج در 18كيلومتري شهر كربلا آغاز مي‌شود و مردم هروله‌كنان و بر سرزنان از آنجا به سوي حرم حضرت امام‌حسين(ع) مي‌دوند و بين راه نيز خيل عظيم مردم به آنها مي‌پيوندند تا آنكه شمار آنها به چندميليون نفر برسد. اين مراسم دقيقا بعد از برگزاري نمازظهر با ورود مردمي كه در منطقه دروازه طويريج كربلا هستند آغاز مي‌شود تا ساعت 4يا 5 بعدازظهر و تا رسيدن كساني كه از شهر طويريج دويدن خود را آغاز كرده‌اند به‌طور مستمر ادامه يافته و مردم دسته‌دسته پابرهنه برسرزنان و يا حسين‌گويان از يك در وارد حرم‌هاي امام حسين (ع) و حضرت عباس(ع) شده و از در ديگر خارج مي‌شوند تا مجال براي بقيه مردم جهت ورود به اين مكان مقدس فراهم شود. معمولا مردم طويريج بعد از خواندن مقتل امام‌حسين(ع) در روز دهم محرم هروله خود را آغاز مي‌كنند درحالي كه بقيه مردم نيز در ميان راه به آنها مي‌پيوندند. اين اقدام، تداعي‌كننده تلاش شماري زيادي از مردم عراق است كه براي دفاع از امام حسين(ع) از مناطق اطراف كربلا عازم اين منطقه شدند اما دير به آنجا رسيدند. اين در حالي است كه در تفسيري ديگر گفته مي‌شود تجسم‌بخش دويدن كودكان و اهل‌بيت نوه رسول خدا بعد از به آتش كشيدن خيمه‌هايشان در بيابان است كه گاهي به سوي جسم امام حسين(ع) مي‌دوند و اوقاتي ديگر به‌دنبال پرچم ابوالفضل‌العباس(ع) مي‌گردند. بعد از نماز ظهر عاشورا مردم شهر كربلا و مسئولين امنيتي اين شهر خيابان‌ها و جاده‌هاي منتهي به بين‌الحرمين را براي ورود اين سيل ميليوني از مردم آماده مي‌كنند.
نظر شما