شهرهای با کیفیت جهان درآستانه سقوط

بنیاد منابع انسانی مرسر معتقد است که بهترین شهر جهان برای زندگی شهر وین اتریش است ولی مرکز مطالعات اقتصادی لندن (EIU)، ملبورن استرالیا را با کیفیت‌ترین شهر جهان برای زندگی می‌داند. اما این اختلاف در مورد بی‌کیفیت‌ترین شهر جهان برای زندگی رنگ می‌بازد و هر دو مرکز تحقیقاتی معتقدند که در حال حاضر دمشق، بدترین شهر برای زندگی انسان‌هاست. نکته جالب‌تر این است که با توجه به افزایش کیفیت زندگی در شهر تهران و شهرهای بزرگ کشور، هیچ‌گاه این دو مرکز در رده‌بندی‌هایشان از شهرهای ایران نامی نمی‌برند.

بنیاد مرسر هرساله در ماه‌های آگوست و سپتامبر (مرداد و شهریور) به بررسی بیش از 400شهر جهان به لحاظ کیفیت زندگی می‌پردازد. این بنیاد در سال 2013 شرایط زندگی در 460شهر جهان را بررسی و براساس 39شاخص در 10گروه‌بندی، فهرستی از شهرهای باکیفیت جهان منتشر کرد که باز هم در سال گذشته جای تهران در این فهرست خالی بود. گروه‌بندی ده‌گانه بنیاد مرسر برای تعیین شهرهای با کیفیت زندگی بالا عبارتند از: مطالعه و پژوهش در محیط‌های سیاسی و اجتماعی، محیط اقتصادی، محیط‌زیست اجتماعی و فرهنگی، سلامت و بهداشت، مدارس و آموزش و پرورش، خدمات عمومی و حمل‌ونقل، تفریح و اوقات فراغت، کالاهای مصرفی، مسکن و محیط طبیعی.

مرکز مطالعات اقتصادی لندن (EIU) نیز با ارزیابی شاخص‌های همسان با بنیاد مرسر، هر ساله در‌ماه آگوست (مرداد ماه) فهرستی از شهرهای با کیفیت زندگی بالا ارائه می‌دهد. شاخص‌های این مرکز شباهت بسیاری به شاخص‌های بنیاد مرسر دارد.

یکی از مهم‌ترین محورهای تعیین شهرهای با کیفیت زندگی بالا، در دسترس بودن امکانات و زیرساخت‌های زندگی شهری است؛ دسترسی شهروندان به امکانات مرتبط با انرژی مانند برق، آب، تلفن و خدمات الکترونیک و همچنین دسترسی شهروندان به امکانات حمل‌ونقل عمومی و تراکم ترافیک و حتی توجه به موضوعات حمل‌ونقل برون شهری ازجمله فرودگاه‌ها و دسترسی به بزرگراه‌ها و امکانات گسترده حمل‌ونقل.

هر دو مرکز مطالعاتی و پژوهشی در گام دوم مطالعاتشان به بررسی امکاناتی برای زندگی در شهرها می‌پردازند که بسیار حائزاهمیت است؛ ازجمله خدماتی نظیر مسکن، ساخت و ساز، نگهداری و تعمیر و وضعیت بهداشت و سلامت و محیط‌زیست شهری. در واقع یکی دیگر از مهم‌ترین شاخص‌های رده‌بندی شهرهای بزرگ جهان، دسترسی شهرها به امکانات مرتبط با سلامت در زندگی شهرهاست. در عین حال بنیاد مرسر در مطالعاتش تفاوت فاحشی میان شهرهای بزرگ در آسیا و اقیانوسیه یافته است. براساس یافته‌های این بنیاد، شهرهای بزرگ آسیایی اگرچه با سرعت قابل توجهی در حال فراهم‌آوردن امکانات مناسب زندگی برای شهروندانشان هستند اما شهرهای اقیانوسیه توانسته‌اند خیلی پیش‌تر به این مهم دست یابند.

