با وجود این، هنوز مسئولان به شیوه آزمون و خطا با آن مقابله می‌کنند. مناظرات و میزگردهای تلویزیونی مسئولان دلیلی بر این مدعاست. مسئولانی که تمام داشته‌هایشان منوط به گزارش‌ها و مطالبی است که زیردستان آنها برایشان تهیه می‌کنند تا با دست پر در میزگردها و نشست‌ها حاضر شوند. با همین نگاه است که گاه مسئول بلندپایه‌ای راه مقابله با این معضل را آبپاشی با هواپیما عنوان می‌کند. منصور قطبی‌سرابی، کارشناس پیشکسوت مهندسی آب و خاک که سال‌ها در وزارت جهادکشاورزی فعالیت کرده از زاویه دیگری به این معضل می‌پردازد؛ کارشناسی که معتقد است ریزگردهای آلوده به نمک، سم و کودشیمیایی 565هزار هکتار از اراضی زهدار و بالغ بر یک میلیون هکتار از شوره‌زارهای پایین دست سدها و شبکه‌های آبیاری و زهکشی استان خوزستان با ریزگردهای عربی در هم آمیخته و زندگی شهروندان این استان و مناطق همجوار را با خطر جدی مواجه کرده است.
برهم خوردن تعادل منابع آبی کشور اعم از دریاچه‌ها، تالاب‌ها، رودخانه‌ها و آب‌های زیرزمینی 609دشت رودخانه‌ای کشور که بیش از 70میلیون هکتار از عرصه‌های کشور را به‌خود اختصاص داده ازجمله عوامل مهم و اثر‌گذار در بروز کانون‌های گردوغبار است. قطبی سرابی در پی این مقدمه کوتاه می‌گوید: «نیاکان ما 3هزار سال قبل ازیک سو با ابداع قنات به‌عنوان یک سیستم هوشمند و از سوی دیگر با کشف قدرت سیستم زهکشی طبیعی رودخانه‌ها توانستند با برقراری تعادل نمک مانع تبخیر آب‌های زیرزمینی دشت‌های کشور شوند». در واقع با این سازوکار مدیریت یکپارچه برمنابع آب کشور حاکم بود. اما با وجود این پیشینه آنچه امروز باعث نابودی و تخریب بسیاری از زیست‌بوم‌های آبی کشور شده نبود مدیریت یکپارچه منابع آب کشور و درنتیجه برهم خوردن تعادل منابع آبی است. طی 5دهه اخیر(سال‌های 42تا 92) متولیان منابع آب کشور برخلاف نیاکانمان بی‌توجه به اصل مدیریت یکپارچه منابع آب با حفر هزاران حلقه چاه عمیق و نیمه‌عمیق، زمینه خشک‌شدن هزاران رشته قنات را فراهم کردند، سپس با احداث بیش از 300سد بزرگ که از آنها به‌عنوان سازه‌های غرور‌آفرین یاد می‌شود تعادل کمی و کیفی آب کشور را برهم زدند؛ نتیجه این شیوه مدیریت غیرعلمی، خشک شدن 40دریاچه، تالاب و نیمی از قنوات کشور است.
ریزگردهای داخلی
این پژوهشگر آب می‌گوید که مدیریت نادرست منابع آبی کشور طی 5دهه اخیر پیامدهای دیگری هم داشته است؛ از یک سو، 285دشت کشور در حال خشک‌شدن هستند و از سوی دیگر 289دشت کشور که 10میلیون هکتار وسعت دارند با وضعیت بحرانی دست و پنجه نرم می‌کنند؛ «2میلیون هکتار از اراضی این دشت‌ها به‌دلیل افزایش تغذیه بیلان آب‌های زیرزمینی به اراضی زهدار و 8میلیون هکتار به شوره‌زار تبدیل شده‌اند» در واقع این اراضی اکنون منشا ریزگردهای نمکی آلوده به سم، کود شیمیایی و سایر آلاینده‌ها هستند.
قطبی سرابی در ادامه با استناد به مطالعات انجام شده تصریح می‌کند: «بیش از 20درصد از مساحت استان خوزستان که عرصه‌ای معادل 1275500هکتار را شامل می‌شود بیابانی و منشا ریزگردهای غیرسمی است». براساس همین مطالعات 565هزار هکتار از اراضی زیرکشت آبی این استان از سال‌ها پیش به اراضی زهدار تبدیل شده‌اند و اکنون یکی از کانون‌های عمده تولید ریزگردهای نمکی محسوب می‌شود. به این اراضی باید یک میلیون هکتار شوره زارهای پایین دست سدها و شبکه‌های آبیاری و زهکشی را نیز افزود. ریزگردهای برخاسته از این اراضی نه‌تنها در آلودگی منابع آب رودخانه‌ها و سایر زیست‌بوم‌های آبی استان مؤثرند که بخشی از آلودگی هوای استان ناشی از همین ریزگردهاست. ریزگردهای نمکی آلوده به سم و کود شیمیایی تالاب‌های خشک شده ازجمله اراضی خشک شده تالاب شادگان و هورالعظیم نیز از دیگر کانون‌های منشا ریزگرد استان خوزستان هستند.