به گزارش سایت city mayors شهرهای آسیایی با ساخت و توسعه بزرگراه‌ها و فراهم آوردن زیرساخت‌های شهری تلاش چشمگیری را برای افزایش امکانات زندگی در پیش گرفته‌اند اما در این مسیر کمتر به توسعه پایدار توجه می‌کنند. این پایگاه اطلاع‌رسانی رشد شهرهایی مانند دبی و شانگهای را به‌عنوان نمونه ذکر می‌کند و می‌افزاید: این دو شهر بیشترین تأثیر را در تغییر الگوی آب و هوایی اقلیم خود داشته‌اند.

ساخت فزاینده آسمانخراش‌ها در این دو شهر و همچنین بی‌توجهی به اقلیم طبیعی این دو شهر بیشترین تأثیر را در محیط اطرافشان داشته و باعث شده است این شهرها تا حدود بسیاری دستخوش تغییرات آب و هوایی شوند. اما شهرهای اقیانوسیه از دیدگاه بنیاد منابع انسانی مرسر رویکردی دیگر در پیش گرفته‌اند. این شهرها (سیدنی و ملبورن جزو شهرهای پیشرو این منطقه هستند) با تکیه بر سرمایه‌گذاری شرکت‌های چند ملیتی و جذب گردشگران تلاش دارند زیر‌ساخت‌هایشان را همواره با تحمیل هزینه کمتر به محیط و اقلیم طبیعی خود ایجاد کنند. این الگو اما در شهرهای آسیایی کمتر مورد توجه است و این شهرها با هزینه‌های بیشتر بر اقلیم تلاش می‌کنند زیرساخت‌های شهری را توسعه دهند. از این‌رو همواره شهرهای بزرگ آسیا مانند شانگهای، پکن و دهلی نو برای تأمین اعتبار به‌منظور ایجاد زیرساخت‌ها بر توان اقلیمی خود بیشتر تکیه می‌کنند و کیفیت زندگی در این شهرها نسبت به شهرهای اقیانوسیه کمتر است.

در بررسی شهرهای اروپایی، بنیاد مرسر شهرهای آلمانی زبان را دارای کیفیت مناسب می‌داند و به لحاظ زیرساختی این شهرها را بسیار با کیفیت اعلام می‌کند. این بنیاد معتقد است که وجود حمل‌ونقل عمومی در این شهرها باعث شده است تا استفاده کمتر از خودروهای شخصی و همچنین توجه به سلامت در این شهرها مورد توجه جدی مدیران این شهرها قرار گیرد. این بنیاد شهر وین را بهترین شهر به لحاظ کیفیت زندگی می‌داند و شهرهایی مانند زوریخ، فرانکفورت و برخی شهرهای دانمارک را جزو شهرهای با کیفیت بالا می‌داند. همچنین شهرهایی مانند ونکور و تورنتو در میان شهرهای آمریکای شمالی از نظر این مرکز دارای شاخص‌های بالایی در کیفیت زندگی هستند.

شهرهای باکیفیت از دیدگاه مرکز مطالعات اقتصادی لندن (EIU)

مرکز مطالعات اقتصادی لندن یکی از مهم‌ترین شاخص‌های کیفیت زندگی را شاخص اقتصادی دانسته و به کسب و کار و درآمدهای اقتصادی شهروندان بیشتر توجه کرده است. اگرچه توجه به زیرساخت‌های شهری و تأمین خدمات عمومی نیز در شاخص‌های این مرکز دارای اهمیت است اما عمده توجه این مرکز بر فعالیت‌های اقتصادی شهروندان و کسب درآمد از سوی آنان است. از این‌رو چندان تعجب‌آور نیست اگر عمده شهرهای باکیفیت زندگی بالا از دیدگاه این مرکز شهرهای ثروتمند اروپایی و آمریکایی باشد. از دیدگاه این مرکز، شهر ملبورن به‌عنوان با کیفیت‌ترین شهر جهان قلمداد می‌شود و مهم‌ترین دلیل آن میزان دستیابی شهروندان این شهر به سطحی از درآمدها توأم با تأمین زیرساخت‌های شهری توسط مدیران شهری است.

فرایند افزایش کیفیت زندگی در شهرهای مورد مطالعه مرکز مطالعات اقتصادی لندن، یک روند 5ساله است چرا که کارشناسان این مرکز معتقدند ایجاد کیفیت در یک شهر یک روند دراز مدت است و نمی‌توان در طول یک سال به افزایش قابل توجهی در کیفیت زندگی شهروندان شهرهای بزرگ دست یافت؛ به تعبیری کارشناسان این مرکز به این اصل اعتقاد دارند که شهرهایی که در حال توسعه هستند ‌باید برای تأمین زیرساخت‌های لازم برای زندگی شهری، زمان زیادی صرف کنند. از این‌رو تغییر قابل توجه و محسوس در افزایش کیفیت زندگی در هر سال امکان‌پذیر نیست چرا که تأمین زیرساخت‌های شهری زمان زیادی می‌طلبد.

این مرکز پس از بررسی 140شهر جهان به این نتیجه رسیده است که شهرهای اروپایی به‌دلیل داشتن زیرساخت‌های شهری لازم، خیلی زود توانسته‌اند کیفیت لازم برای زندگی شهروندانشان را فراهم آورند. اگرچه در گزارش آنها، این واقعیت نیز مورد تأکید قرار گرفته است که رکود اقتصادی سال‌های گذشته در شهرهای اروپایی و آمریکایی تا حدودی بر این افزایش روند کیفی زندگی شهری تأثیر گذاشته است؛ به‌ویژه زمانی که صنعت ساخت‌وساز در آمریکای شمالی با بحران بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شد و بسیاری از شهروندان با مشکل اسکان در شهرهای بزرگ روبه‌رو شدند. از این‌رو کارشناسان این مرکز معتقدند که نزول کیفیت زندگی در طول یک سال می‌تواند بر زندگی شهروندان تأثیر انکار‌ناپذیری داشته باشد. این در حالی است که برای افزایش کیفیت زندگی از سوی مدیران شهری زمان بیشتری لازم است.

مرکز مطالعات اقتصادی لندن همچنین در طول سال‌های گذشته به بروز ناآرامی‌های مدنی در برخی از شهرهای اروپایی اشاره کرده است و به شکل‌گیری انقلاب در کشورهای عربی در کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه اشاره داشته که موجب کاهش کیفیت زندگی در برخی شهرها مانند قاهره و طرابلس شده است. این مرکز شورش علیه دولت سوریه را در کاهش شدید کیفیت زندگی در شهر دمشق بسیار مؤثر می‌داند و از دیدگاه این مرکز بی‌کیفیت‌ترین شهر جهان به لحاظ زندگی، شهر دمشق اعلام شده است.

این مرکز همچنین سیاست ریاضت اقتصادی در کاهش کیفیت زندگی شهرهای بزرگ اروپایی را مورد توجه قرار داده است. از دیدگاه این مرکز این سیاست باعث تظاهرات در شهرهای غرب اروپا و به‌ویژه در شهرهای یونان شده و موج‌های این بحران تا شهرهای انگلستان و اسپانیا نیز کشیده شده است. همچنین روند رو به رشد افزایش کیفیت زندگی شهرهای بزرگ چین در سال‌های گذشته به‌دلیل تعارضات سرمایه‌گذاری ژاپن در این کشور و بروز موج اعتراضات شهروندان چینی هم‌اکنون تا حدودی متوقف شده است. در واقع شورش‌های موسوم به ضد‌ژاپن تا حدودی باعث توقف فرایند افزایش کیفیت زندگی، به‌ویژه در شهرهای بزرگ چین شده است.

تهران در مدار شهرهای با کیفیت

این روزها تهران مقصد گردشگری بسیاری از شهروندان کشور است. این شهر تفاوت چشمگیری دارد با شهری که روزگاری ساکنانش زندگی در آن را دوست نداشتند. این روزها تهران به شهری زیبا تبدیل شده است؛ شهری که با گذشت تقریبا 40سال، دارای استانداردهای لازم برای زندگی شهری است. اگر در روزهای نوروز میزبان مسافرانی از آن‌سوی مرزها می‌بودید، وصف تغییر تهران و چهره عوض‌کردن این شهر از زبان آنان برایتان شنیدنی‌تر می‌بود. تهران این روزها به یکی از شهرهای با کیفیت زندگی بالا تبدیل شده اما متأسفانه هنوز این شهر در رده‌بندی شهرهای با کیفیت زندگی بالا جایی نیافته است.