سهم ریزگردهای خارجی
این کارشناس آب وخاک هرچند ریزگردهای داخلی خوزستان را آلوده به سم و کودشیمیایی و آلاینده‌های دیگر می‌داند اما معتقد است ریزگردهای برخاسته از بیابان‌های عراق، عربستان و کویت که از ماسه، لیمون و رس‌های ریز بیابانی تشکیل شده‌اند سمی نیستند. او نابودی 15میلیون نخل جنوب عراق و نابودی نخلستان‌های بصره و خرمشهر را از عوامل مؤثر در بروز ریزگردها عنوان می‌کند و می‌گوید: «این نخل‌ها حجم قابل توجهی از ریزگردها را در خود جذب می‌کردند».
پیشنهادها
قطبی سرابی برای رفع این معضلات می‌گوید: «مشکل اراضی زهدار استان خوزستان را می‌توان با اجرای روش زهکشی احیا‌کننده برطرف کرد. اجرای این روش از تولید میلیون‌ها تن نمک آلوده به سم و کودشیمیایی در سطح خاک‌های استان جلوگیری می‌کند. این اقدام باید به‌طور همزمان با عملیات شن‌پاشی و نهالکاری در تپه‌های ماسه‌ای همراه باشد».
عملیات نهالکاری به‌صورت کمربند سبز به عرض 2و طول 100کیلومتر در نوار مرزی از دیگر اقداماتی است که به گفته وی باید در دستور کار قرار بگیرد. ایجاد بادشکن و احیای تالاب‌ها از دیگر اقدامات کارسازی است که می‌تواند باعث کاهش ریزگردها شود.
* 16مهرماه امسال، دکتر راضیه لک، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری اطلاعات و بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در سمینار تخصصی ریزگردها، پایش، اثرات و راهکارهای مقابله با آن با اعلام اینکه منشأ ۱۲ درصد ریزگردهای جهان از سواحل مکران (سواحل شمالی دریای عمان) است، از تهیه نقشه اولویت مهار ریزگرد در کشور با شناسایی منشأ رسوبات بادی و توفان‌های گردوغبار خبر داد و گفت: در فاز بعدی امیدواریم که بتوانیم نقشه‌های کشورهای عراق، عربستان و سوریه را هم تهیه کنیم.
* 15آبان‌ماه امسال نخستین نشست شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست پس از 7سال انحلال به ریاست حسن روحانی، رئیس‌جمهور، تشکیل شد؛بنا به اعلام رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست یکی از تصمیمات این نشست، تشکیل کارگروه بررسی راهکارهای مقابله با پدیده گردوغبار در کشور بود. این در حالی است که آیین‌نامه آمادگی مقابله با آثار زیانبار گردوغبار پنجم مردادماه 88 در 19ماده و 2فصل کلیات و برنامه‌ها تدوین و ابلاغ شده است. ازجمله موارد این آیین‌نامه، تشکیل کمیته ملی حل بحران گردوغبار در کشور و برگزاری جلسات تخصصی با حضور نمایندگان دستگاه‌های مختلف ازجمله وزارت جهادکشاورزی، خارجه، کشور، بهداشت و هواشناسی است.
* روزهای دوشنبه و سه‌شنبه (13و 14آبان‌ماه امسال) نزدیک به 6هزار شهروند اهوازی به‌دلیل نارسایی تنفسی ناشی از بروز ریزگردها روانه بیمارستان‌های اهواز شدند.کارشناسان معتقدند ریزگردها نه‌تنها سلامت شهروندان را تهدید می‌کنند که بر آب و هوا ، خاک و کیفیت آب‌های زیرزمینی و مراحل رشد گیاهان تاثیر منفی دارند.
* آبان‌ماه امسال، سیدشکرخدا موسوی، نماینده اهواز در مجلس شورای اسلامی در پی اوج‌گرفتن پدیده ریزگردها در خوزستان از رئیس‌جمهور برای سفر به اهواز دعوت کرد تا بالاترین مقام اجرایی کشور از نزدیک با مشکل ریزگردها و آلودگی هوای این شهر آشنا شود. این نماینده مجلس از حسن روحانی خواست تا شورای راهبردی استان خوزستان را به ریاست خود تشکیل دهد.
محمد‌تقی توکلی، نماینده مردم الیگودرز در مجلس شورای اسلامی هم همزمان با اوج گرفتن پدیده ریزگردها در آبان‌ماه جاری از بی‌توجهی به این پدیده انتقاد کرد و گفت: «این پدیده در چند سال اخیر به‌طور جدی کشور را با مشکل روبه‌رو کرده و متأسفانه تاکنون برای مقابله با آن مدیریت صحیح و اقدام خاصی صورت نگرفته است».
